سفر روحانی به ایتالیا؛ پایان دوران انزوا

سعید خالوزاده، استاد دانشگاه و پژوهشگر ارشد مطالعات اروپا

دیپلماسی ایرانی: سفر دکتر روحانی، رئیس جمهوری به ایتالیا و دیدار با مقامات عالی رتبه این کشور پس از اجرای برجام صورت گرفت. این سفر بسیار حایز اهمیت بوده و چشم انداز جدیدی را پیش روی سیاست خارجی ایران به خصوص در صحنه روابط با اتحادیه اروپا و 28 کشور عضو این اتحادیه قرار می دهد. ایتالیا به طور سنتی از جمله کشورهایی بوده که کمترین تنش و چالش سیاسی را با ایران طی دوران تحریم داشته است. این کشور به طور سنتی از روابط خوبی با ایران برخوردار بوده و دارای قرابت های فرهنگی و تمدنی با ایران است. به طور کلی مناسبات و روابط نزدیکی میان ایران و ایتالیا در حوزه های تاریخی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، تجاری، علمی و دانشگاهی وجود داشته است.

هیچگاه شاهد قطع روابط دیپلماتیک یا کاهش سطح روابط دیپلماتیک میان تهران و رم نبوده ایم. از طرف دیگر ایتالیا بزرگترین طرف تجاری – اقتصای در بین کشورهای اروپایی با ایران است. گرچه سطح روابط اقتصادی ایران و ایتالیا در دوران تحریم به 6/1 میلیارد یورو رسید_ رقمی که پیش از آن بیش از 7 میلیارد یورو بود_ اما با کاهش سطح روابط تجاری – اقتصادی، ایتالیا همچنان شریک اول ایران به حساب می آمد. از این رو علاقه مندی برای ارتقای سطح مناسبات میان ایران و ایتالیا در سطوح مختلف مقامات ایتالیا مشاهده می شود. این علاقه مندی در سطوح مختلف دو دولت برای برقراری روابط تجاری – اقتصادی و همچنین علمی و فرهنگی وجود دارد تا دوره جدیدی از همکاری ها و مناسبات گسترده را رقم بزنند.

سفر آقای روحانی، رییس جمهوری ایران پس از 16 سال _ از سال 1999 تاکنون _ بر همین اساس صورت گرفت. آقای روحانی طی سفر خود به ایتالیا با رییس جمهور، نخست وزیر (رییس شورای وزیران) و همچنین پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک های جهان دیدار کرده و به همراه ایشان هیات قابل توجهی از صاحبان صنایع، سرمایه، تجار و نمایندگان و روسای شرکت های مهم حضور داشتند. این دیدارها بیانگر اهمیت روابط ایران و ایتالیاست.

واتیکان علاقه مندی زیادی برای دیدار و گفت وگو با آقای روحانی از خود نشان داد که می تواند حاکی از ارتقای جایگاه منطقه ای ایران در شرایط فعلی خاورمیانه باشد. توجه اصلی در این دیدار معطوف به برقراری صلح، ثبات و آرامش در منطقه است. این تصور در میان مقامات ایتالیا و واتیکان وجود دارد که ایران از موقعیت و جایگاه برجسته ای برای هرگونه تعاملات و رایزنی های برای کنار زدن تندروی ها و برقراری صلح و آرامش در منطقه برخوردار است.

سفری که بعد از اجرای برجام صورت گرفته و همچنین دیدار با رهبر کاتولیک های جهان، می تواند پیامدها و چشم انداز جدیدی را در عرصه منطقه ای و بین المللی به همراه داشته باشد. بازنگری و بازیابی ایران و اتحادیه اروپا _ کشورهایی که به لحاظ سیاسی و اقتصادی جایگاه ویژه ای دارند - می توانند نقش موازنه بخش در مقابل تحرکات برخی کشورهای منطقه از جمله عربستان در سطح منطقه ای داشته باشد. این سفر اهمیت تعامل و رایزنی کشورهای اروپایی با ایران را نشان می دهد. رایزنی میان ایران به عنوان کشور مهم در منطقه خاورمیانه با اتحادیه اروپا به عنوان بزرگترین قطب اقتصادی – تجاری و سیاسی جهان؛ منطقه ای که اکنون در آن درگیری های زیادی صورت گرفته و گروه های افراطی بسیاری _ از القاعده و طالبان تا داعش و بوکوحرام_ در آن فعالیت می کنند. گروه هایی که از سوی برخی کشورهای عربی منطقه مورد حمایت مالی، سیاسی و نظامی قرار می گیرند. اقداماتی که موجبات نگرانی و هراس کشورهای اروپایی را فراهم کرده و آنها از این وضعیت ناخرسند و ناراضی هستند. از این منظر اینکه کشورهای اروپایی بتوانند به رایزنی، گفت وگو و تعامل با ایران به عنوان کشور قدرتمند و باثبات منطقه در راستای مقابله با افراط گرایی و تحرکات خشونت آمیز بپردازند، مهم خواهد بود و به طور حتم جایگاه ایران را در سطح منطقه ارتقا خواهد بخشید. در عین حال سفر به ایتالیا، می تواند خط پایانی بر انزوا و دوران رکود در ایران باشد که در دولت نهم و دهم روی داد. اروپا ورای پرونده هسته ای با ایران اقدام به تعلیق روابط سیاسی، اقتصادی و تجاری کرد. اما امروز این فضا برطرف شده و فضای جدیدی در روابط ایران و اروپا ایجاد شده است. اکنون شاهد از سرگیری رفت و آمدهای مقامات بلندپایه سیاسی، اقتصادی و تجاری طرفین هستیم. طی یک سال گذشته بیش از 100 هیات تجاری و اقتصادی مهم و بسیار گسترده از اکثر کشورهای اروپایی به ایران آمدند. در عین حال دیدارهای پارلمانی و سیاسی بسیار گسترده ای انجام شد. برآیند حاصل از این دیدارها آن بود که اروپا دریافت گسترده کردن روابط و همکاری با ایران بسیار مهم است. سفر آقای روحانی نیز پاسخ به علاقمندی، سفرها و ابتکارات سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی کشورهای اروپایی بود که بتواند نوید بخش دوره جدیدی از همکاری ها، تعاملات و روابط سازنده میان ایران و کشورهای اروپایی باشد.