حضور روسیه در سوریه و منافع ملی ما

کیهان برزگر، استاد روابط بین الملل و رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه*

دیپلماسی ایرانی: نظرات متفاوتی درباره انگیزه حضور نظامی روسیه در سوریه مطرح است. این نظرات را می توان در قالب متدولوژی خوش بینانه- بدبینانه ارایه کرد.

نگاه بدبینانه

این دیدگاه با نگاهی تهاجمی به اهداف روسیه در سوریه می نگرد. درون این دیدگاه، بحث های جغرافیایی، ژئوپولتیک، حفظ بنادر در دریای سیاه و مدیترانه، طرطوس، سوخت مجدد، تعمیر، لجستیکی و پایگاه هوایی لاذقیه مطرح است.

دیگر آنکه روسیه به دنبال افزایش قدرت جهانی است. روسیه خواهان معامله با آمریکا و غرب و حفظ توازن قدرت به وسیله اوکراین است. همچنین شخصیت آقای پوتین و میراث تاریخی روسیه نیز مد نظر قرار می گیرد. بدین صورت که روسیه به دنبال امپراتوری جهانی است. البته کسی چندان رضایت و خوشنودی نسبت به چنین دیدگاهی حتی در ایران ندارد.

نگاه خوش بینانه

در مقابل دیدگاه بیان شده، دیدگاه تدافعی یا خوش بینانه بر این عقیده است که روسیه به دلیل امنیت ملی خود در سوریه دخالت کرده است. روسیه به جای مبارزه با تروریسم چچنی، قفقازی و آسیای مرکزی در درون خود، خواهان مبارزه با تروریسم در سوریه است. از طرفی روسیه می خواهد مبارزه با تروریسم را به عنوان یک موضوع جهانی برای جامعه بین المللی مطرح کند و از این رو موضوع پیشگیری از تهدیدات را مطرح می کند. در عین حال به طور طبیعی روسیه از متحدان خود دفاع می کند. متحدان روسیه، سوریه و جمهوری اسلامی ایران هستند. گرچه در ایران موضوع به خوبی بسط داده نشده است. به طور کلی برای روسیه، ایران، روسیه، منطقه و حتی عراق مهم است. بنابراین از منظر سیاستگذاری اگر نگاه تهاجمی به روسیه وجود داشته باشد، ورود روسیه به سوریه قابل قبول نیست. اما اگر نگاه تدافعی باشد، حضور روسیه مشروع بوده و مانند همه کشورها روسیه نیز به دنبال مشروعیت حضور خود است.

تاثیرات حضور روسیه

تاثیرات حضور روسیه نیز از منظر متدولوژی به دو دیدگاه بدبینانه و خوش بینانه تقسیم می شود. نگاه بدبینانه بر این باور است که حضور روسیه موجب گسترش تروریسم و افراط گرایی می شود. بدین مفهوم که حضور روسیه موجب می شود، مخالفان میانه رو در سوریه به سمت افراطی ها سوق یافته و آنها جذب داعش و گروه های تروریستی شوند. دیگر آنکه موجب ایجاد شکاف منطقه ای میان ایران، عربستان و ترکیه می شود. همچنین موجب افزایش رقابت های جهانی شده و در مجموع حضور روسیه در سوریه برای معادلات سیاسی منطقه ای مثبت نخواهد بود. اما در مقابل دیدگاه خوش بینانه حضور روسیه را موجب تسریع راه حل سیاسی می داند. استفان دی میستورا، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه و جمهوری اسلامی ایران معتقدند حضور روسیه فضای سیاسی جدیدی را ایجاد می کند. دیگر آنکه نظام دولت- کشور در سوریه حفظ شده و چند جانبه گرایی افزایش می یابد.

نکته تاثیرگذار بر منافع و امنیت ملی ایران چیست؟

دیدگاه بدبینانه این خواهد بود که روس ها به دنبال متعادل کردن ایران در منطقه شامات هستند. از منظر تاریخی، ایرانی ها به روس ها بدبین هستند و نمی توانند آن را شریک قابل اطمینانی برای خود بدانند. روس ها به دنبال تضعیف نقش ایران در بحران سیاسی هستند، زیرا بعدها ممکن است ایران با آمریکا وارد معامله شود. در مقابل نگاه خوش بینانه بر این باور است که با حضور روس ها راه حل سیاسی تقویت می شود که به نفع ایران است.

بنابراین توجه به منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران مهم است. وقایع پاریس از منظر بدبینانه منجر به حضور مجدد غرب در خاورمیانه می شود، اما از منظر خوش بینانه جبهه واحدی را علیه مبارزه با تروریسم در سطح دولت ها به وجود می آورد. باید در معادله کنونی این سوال جواب داده شود که این تحولات چه تاثیری بر منافع و امنیت ملی ایران دارد؟

به نظر می رسد رویکرد عمومی ایرانی ها نسبت به جایگاه روسیه، با بحران سوریه و بحران های منطقه ای و مسایل استراتژیک و ژئوپولتیک در حال تغییر و تحول است. تاکنون دیدگاه بدبینانه ای نسبت به نقش روسیه وجود داشت. اما به صورت همزمان بحث های ژئوپولتیک و استراتژیک جایگاه برابر در مذاکرات منطقه ای، نزدیک شدن روس ها به ایران به عنوان شریک منطقه ای، اعتماد روس ها به ایران به عنوان بازیگر بحران سوریه، یا جایگاه ایران در عراق، نگاه به روسیه را فراتر از بحث های نخبگان و حکومتی، به حوزه عمومی نزدیک می کند. روسیه کشوری است که در ایران دارای تاریخ و گذشته است. باید در حوزه روشنفکری و حکومتی فهم جدیدی از روسیه شکل بگیرد. بحران های منطقه ای موجب نزدیکی دیدگاه ها در حوزه عمومی شده است. شاید وقت آن است جایگاه روسیه را با نگاه واقع گرایانه از لحاظ منابع قدرت ملی و اصول سیاست خارجی، باز تعریف کرد.

*متن سخنرانی در نشست علمی "حضور روسیه در سوریه و تاثیر آن بر منافع و امنیت ملی ایران" با همکاری انجمن علوم سیاسی و پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه

انتشار اولیه: شنبه 30 آبان 1394 / انتشار مجدد: جمعه 6 آذر 1394