محاسبات عربستان در اعدام شیخ نمر

نویسنده: علیرضا میریوسفی، مدیر گروه خاورمیانه دفتر مطالعات سیاسی و بین الملل وزارت خارجه

دیپلماسی ایرانی: اعدام شیخ نمر در زمان خاص و به صورت حساب شده از طرف عربستان انجام شد. انتخاب این زمان تصادفی نبود. عده ای بر این عقیده اند که به دلیل بالا بودن آمار اعدام در عربستان در سال ۲۰۱۵، مقامات این کشور برای جلوگیری از افزایش آمار اعدام ها در این سال، روزهای اول سال ۲۰۱۶ را برای این اعدام ها انتخاب کردند، ولی با این حال این همه ماجرا نیست. شیخ نمر از سال ۲۰۱۲ در بازداشت بوده و حکم اعدامش از مدت ها قبل صادر شده بود. اینکه چرا در مقطع کنونی این حکم اجرا می شود، می تواند به تحلیل دلایل و ملاحظات پشت پرده این اقدام کمک کند. اعدام شیخ نمر در واقع در ادامه چالش های داخلی و منطقه ای عربستان صورت گرفته است که از سال ۲۰۱۱ و پس از ظهور بیداری اسلامی شدت گرفت. در اوایل فوریه سال ۲۰۱۱، پس از انقلاب تونس و شروع ناآرامی ها در مصر، مهم ترین پرسش نگران کننده در غرب و کشورهای عربی، امکان پیروزی یک انقلاب اسلامی جدید مشابه انقلاب ایران در سه کشور مصر، عربستان و در مرحله بعدی اردن بود. آن ها نگران این موضوع بودند و قریب الوقوع بودن انقلاب در عربستان را پیش بینی می کردند. در آن زمان گزارش هایی در رسانه های آمریکایی انتشار یافت که نشان می داد برخلاف تصویر مرفه مردم عربستان، این کشور از چالش های عمیق اقتصادی و اجتماعی رنج می برد. از این رو برخی از تحلیلگران و رسانه های آمریکایی و منطقه ای مقصد بعدی دومینوی عربی را کشور عربستان پیش بینی کرده بودند، لذا دو سیاست مشت آهنین و فرافکنی مشکلات داخلی و منطقه ای در دستور کار ریاض قرار گرفت.

روز هشتم فوریه ۲۰۱۱ و سه روز قبل از سرنگونی مبارک، عربستان رسما سیاست مشت آهنین خود را به متحدینش اعلام کرد و تاکید نمود حتی به قیمت کشته شدن هزاران هزار نفر، در داخل و خارج عربستان به مقابله با موج بیداری عربی خواهد پرداخت. سیاست عربستان مبتنی بر سرکوب داخلی و حمایت خونین از متحدان و همینطور استفاده از خشونت فرقه ای و نیروی نظامی برای سرنگونی حکومت های مخالف در منطقه بنا شده بود. عربستان توانست با ترکیبی از این سیاست ها و به ویژه منحرف کردن انقلاب های عربی به مسائلی نظیر جنگ سوریه در کنار اتکا به درآمدهای عظیم نفتی و تزریق حدود ۱۰۳ میلیارد دلار کمک مستقیم رفاهی به خانواده های سعودی و همینطور پشتیبانی مالی و نظامی از متحدین عربستان تا حدودی مسایل را کنترل کند. با این حال در سال ۲۰۱۵ چالش های جدی بر سر پایه های این سیاست ایجاد شد. از جمله با حصول به برجام و افزایش وزن سیاسی منطقه ای و جهانی ایران امکان دامن زدن به ایران هراسی کاهش یافت. همچنین کاهش بهای نفت نیز عربستان را دچار مشکلاتی در داخل و خارج کرد و پیگیری سیاست های ماجراجویانه در جنگ یمن و سوریه را دشوار تر نمود. در نهایت نیز ائتلاف چهارگانه سوریه، ایران، عراق و روسیه، توازن قوا را به ضرر عربستان در سوریه تغییر داد و عربستان را در موضع ضعف قرار داد.

عربستان در طول سال های گذشته همواره به دنبال دامن زدن به اختلافات فرقه ای نظیر شیعی – سنی بوده و سعی کرده با فرافکنی چالش های داخلی و منطقه ای خود، فضایی دو قطبی علیه ایران ایجاد کند. اعدام شیخ نمر نیز دقیقا با هدف دامن زدن به بحث های فرقه ای صورت گرفته است. عربستان با این اقدام خواهان یافتن مفری برای خروج از باتلاق و وضعیت نامناسب خود است. بعلاوه چالش های داخلی عربستان بعد از درگذشت ملک تشدید گردیده است «و چند جوان بی تجربه امور آن کشور را در دست گرفته و جنبه توحش را بر جنبه متانت و ظاهرسازی غلبه داده اند که این کار قطعاً به ضررشان تمام خواهد شد.» در واقع توازن قدرتی که بطور سنتی بین سه قطب پادشاه، اجماع شاهزادگان و روحانیون وهابی وجود داشته، کاملا به هم خورده است. به همین خاطر مساله اعدام شیخ نمر، فقط مربوط به ایران و مساله ای شیعی- سنی نیست، بلکه مساله کل جهان اسلام است و اقدامی است که علیه منافع و وحدت جهان اسلام انجام شده است. باید از هر اقدامی که عربستان را از موضع انفعال، اتهام و باتلاق کنونی خارج کرده و به این کشور اجازه اتخاذ موضعی طلبکارانه و مظلوم نمایی بدهد، پرهیز شود. همه ما می بایست بر جنایت بزرگ عربستان در به شهادت رساندن این عالم مؤمن و مظلوم متمرکز باشیم. شیخ نمر نه مردم را به حرکت مسلحانه تشویق می کرد و نه پنهانی اقدام به توطئه کرده بود، لذا حمایت از گروههای تکفیر و تروریستی و اعدام منتقدین، با هر منطقی محکوم است و می بایست توجهات جهان اسلام و همه دنیا را به این جنایت جلب کرد و نباید ایجاد مسایل حاشیه ای ما را از اصل ماجرا دور کند. اقدام عربستان در زمانی حساب شده و با هدف خاصی صورت گرفته است و واکنش به چنین اقدام حساب شده ای هم باید به صورت حساب شده انجام پذیرد.