دلواپسی از نوع روسی

نویسنده: احمد وخشیته*

دیپلماسی ایرانی: پس از دیدار وزیر خارجه کشورمان با رئیس جمهور آمریکا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل (سپتامبر 2015) جریان سیاسی موسوم به دلواپسان در داخل کشور مواضع تندی گرفتند تا جایی که حتی نمایندگان وابسته به این جریان در مجلس شورای اسلامی تعابیر زشت و نادرستی را به محمدجواد ظریف نسبت دادند.

در هر جامعه ای افرادی وجود دارند که مدافع ارزش های سنتی هستند و تمایلی به تغییرات و اصلاحات ندارند؛ این گروه که همواره دلواپس اصلاح وضع موجود هستند گاه خیرخواهانه و گاه به خاطر منافع فردی و گروهی نگران از هر گونه تغییر در تمامی سطوح می باشند. این نوع دلواپسی اما تنها منحصر به کشور ما نیست و در فدراسیون روسیه نیز جریانی وجود دارد که کنش ها و واکنش های آنها نیز کاملا دلواپس طور است، با این تفاوت که در این کشور می توان گفت که به موجب ساختارهای موجود، جامعه نخبگان به تفکرات دلواپسی و ماوراء محافظه کاری تمایل بیشتری دارند.

چندی پیش پاتریارک کریل، رهبر کلیسای ارتدوکس با پاپ فرانسیس رهبر کلیسای کاتولیک جهان دیدار کرد (در روز 12 فوریه 2016)؛ دیداری که با یک عکس دونفره و لبخند رضایت پایان یافت. این دیدار از اهمیت ویژه ای برخوردار بود؛ چرا که به موجب آن یک سند سی صفحه ای میان رهبران کلیسای کاتولیک و ارتدوکس به امضا رسید؛ سندی که متشکل از دو بخش دینی و اجتماعی می باشد و بر اتحاد، برادری و صلح تاکید می کند. اگر چه به نظر نمی رسد دیدار و گفتگوی این دو رهبر دینی بتواند در حوزه سیاست گره گشای بحران های منطقه از جمله اوکراین و سوریه باشد، اما می تواند گامی در ایجاد گفتمان و صلح میان دو کلیسای کاتولیک و ارتدوکس باشد.

اما این اقدام پاتریاک با واکنش هایی تندتر از آنچه که دلواپسان ایرانی به موجب دست دادن ظریف با اوباما و یا قدم زدن وی با همتای امریکایی اش انجام دادند از سوی دلواپسان روس مواجه شد؛ تا بدان جا که بسیاری از پدران روحانی در روسیه علی رغم جایگاه ویژه و بالای پاتریارک کریل وی را خائن به کلیسای ارتدوکس دانستند.

ویژگی اساسی دلواپسان، خواه روسی و خواه ایرانی این است که از یک موضوع که در مسیر اصلاح باشد حتی اگر برای مصالحه باشد و در جهت اعتلای جایگاه کشور به راحتی عبور نمی کنند و پیوسته تلاش می کنند به واسطه توهین و برچسب زدن، منافع جریان خود را دنبال کنند. همان طور که پیشتر اشاره شد به موجب چارچوب های سیاسی در ساختار حکومت روسیه، جریان روشنفکری در این کشور بر خلاف دیگر حکومت ها نه تنها در مسیر آسیب شناسی و اصلاح وضعیت موجود گام بر نمی دارد، بلکه حتی با سرعتی بیشتر از حاکمیت، از وضع موجود دفاع می کند و هر کنشی که در چارچوب ایدئولوژی خود نباشد را به شدت نقد می کند و به راحتی برچسب می زند. از همین رو مشاهده می کنیم «الکسی ماروزا» رئیس مجمع روشنفکران کلیسای ارتدوکس و روحانی بخش «مجمع مردمی» پترزبورگ تنها چند روز پس از این دیدار طی یادداشتی نارضایتی خود از گرم شدن روابط دو کلیسا را ابراز می کند و متذکر می شود که «امروز کلیسای ارتدوکس روسیه در مرز از هم گسیختگی و شکاف قرار دارد.» همچنین «الکساندر تاراسوف» روحانی دیگری که طرفداران زیادی دارد تلویحا رهبر کاتولیک های جهان را نجس می خواند و در صفحه اجتماعی خود «وکانتکت» می نویسد: «اگر پاتریارک کریل تصمیم گرفته با لاتین های نجس ارتباط داشته باشد، دیگر به چه کسی می توانیم امید ببندیم."

اما توهین و برچسب زدن تنها ویژگی دلواپسان روس در تقابل با گفتمان های مقامات کشورشان برای ایجاد صلح در نظام بین الملل نیست؛ وجه اشتراک دیگر آنها دشمن سازی و صحبت از به خطر افتادن امنیت ملی است؛ اگر چه هیچگاه توضیحی در رابطه با این که چگونه تلاش برای صلح می تواند منجر به تهدید امنیت ملی شود، داده نمی شود و تنها از خطرناک بودن آن سخن به میان می آید. از این رو مشاهده می کنیم تعداد زیادی از کشیشان کلیسای ارتدوکس روسیه در کلیپ ­هایی به انتقاد از پاتریارک پرداخته و واتیکان را «تهدیدی برای امنیت ملی» نامیدند تا جایی که پدر "ولادیسلاو یِمیلیانوف" روحانی ارشد کلیسای ترویتسکی بایکال در منطقه ایرکوتسک معتقد است: "دیدار پاتریارک کریل با پاپ حس خیانت می دهد".

شاید بتوان سومین ویژگی دلواپسان روسیه را عبور از جایگاه افراد محبوب کشور دانست و این که این جریان تلاش می کنند بزرگان جامعه خود را که با آنها همسو نیستند به خیانت متهم کنند تا از محبوبیت آنها در اذهان عمومی بکاهند و حس تردیدی نسبت به آنها ایجاد کنند. به گونه ای که شاهد هستیم نامه سرگشاده ای نوشته می شود که در آن آمده است: "بیانیه امروز توسط پاتریارک کریل و پاپ رم در کوبا به امضا رسید و من (ایگومن آوروسییم) اعتقاد دارم که این بیانیه یک ارتداد جهانی است. به همین خاطر خود را موظف می دانم که اعتراضم را بیان کنم تا در اسرع وقت به آن رسیدگی شود و به نشانه اعتراض از این پس نام پاتریارک را در هنگام دعا و مناجات ذکر نخواهم کرد."

و در آخر جریان دلواپسی روسی پس از پروژه تخریب و حذف، خواستار روی کار آوردن افراد جدید که خود ترجیح می دهند و با آنها همسو هستند برای جایگاه های مورد نظرشان می باشند که در این رابطه می توان به نامه «میخاییل نالیموف» مدیر هماهنگی کمیته سراسری روسیه تحت عنوان «بیرون بردن لنین» که در روز 24 فوریه به سایر منتقدین ملحق شده اشاره کرد. وی در نامه خود نوشته بود: «آیا من از پاپ رم خواستم که دست به چنین کاری بزند؟ آیا من تمام قوانین کلیسای جامع را زیر پا گذاشتم؟ آیا من بودم که مشرکین و تفرقه اندازان را برادر خطاب کردم؟ نه، من نبودم، پاتریارک کریل بود. او بود که تخم تفرقه را پاشید... ما، مردم روس پیرو کلیسای ارتدوکس هستیم، کلیسایمان را به کاتولیک ها و سایر مشرکین نمی دهیم. امروز فقط یک راه برای برون رفت از این شرایط داریم. کلیسای ما باید پاتریارک جدیدی انتخاب کند و افرادی همچون ایلاریون و تیخون باید کلیسا را ترک کنند.»

اکنون دلواپسان روسی که این بار منتقدین رهبر کلیسای ارتدوکس روسیه هستند از طرفداران خود می خواهند که از کلیسا جدا نشوند، اما راه درست را انتخاب کنند. اما این که راه درست چیست؟ بدون شک راهی نیست که دلواپسان مشخص می کنند؛ راه درست حرکت در مسیر صلح است.

* دانشجوی دکتری علوم سیاسی در دانشگاه دوستی ملل مسکو