مذاکره ایران و عربستان درباره سوریه بعید است

دیپلماسی ایرانی: روز جمعه وین پایتخت اتریش میزبان وزرای خارجه چهار کشور آمریکا، روسیه، ترکیه و عربستان سعودی بود تا درباره یافتن راه حلی سیاسی برای بحران سوریه به مذاکره بنشینند. نشستی که در نهایت بدون هیچ نتیجه ای به پایان رسید. مواضع روسیه در حمایت از استمرار حضور بشار اسد در نظام سیاسی سوریه با سازو کارهای خاص، در مقابل طرح سه کشور مقابل _ ائتلاف سه گانه_ به منظور کنار گذاشتن اسد از نظام سیاسی و همچنین تاکید روسیه برای حضور ایران در یافتن راه حل و مخالفت عربستان موجب شد تا مذاکره کنندگان نشست دیگری را به منظور یافتن نقطه مشترکی درباره سوریه برگزار کنند. درباره نتایج نشست وین و مواضع روسیه در قبال عربستان، ترکیه و به خصوص آمریکا برای بحران سوریه با محمدعلی مهتدی تحلیلگر مسایل خاورمیانه گفت وگو کرده ایم:

آیا حضور روسیه در نشست وین و نیز در ائتلاف ایران، سوریه، عراق بیانگر نوعی بازی دوگانه با ائتلاف چهارگانه خاورمیانه ای از یک سو و ائتلاف آمریکایی، ترکیه، عربستانی از سوی دیگر است؟

آنچه در وین تشکیل شد، ائتلاف نیست. گرچه روسیه ابزار نسبت به تشکیل ائتلافی برای مبارزه با تروریسم در منطقه تمایل کرده است و از آمریکایی ها و همه کشورها درخواست کرده در این ائتلاف شرکت کنند. اما به طور مشخص کشورهایی که در وین با یکدیگر اقدام به برگزاری نشست کردند، خواهان ورود به چنین ائتلافی نیستند. عربستان، آمریکا و ترکیه مخالف عملیات نظامی روسیه در سوریه هستند. آنها از این عملیات غافلگیر شدند. آنها به این فکر می کنند که چگونه چوب لای چرخ برنامه های روسیه برای حل بحران سوریه بگذارند. آنچه در کنفرانس وین مطرح شد، به جای بحث درباره تروریسم و شرکت دادن دیگران در این ائتلاف، موضوع سرنوشت بشار اسد بودد. سه کشور عربستان، آمریکا و ترکیه بر کنار گذاشتن بشار اسد تاکید دارند. اما در مقابل طرف روسی تاکید بر این دارد که سرنوشت بشار اسد و آینده سوریه باید به دست ملت سوریه توسط برگزاری انتخابات در آینده رقم بخورد. به نظر می رسد هدف روسیه در ابتدا بی طرف کردن کشورهایی است که سر راه پیشبرد طرح هایش مانع تراشی می کنند و دوم اتمام حجت با همه کشورها به منظور مبارزه با تروریسم است. از این رو کشورهایی مانند عربستان، آمریکا، ترکیه و قطر که در ظاهر شعار مبارزه با تروریسم را سر داده اما همچنان از تروریسم تکفیری در منطقه حمایت می کنند، با حرکت دیپلماتیک روسیه در انزوا قرار می گیرند. از نظر روسیه اولویت مبارزه با تروریسم است. درواقع پیش از هرگونه برنامه سیاسی برای حل بحران سوریه باید با تروریسم مبارزه شود. سه کشور عربستان، آمریکا و ترکیه درحالی ادعای مبارزه با تروریسم دارند که خود گروه های تروریستی را به وجود آورده و از آن حمایت می کنند.

درحالی که کشورهای شرکت کننده در نشست وین نسبت به نظام سیاسی سوریه دچار اختلاف نظر هستند، آیا امکان دارد که در نشست آتی به طرح مشترکی برای حل بحران دست یابند؟

از این گونه اجلاس ها هیچ نتیجه گرفته نمی شود و نخواهد شد. در حال حاضر با توجه به توازن قوا در منطقه، کشورهای مخالف اسد امید دارند این رژیم را سرنگون کرده یا مانع پیشروی طرح مشترک روسیه- ایران شوند. با بررسی نتایج مشاهده می شود که هیچکدام از طرفین به اهداف نایل نشده اند. عربستان، ترکیه و آمریکا خواهان قانع شدن روسیه برای پذیرش سوریه بدون اسد هستند، اما روسیه این موضوع را نمی پذیرد. در عین حال طرح روسی نتوانسته سه کشور دیگر را به منظور مبارزه با تروریسم قانع کند. در اینجا بحث بر سر اولویت هاست. عربستان، ترکیه و آمریکا به ظاهر مخالفتی برای مبارزه با تروریسم ندارند اما تاکید می کنند کنار گذاشتن بشار اسد و روند حل سیاسی بر اساس ژنو 1 باید به موازات مبارزه با تروریسم صورت گیرد. این طرح مورد پذیرش روسیه نیست. روسیه بر این عقیده است که این روند نمی تواند به موازات هم پیش برود بلکه باید به طور متوالی و در امتداد هم قرار گیرد. بدین صورت که ابتدا اولویت مبارزه با تروریسم و سپس روند سیاسی بررسی شود. در عین حال که بودن یا نبودن اسد نیز بر اساس تصمیم ملت سوریه و نه به تصمیم کشورهای دیگر باشد. روسیه ثابت کرده که درباره مبارزه با تروریسم جدی است و هر کشوری خواهان پیوستن به مبارزه با تروریسم باشد، روسیه حاضر به هماهنگی و همکاری با آن است.

در حالی که روسیه معتقد به حضور ایران برای یافتن راه حل بحران سوریه است، به نظر می رسد آمریکا نیز به صورت ضمنی حضور ایران در نشست آتی بررسی بحران سوریه را پذیرفته است. اما تا چه حد امکان دارد عربستان و ترکیه حضور ایران را بپذیرند؟

آمریکا و ترکیه مشکل زیادی با حضور جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات ندارند. مشکل اصلی عربستان سعودی است. عربستان حاضر نیست در اجلاسی که ایران حضور دارد، شرکت کند. این موضع بیشتر از منظر کینه و خشم بوده نه از روی توجه به منافع ملی عربستان و منطقه. طرح های عربستان در منطقه شکست خورده است. آنها در باتلاق یمن گرفتار شده اند و بعد از گذشت 6 ماه به اهداف خود نرسیدند. برنامه ریزی آنها برای سرنگونی بشار اسد طی دو – سه ماه در سال 2011 با شکست مواجه شده و همچنان دولت اسد پابرجاست. همچنین در عراق و لبنان و دیگر کشورها با شکست مواجه شدند. از این رو به نظر نمی رسد عربستان در شرایط کنونی حاضر به نشستن بر سر میز مذاکره نه به صورت دو جانبه و نه چند جانبه با ایران باشد. به نظرم در این شرایط حداقل در هفته ها و ماه های آینده احتمال چنین دیداری با حضور عربستان و ایران بسیار بعید است.

انتشار اولیه: یکشنبه 3 آبان 1394 / انتشار مجدد: جمعه 8 آبان 1394