ایران سیاست نگاه به شرق را دنبال می‌کند

نویسنده: علیرضا شمس لاهیجانی

دیپلماسی ایرانی: یکی از مهمترین انتقاداتی که به سیاست خارجی رئیس جمهور حسن روحانی وارد می شود، اشتیاق وی و دولتش به گسترش روابط با غرب است. با این حال در دو سالی که از ریاست جمهوری روحانی می گذرد، وی چهار بار با ولادیمیر پوتین، همتای روسش دیدار کرده و چندین گفتگوی تلفنی هم با وی داشته اند. دیدار 9 جولای روحانی با پوتین در جریان سفر دو روزه ای که به روسیه داشت –در حاشیه اجلاس شانگهای و بریکس در اوفا- پنجمین دیدار این دو مقام بود.

این تعداد نشست ممکن است به جای اساسی بودن، نمادین باشد ولی به وضوح اراده سیاسی مشترک برای همکاری های بیشتر را نشان می دهد. ایران و روسیه دارای تجربه مشترکی در زمینه روبه رو شدن با فشارهای سیاسی و اقتصادی از سوی غرب هستند و همکاری هایشان به ویژه در زمینه های دفاعی، نفت و گاز و انرژی هسته ای را گسترش داده اند. این درحالی است که این دو کشور در زمینه مسائل ژئوپولیتیک همچون سوریه هم همکاری دارند.

این تجدید حیات روابط دوجانبه ممکن است از سوی عده ای به عنوان استراتژی مصون سازی و یا یک طرح پشتیبان در صورتی که بهبود روابط با غرب شکست خورد، تفسیر شود. هرچند چنین تفسیری چندان قانع کننده نیست، اما این تحلیل تمایل ایران را برای رسیدن به یک تعادل استراتژیک و نیاز روسیه به بهبود روابط با ایران آن هم در زمانی که خاورمیانه پر از چالش های متعدد است و پس از بحران اوکراین تنش میان روسیه و غرب افزایش یافته، دست کم می گیرد. ایران با وجود خاطرات تلخی که از کمک شوروی به عراق در جریان جنگ عراق- ایران و بدعهدی های گذشته دارد، به وضوح از فرصت بهبود روابط با روسیه استقبال می کند.

بین سال های 2004 تا 2009 ایران در حالی که با کشورهای غربی دشمنی داشت و آنها را رها کرده بود، سیاست «نگاه به شرق» را دنبال کرد. این یک تاکتیکی بود که در مقاطع مختلف اجرا شد (و کاملاً هم موفقیت آمیز نبود). سیاست «نگاه به شرق» فعلی تهران یک تاکتیک نیست، بلکه نتیجه یک توازن استراتژیک است که ایران نیازمند بهبود روابط با کشورهای اروپایی، دستیابی به تنش زدایی با ایالات متحده و گسترش روابط با روسیه، چین و هند است.

افزایش ارتباط میان تهران و مسکو باید در چنین فضایی تحلیل شود. البته این همکاری بدون وجود موانع نیست. ایران و روسیه با وجود دیدگاه های مشترک در بسیاری از موضوعات، با موانعی در روابطشان هم روبه رو هستند. این موانع شامل منازعه بر سر رژیم حقوقی کشتیرانی در دریای خزر و استخراج منابع آن، اختلافات تجاری دو جانبه است و روابط نزدیکتر دو کشور منوط به روابط با کشورهای کلیدی عربی است. برخی از این مشکلات می تواند توسط توافق میان ایران و گروه 1+5 رفع شود.

روحانی در اجلاس شانگهای و بریکس سخنرانی کرد و همچنین در نشست اتحادیه اقتصادی اوراسیا هم حضور داشت. این جلسات نشانه گسترده شده جهت گیری سیاسی و اقتصادی سیاست خارجی ایران است. ایران خواستار همکاری های منطقه ای و جهانی است.

پس از توافق موقت میان ایران و گروه 1+5 که در نوامبر 2013 به دست آمد و چارچوب توافق که ماه آوریل در لوزان به دست آمد -که در نتیجه عادی سازی رابطه میان مقامات ایرانی و آمریکایی بود- تحلیلگرانی که سیاست خارجی ایران را پوشش می دادند به این نتیجه رسیدند که با بهبود رابطه میان ایران و غرب، افزایش روابط با روسیه و چین طرح ثانویه تهران است. اما بازی بزرگتری در جریان است.

ایران به طور استراتژیک دیپلماسی خودش را از طریق بهبود رابطه با غرب و گسترش روابط با شرق تقویت کرده است. سفر روحانی به اوفا گام دیگری در این راستا بود، این درحالی بود که ظریف در وین حضور داشت و مشغول کار بر روی قسمت دیگر این استراتژی بود.

منبع: لوب لاگ/ مترجم: حسین هوشمند