عصر جدید روابط ایران و اروپا پس از توافق

دیپلماسی ایرانی: پیروزی دکتر روحانی فضای جدیدی را در صحنه بین الملل به وجود آورد و موجب گمانه زنی های جدید و مثبتی در خصوص پرونده هسته ای ایران و دیگر مسائل سیاست خارجی ایران شد. دولت دکتر روحانی از همان ابتدا نشان داد که می تواند ظرفیت بسیار زیادی را برای یک گفتگو و تعامل سازنده با کشورهای اروپایی به وجود آورد. این در حالی است که کشورهای غربی امروزه بیشتر از هر زمانی علاقمند و مشتاق به تبادل نظر و گفتگو با ایران بنظر می رسند که این امر بیانگر ارتقاء موقعیت منطقه ای و بین المللی ایران است. امضا توافقنامه هسته ای با کشورهای گروه 1+5 در تاریخ 23 تیرماه 94 در وین چشم انداز جدیدی حول روابط جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اروپایی و کشورهای عضو آن گشوده است که تاثیرات بین المللی و منطقه ای آن را ما در ارتباط با دیگر بازیگران منطقه ای و جهانی خواهیم دید. در این مقاله به تحلیل چشم انداز جدیدی که در پرتو توافقنامه هسته ای در ارتباط با اتحادیه اروپایی و کشورهای عضو آن پیش آمده، خواهیم پرداخت.

چشم انداز بحث

توافق صورت گرفته بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای گروه 1+5 در وین در 23 تیرماه ادامه روند پویایی سیاست خارجی کشور در دولت تدبیر و امید است. روندی که با پیروزی جناب آقای دکتر روحانی در 24 خرداد ماه 1392 به دست آمد و گفتمان جدیدی در سیاست خارجی کشور برقرار شد. توافقنامه وین می تواند افق های جدیدی را در روند همکاری های اتحادیه اروپایی با ایران ایجاد کند و حتی به سایر کشورها و بلوک ها قدرت گسترش یابد. از طرفی، اتحادیه اروپایی این توافق را در چارچوب پیشرفت در یکی از مهمترین و حساسترین پرونده های جامعه جهانی (هسته ای) می بیند که موفقیت سیاست خارجی مشترک اتحادیه اروپایی را نیز به بوته آزمایش گذاشت. پرونده ای که از همان سال 2002 اتحادیه اروپایی از طریق تروئیکای خود نقش بسیار پررنگی در آن داشته است. توافق وین رسما بایکوت مناسبات سطح بالای دیپلماتیک و همکاری های گسترده اقتصادی تجاری با ایران را تمام شده اعلام می کند. بنظر می رسد هم اکنون زمان برای تعاملات گسترده سیاسی و همکاری های همه جانبه اقتصادی تجاری بین ایران با کشورهای اروپایی فراهم آمده است.

طی یکسال و نیم گذشته ما شاهد سفرهای مکرر سیاسی، اقتصادی تجاری و پارلمانی از کشورهای اروپایی به جمهوری اسلامی ایران بودیم. توافقنامه نهایی حاصل از این مذاکرات چشم انداز جدیدی در سیاست خارجی کشور به وجود خواهد آورد و می تواند به منزله نقطه عطفی در روابط خارجی ایران باشد. سیاست خارجی کشور در یک نقطه عطف جدیدی قرار دارد و احیانا بیشتر از هر زمانی فعال شده و با کشورهای مختلف روابطی جدید برقرار خواهد کرد. توافق وین همچنین رسما بایکوت سفرهای بلندپایه دیپلماتیک اروپایی به جمهوری اسلامی ایران که تقریبا از اوائل دولت نهم شروع شد و تا همین اواخر ادامه داشت را تمام شده اعلام می کند و ما دیگر مواجه با بایکوت دیدارهای سطح بالای سیاسی با مقامات اروپایی نخواهیم بود. با توجه به واقعگرایی حاکم در روابط بین الملل و اهمیت والای منافع ملی، به نظر می رسد کشورهای اروپایی خود را آماده ازسرگیری دور جدیدی از روابط و همکاری ها با جمهوری اسلامی ایران در تمامی حوزه ها کرده اند و در این راستا، چند ماه آینده که منتهی به اجرای عملی توافق هسته ای می شود ماه های بسیار مهم و سرنوشت سازی است و طرفین با حساسیت زیاد منتظر روند وقایع هستند. این در حالی است که می توان از هم اکنون شاهد یک روند رقابتی در آمدن هیات های اروپایی به ایران بود. با فرض اجرایی شدن نهایی توافقنامه وین با گروه 1+5 در پرونده هسته ای، ما شاهد دوره ای جدید از روابط با اتحادیه اروپایی و کشورهای عضو آن خواهیم بود که تاکنون از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران سابقه نداشته است. این وضعیت قطعا بر روی کشورهای دیگر دنیا نیز تاثیر خواهد گذاشت و علاقمندی برای گسترش همکاری ها با ایران را خیلی متاثر خواهد ساخت.

در این میان ما هر روز شاهد مبادله هیات های بلندپایه سیاسی دیپلماتیک اقتصادی و تجاری از اروپا به تهران و بالعکس هستیم. سفر بلندپایه هیات اقتصادی تجاری آلمان بر رهبری معاون صدراعظم و وزیر اقتصاد دارایی این کشور به تهران، سفر لوران فابیوس وزیر خارجه فرانسه به تهران، سفر خانم فدریکا موگرینی رئیس دیپلماسی اتحادیه اروپایی به تهران، سفرهای هیات های ایتالیایی، اسپانیایی، یونانی، رییس جمهوری اتریش و ... به تهران طی هفته های آینده بیانگر دوره ای جدید از روابط و همکاری ها بین ایران با کشورهای اروپایی است. در جریان مذاکرات هسته ای بخصوص طی چند ساله اخیر، کشورهای اروپایی نقش هماهنگ کننده و کاتالیزوری داشته و شرایط را برای نزدیکی دیدگاهای ایران و امریکا فراهم کرده اند. می توان گفت اتحادیه اروپایی یکی از مهمترین برندگان توافقنامه وین است و این امر حیثیت سیاسی بین المللی اتحادیه اروپایی در سطح جهان را افزایش داد و نقطه مثبتی در چارچوب سیاست خارجی و امنیتی مشترک این اتحادیه است.

احیانا اگر اختلافاتی بین ایران و امریکا در مسیر اجرای توافقنامه بوجود آید اتحادیه اروپایی و خانم موگرینی نقشی مهم و تعیین کننده در حل اختلافات و نزدیکی دیدگاه ها خواهند داشت. ممکن است اجرای توافقنامه برجام نیز چندان ساده نباشد و تفاسیر مختلفی از آن ارائه شود لکن هدف اصلی رسیدن به حل و فصل نهایی قضیه هسته ای ایران است و لذا کشورهای گروه 1+5 تلاش خود را برای اجرایی شدن آن بعمل خواهند آورد و اتحادیه اروپایی نقش مهمی خواهد داشت. در توافق وین می توان گفت همه بازیگران برنده هستند و یکی کشور یا یک طرف را نمی توان برنده نهایی آن اعلام کرد. در این میان دیپلماسی و مذاکره نیز نقش برجسته ای داشته و می تواند به عنوان یک راه حل ارزشمند در رویدادها و بحران های منطقه ای و بین المللی جایگاه جدیدی را به دست آورد.

در یک جمع بندی کلی، بنظر می رسد باید نسبت به آینده همکاری ها با اتحادیه اروپایی و کشورهای عضو آن خوش بین بود. گرچه نشانه های منفی از گوشه و کنار دیده می شود و کشورها و گروه های زیادی تلاش می کنند این توافق به نتیجه نرسد، لکن با توجه با اراده ای که از سوی طرفین دیده می شود و اهمیتی که نتیجه این توافقنامه برای هر یک از طرفین دارد، بنظر می رسد زمینه های مربوط به نتیجه رسیدن این توافق نامه خیلی بیشتر از جنبه های منفی آن است و بنابراین باید منتظر تحولات مثبت آتی بود.

هم اکنون زمزمه هایی در خصوص رقابت بین کشورهای اروپایی و امریکا شنیده می شود. با توجه به واقعگرایی حاکم در روابط بین الملل و اهمیت والای منافع ملی و منافع بخش خصوصی، بنظر می رسد در جاهایی که در برابر منافع تجاری اختلاف بوجود آید از میزان همکاری و تعامل کاسته شده و جنبه های رقابت افزایش می یابد. می توان گفت نه تنها بین کشورهای اروپایی بلکه بین اروپا و امریکا و بخصوص در سطوح غیردولتی و شرکت های تجاری آنها بر سر حضور در بازار بزرگ ایران رقابت آغاز شده است. در این فضا منافع تجاری بیشتر از هر چیزی مطرح است. مذاکره شرکت های بزرگ نفتی و گازی و همچنین شرکت های بزرگ خودروسازی دنیا با وزارت نفت و صنایع، شرکت های هواپیماساز ایرباس و بوئینگ و... که عمدتا شرکتهای اروپایی و امریکایی هستند شروع شده است. طبیعیست این شرکت ها مایلند از هم اکنون قراردادهایی در حوزه نفت و گاز و خودروسازی و فروش هواپیما که زمینه های گسترده ای را در بر می گیرد، با ایران به امضا برسانند.

اتحادیه اروپایی و کشورهای بزرگ آن و بخصوص سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس (و همچنین ایتالیا) که نقش مهمی در مذاکرات هسته ای با ایران داشته اند، خود را برای شرایط جدید همکاری با ایران آماده می کنند و مایل هستند دوره سرد کنونی را پشت سر بگذارند. سایر کشورهای اروپایی از جمله اتریش، سوییس، هلند، بلژیک، اسپانیا، یونان ... نیز علاقمندی کاملا موجهی برای بهبود مناسبات خود با ایران دارند.

بازار بزرگ 80 میلیونی ایران فرصت های اقتصادی تجاری بزرگی را برای کشورها و شرکت های اروپایی فراهم می کند که نباید آن را از دست داد. اصولا در شرایط دشوار اقتصادی و بیکاری مزمن در کشورهای اروپایی، فراهم آمدن شرایطی که بتواند به اقتصاد نابسامان این کشورها کمک کند بسیار مهم و در خور اهمیت است. از طرفی برداشته شدن برخی تحریم ها در کنار تعدیل شدن فشار سیاسی و روانی ناشی از آن، فرصت های زیادی را برای جمهوری اسلامی ایران می گشاید. این فرصت ها زمینه ساز تعاملات جدید در زمینه های سیاسی، اقتصادی تجاری، منطقه ای و بین المللی برای ایران است و نویدبخش مناسبات و دیپلماسی جدیدی بین ایران و کشورهای زیادی در دنیا خواهد بود. در آینده نزدیک باید شاهد موضعگیری جدید 28 کشور عضو اتحادیه اروپایی در بستری جدید و مبتنی بر همکاری و تعامل سازنده باشیم و این امر شرایط را برای فعالیت بیشتر و هدفدارتر دیپلماسی ایران فراهم می کند. بنظر می رسد پیروزی دیپلماسی بر زور و فشار و پیروزی گفتگو بر تحریم چشم اندازی است که بردی همه جانبه را برای همه بازیگران در صحنه به همراه آورده است.