آتش‌بس در سوریه، آتش زیر خاکستر در عراق

نویسنده: صادق ملکی، کارشناس و تحلیلگر ارشد سیاسی
دیپلماسی ایرانی: در طول تاریخ اگرچه میان دمشق و بغداد رقابت بوده اما این مانع از آن نبوده است که این دو جغرافیای پر تلاطم از سرنوشت مشترک برخوردار نشوند. هرگونه تغییر و تحولی در سوریه و یا عراق همواره بر دیگری تأثیر داشته و این معادله ای است که همچنان پابرجاست.
بخش مهمی از ناامنی ها و بحران سوریه حاصل تغییرات راهبردی در محیط سیاسی عراق بود. انتقال قدرت در رأس هرم از اهل تسنن به شیعیان عراق هم بر حاکمان سنتی داخلی در عراق تحولی ناخوشایند بود و برای هم پیمانان منطقه ای آنان نیز قبول این تغییر سخت بود. از این منظر با شروع بحران سوریه در سال 2011 شکست خوردگان در عراق، بحران سوریه را فرصتی ارزیابی کردند که می تواند جبران شکست در عراق را کند. در ظهور، تقویت و گسترش داعش و گروه های تروریستی در این سوریه و عراق توجه به این نکته، برای درک علل بحران این دو کشور بسیار اهمیت دارد.
ترکیه، عربستان و قطر سه محور کمک کننده به داعش هیچگاه تغییر در عراق را نپذیرفتند. آنان هنگامی که بحران در سوریه آغاز شده بدون محاسبه هزینه بحران، گام در مسیر گسترش بحران برداشتند. در حال حاضر در نتیجه سیاست های پیچیده و چند وجهی امریکا در منطقه، آنکارا، ریاض و دوحه آنچنان درگیر بحران شده اند که با ورود جدی روس ها به معادلات برخی حتی از امکان جنگی فراگیر سخن گفته اند.
امروز در سوریه آتش بس است. اما انفجار و عملیات انتحاری در حومه و داخل بغداد خبر از آتش به اختیار داعش در عراق دارد. انتقام پیشروی نسبی و میدانی نیروهای مقاومت در سوریه، می تواند از عراق گرفته شده و به پیش روی داعش در این کشور بیانجامد که نباید نسبت به آن غفلت کرد. آتش بس و فرصت تنفس داعش در سوریه، ظاهراً برای این گروه تروریستی به معنای ایجاد فضای مانور در عراق بوده است. تذکر صدر در خصوص خطر حمله داعش به بغداد، می تواند تاییدی بر فعال شدن مضاعف داعش در عراق باشد، که نباید به سادگی از آن گذشت. به نظر می رسد در حالی که حیدر العبادی، نخست وزیر عراق درگیر در بحث اصلاحات و دولت تکنوکرات، از یک سو و عدم ورود حشد الشعبی به موصل است، داعش با کمک متحدان منطقه ای خود در نام و عنوانی دیگر در حال بازسازی و تقویت خود در عراق است. ترکیه در حومه موصل آماده آغاز عملیات آزادسازی موصل است تا داعش و بعثی ها را با استفاده از عناصری چون النجیفی ها در نامی دیگر مسلط بر موصل کند. اگرچه بحران عراق و سقوط مناطقی چون موصل علل اجتماعی و سیاسی داشته و ریشه های آن همچنان باقی است، اما باید توجه داشت دیروز غفلت و عدم هوشیاری که سبب سقوط آنی موصل شد امروز آزادی آن را بیش از آنکه درگیر محاسبات نظامی بنماید، درگیر ملاحظات سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی کرده است. سقوط موصل آسان و بازپس گیری آن دشوار و پیچیده خواهد بود.
عراق و عراقی ها سخت درگیر ملاحظات مذهبی و قومی هستند و در حالی که العبادی تلاش دارد ذهنیت تجزیه عراقی ها را به سوی وحدت سوق دهد، نباید با غفلت از داعش و قدرت آن، بغداد را وارد ریسکی کرد که هزینه های آن سنگین و غیرقابل جبران باشد.