اختلاف درباره اسد، مانع پایان جنگ سوریه نشود

نویسنده: فیلیپ گوردون

دیپلماسی ایرانی: در میان همه بحران هایی که گوشه گوشه خاورمیانه را فرا گرفته است، هیچ یک به اندازه بحران سوریه اهمیت ندارد. در جریان این جنگ بیش از 250 هزار نفر کشته و سه میلیون نفر آواره شده اند. این بحران شکاف میان سنی و شیعه را در منطقه وخیم تر کرده و حملات پاریس نیز نشان داد که پیامدهای آن خاورمیانه را در نوردیده و به اروپا رسیده است.

گسترش این بحران و تهدیدی که هم اکنون به طور جدی آمریکا و متحدان را در خطر قرار داده است، پایان بخشیدن به این بحران و کنترل آن را در اولویت قرار می دهد، اما استراتژی که آمریکا و متحدان آن طی چهار سال گذشته پیگیری کرده اند، نمی تواند آنها را به این هدف برساند. این استراتژی بر پایه حمایت از معترضان معتدل برای مبارزه با افراط گرایی از یک طرف و برکناری بشار اسد از قدرت، از طرف دیگر بوده است. مرور زمان نشان داده که این استراتژی با پاسخ متقابل رژیم اسد رو به رو شده است. تشدید عملیات نظامی در سوریه نمی تواند راه حل مناسبی باشد، چرا که ایران و روسیه خود را متعهد به حمایت از اسد و حفظ وی در قدرت می دانند. بنابراین گسترش تعارض در سوریه تنها می تواند بار فاجعه را سنگین تر کند.

واقعیت این است که هیچ گزینه مناسبی در مورد سوریه وجود ندارد، اما با در نظر گرفتن نتایج وخیم تداوم وضع موجود و یا گسترش تعارض در سوریه، آمریکا باید به حمایت از یک رویکرد سیاسی جدید در وین روی بیاورد؛ این رویکرد باید مبتنی بر برقراری هر چه سریع تر آتش بس میان دولت سوریه و مخالفان آن، واگذاری قدرت به نمایندگان محلی در بخش هایی که دولت بر آنها کنترل ندارد، تقویت ائتلاف ضد داعش و ایجاد یک روند سیاسی باشد که بتواند سرنوشت اسد را تعیین کند. اگرچه ممکن است این رویکرد نیز ماه ها به طول بینجامد، اما از رویه ای که هم اکنون دولت آمریکا در پیش گرفته است، واقع بینانه تر است.

چرا رویکرد فعلی کارآمد نیست؟

سیاست فعلی که مبتنی بر بزرگ کردن جنگ و بسط آن به امید رسیدن به انتقال سیاسی جامع است نمی تواند در سوریه جوابگو باشد. اسد بر خلاف همتایان خود در تونس، لیبی ، مصر و یمن که رهبران دیکتاتور آنها به سرعت برکنار شدند، از سوی نیروهای ارتش سوریه، بخش قابل توجهی از مردم کشورش و مهم تر از همه دو قدرت خارجی بزرگ یعنی ایران و روسیه حمایت می شود.

دیپلماسی و کوچک کردن بحران

برای پایان دادن به این جنگ آمریکا باید رویکردی چند بعدی اتخاذ کند:

ایجاد روند دیپلماتیک با حضور همه طرف های درگیر: دو نشست وین که برای اولین بار با حضور همزمان عربستان و ایران برگزار شد، به عنوان گام اول اقدامی مثبت بود. طرفین بر روی اصول اولیه از جمله حفظ استقلال و تمامیت سوریه و لزوم اهتمام به رویه سیاسی برای حل بحران به توافق رسیدند. اگرچه طرف های مختلف در مورد سرنوشت بشار اسد با یکدیگر اختلاف جدی دارند، اما تمرکز بر موضوعاتی که همگان نظر مشترک در مورد آن دارند و توجه به هزینه های بالای ایده آل گرایی و حداکثرخواهی، می تواند طرفین را به سوی مصالحه پیش ببرد.

ارتباط دوجانبه متقابل با روسیه: واشنگتن باید به ارتباط متقابل با روسیه و بحث با این کشور در خصوص بحران سوریه، در بالاترین سطوح بپردازد. آمریکا باید به روسیه این اطمینان خاطر را ببخشد که برقراری آتش بس در سوریه به قیمت سقوط دولت بشار اسد تمام نخواهد شد. اگر با ارائه این تضمین روسیه باز هم به بمباران مواضع همه نیروهای معترض ادامه داد، آمریکا هم به حمایت خود از معارضان خواهد پرداخت و با تشدید نگاه منفی اهل تسنن به روسیه این کشور بیش از پیش هدف تروریسم قرار می گیرد. اما اگر روسیه واقعا خواهان تغییر سیاسی در دمشق باشد، این وعده می تواند توافق سیاسی را ممکن کند.

دنبال کردن آتش بس میان رژیم اسد و معترضان: یکی از هدف هایی که باید در توافق مورد توجه قرار بگیرد، ترغیب طرفین به دست کشیدن از عملیات خود است. در همین راستا دولت باید حملات هوایی خود را متوقف کند و ارائه کمک های بشردوستانه در مناطقی که در دست هیچ یک از طرفین نیست، تسهیل گردد. طرفین همچنین باید از روند سیاسی برای تعیین رهبران سیاسی و ساختار سیاسی سوریه تبعیت کنند. چند دستگی های گسترده میان گروه های معارض از مشکلاتی است که تداوم آتش بس را دشوار می کند، با این حال در صورتی که ایران و روسیه بتوانند پایان حملات رژیم اسد به معترضان را تضمین کنند، حامیان معارضان نیز می توانند آنها را با تهدید به قطع حمایت ها مجبور به تبعیت از آتش بس نمایند.

به تاخیر انداختن رسیدگی به وضعیت اسد: سوالی که باید در اینجا مطرح شود این است که آیا برکناری اسد و پافشاری بر این خواسته ارزش هزینه های سنگین یک جنگ ناپایان یا گسترش تعارضات را دارد؟ لزومی ندارد که آمریکا و متحدان آن مخالفت خود با اسد و زیر سوال رفتن مشروعیت آن را کتمان کنند، اما آنها نباید اجازه دهند که اختلاف نظر در مورد سرنوشت اسد مانعی بر سر راه کاهش خشونت ها در سوریه باشد. بسیاری از مردم سوریه و بسیاری از کشورهای منطقه از پایان یافتن جنگ -حتی در صورت عدم خلع سریع اسد- استقبال خواهند کرد.

ادامه جنگ علیه داعش: حتی در صورت توافق دیپلماتیک برای کاهش تعارض میان دولت اسد و معارضان، آمریکا و متحدان آن باید جنگ با داعش را با شدت ادامه دهند. این اقدام می تواند با ادامه بمباران مواضع آن، افزایش همکاری های اطلاعاتی با متحدان، استفاده از نیروهای ویژه و کمک به گروه هایی که خواهان مبارزه با دعش هستند، ادامه یابد.

بدون شک این راهبرد نیز منتقدان خود را خواهد داشت. مهم ترین نکاتی که منتقدان بدان اشاره خواهند کرد، اختلافات جدی میان بازیگران خارجی بحران سوریه، عدم سلطه یک گروه بر همه گروه های معارض و عزم جدی گروه های معارض برای ادامه دادن به جنگ تا سرنگونی اسد است. اگرچه این ملاحظات قابل قبول است، اما این رویکرد نسبت به راه حل اولیه - یعنی تشدید حمایت ها از معارضان- کارآیی بیشتری خواهد داشت.

منبع: شورای روابط خارجی آمریکا/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/25