اگر توافق نشود...

نویسنده: دالیا داسا کی

دیپلماسی ایرانی: به نظر می رسد که مذاکره کنندگان ایران و گروه 1+5 در آستانه رسیدن به توافقی هستند که برنامه هسته ای ایران را به صورت قابل توجهی محدود می سازد و آن را تحت نظارت دقیق بین المللی درمی آورد. اما اگر طرفین در رسیدن به توافق در این ساعات پایانی ناکام بشوند چه؟ یا اگر کنگره توافق را رد کند؟

«توافق نکردن بهتر از توافق بد است» اصل اساسی مباحثات کنگره درباره این مذاکرات خواهد بود، پس بهتر است نگاهی به آینده خاورمیانه در صورت عدم حصول توافق بیندازیم.

نرسیدن به توافق احتمالاً منجر به یک یا چند مورد از پیامدهای زیر خواهد شد: گسترش برنامه هسته ای ایران، آب رفتن تحریم های گسترده بین المللی علیه ایران بدون اینکه وضع امنیت منطقه خاورمیانه یا جهان بهبود یابد، افزایش احتمال درگیری نظامی و از بین رفتن فرصت همکاری میان تهران و واشنگتن در مورد دغدغه های مشترک.

قطعاً مذاکرات موفق و رسیدن به توافق هم مخاطرات خاص خودش را خواهد داشت؛ مثلاً اینکه ایران از مفاد توافق تخطی کند، با انقضای مدت توافق برنامه هسته ای خودش را ادامه دهد، یا بخشی از برنامه اش را دور از نگاه جامعه بین الملل پیش ببرد. به همین دلیل است که مذاکره کنندگان در وین سعی می کنند توافق نهایی نه بر پایه اعتماد، بلکه بر پایه راستی آزمایی باشد.

اولین مشکل در صورت نرسیدن به توافق این است که ایران توافق موقت هسته ای، یا همان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را کنار بگذارد. در این صورت، و در حالی که امکان تحریم های شدیدتر و پایدارتر ممکن نیست، ایران ممکن است برنامه هسته ای خودش را بسط بدهد، حتی بدون اینکه نیازی باشد که از پیمان ان.پی.تی خارج شود.

از آن مهم تر، اگر وضعیت به صورتی نمایانده شود که شکست مذاکرات تقصیر ایران نبوده است، آن وقت اجماع بین المللی کنونی بر سر تحریم ایران تضعیف خواهد شد. اگر توافقی حاصل نشود، تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران، و تحریم های این کشور علیه کشورها و نهادهایی که با ایران شراکت دارند پابرجا خواهد ماند. اما بازیگران اصلی صحنه بین الملل، حتی برخی کشورهای اروپایی، ممکن است از این تحریم های خودخواسته خسته شوند، به خصوص اگر این تصور غالب شود که ایران در مذاکرات حسن نیت داشته است. مهمتر از آن، اگر کنگره توافق را رد کند، روز به روز از انزوای ایران کاسته خواهد شد و ایالات متحده مقصر دانسته می شود. این بدترین حالت ممکن است: هم محدودیت برنامه هسته ای ایران کمتر خواهد شد و هم فشار بین المللی بر این کشور کاهش خواهد یافت.

پیامد دیگر، افزایش احتمال رودررویی نظامی با ایران است. در این حالت، گروه های تندروتر در داخل ایران این مسئله را شاهد خواهند گرفت که غرب واقعاً علاقه ای به توافق با ایران نداشته است. علاوه بر آن، موقعیت میانه روهای ایران که مسئول مذاکرات بودند نیز تضعیف خواهد شد. در نتیجه، تحرکات ایران در منطقه بیشتر خواهد شد. اگر ایران برنامه غنی سازی خود را تا نزدیک شدن به سطح نظامی پیش ببرد، قطعاً رهبران اسرائیل نیز تهدیدهای علنی خود برای استفاده از گزینه نظامی علیه ایران را دوباره به کار خواهند گرفت. دیگر کشورهای منطقه نیز به دنبال برنامه هسته ای خود خواهند رفت.

نکته آخر فرصت هایی است که با نرسیدن به توافق از دست خواهد رفت. در حال حاضر نمی توان مشخص کرد که آیا توافق هسته ای رفتار ایران در خاورمیانه را تغییر خواهد داد یا خیر و آیا روابط ایران و آمریکا و همکاری آنها در حوزه دغدغه ای مشترک (مثلاً در مورد گروه های افراطی در افغانستان و عراق) بهتر خواهد شد یا نه؟ برخلاف آنچه که برخی طرفداران توافق اعلام می کنند، تحول اساسی در روابط تهران و واشنگتن به این راحتی اتفاق نخواهد افتاد.

آن چه قطعی است این است که در نبود توافق، امکان همکاری حتی محدود میان ایران و آمریکا و تغییر رفتار ایران در طول زمان از بین خواهد رفت. همان طور که باراک اوباما در توجیه بازنگری در سیاست آمریکا نسبت به کوبا بیان کرد، رویکرد مبتنی بر فشار و منزوی کردن کوبا جواب نداده است، پس زمان امتحان روشی جدید رسیده است. همین نکته را می توان در مورد سیاست واشنگتن نسبت به تهران بیان کرد. شاید زمان آن باشد که با نزدیک شدن به ایرانی که برنامه هسته ایش محدود شده است، به دستاوردهای بهتری برسیم.

منبع: فارن افرز/ مترجم: علی عطاران