این هفته تاریخی می‌شود

نویسنده: تونی بورمن*

دیپلماسی ایرانی: تاریخنگاران احتمالاً از این هفته به عنوان مقطعی تاریخی یاد خواهند کرد، درست مثل سفر نیکسون به چین، سقوط دیوار برلین یا فروپاشی امپراتوری شوروی. تمام نشانه های ارسال شده از مذاکرات در حال جریان در وین حاکی از آن است که این هفته، احتمالاً در روز سه شنبه، توافق هسته ای نهایی خواهد شد.

پس از سال ها مذاکره فشرده و خطر همیشگی درگیری نظامی فاجعه بار، رهبران شش کشور قدرتمند جهان و جمهوری اسلامی ایران در آستانه رسیدن به یک توافق تاریخی هسته ای هستند. در روزهای شنبه و یکشنبه، آنها برای مصالحه روی آخرین نکات باقیمانده، برداشتن تحریم ها و دسترسی به تأسیسات نظامی ایران، تلاش خواهند کرد.

این توافق تضمین خواهد کرد که قابلیت هسته ای ایران به اهداف صلح آمیز محدود شود و در مقابل تحریم های سخت علیه این کشور برداشته شود. اما پتانسیل این توافق بیشتر از اینها است. شاید از توافق تابستان 2015 به عنوان مقطعی یاد شود که تاریخ این قرن به طرز غیرمنتظره ای تغییر جهت داد. پس از 35 سال تلخی در روابط ایران با آمریکا و دوری این کشور از غرب، زادگاه یکی از بزرگترین تمدن های تاریخ بار دیگر آماده تبدیل به یکی از بازیگران معتبر جامعه بین المللی می شود. آنچه که مشخص است این است که ارتباط سازنده میان ایران و غرب که پیش از سال 1979 هم وجود داشت موازنه راهبردی در خاورمیانه را تغییر خواهد داد.

برای چندین دهه، خاورمیانه بر مدار انزوا و به حاشیه راندن ایران مسلمان و شیعه چرخیده است. این مسئله به نفع رقبای سنی ایران همچون عربستان سعودی و همچنین اسرائیل بوده است. اما ایران دوباره قدرتمند با پتانسیل اقتصادی بالا می تواند بازی را عوض کند. رهبران اصلاح طلب ایران قطعاً از چنین تحولی استقبال خواهند کرد. از نگاه باراک اوباما، ایران -دشمن قسم خورده افراطیون دولت به اصطلاح اسلامی- بخشی از راه حل مشکلات منطقه است.

اما حتی پس از اعلام توافق، هر دو طرف می دانند که راه دشواری پیش روی آنها است. تندروها در ایران و آمریکا و همچنین در اسرائیل و خلیج فارس، از تصور بیرون آمدن ایران از انزوا به وحشت می افتند. آنها تمام تلاش خود را خواهند کرد که توافق به سرانجام نرسد. اگر توافق هفته بعد اعلام شود، کنگره آمریکا -که اکنون در دست جمهوریخواهان است- 30 روز فرصت خواهد داشت که آن را بررسی کند. در این مدت، اوباما نخواهد توانست تحریم های آمریکا علیه ایران را معلق کند. اما اگر کنگره توافق را رد کند، اوباما می تواند این تصمیم آنها را وتو کند. به باور بیشتر ناظران، تعداد رأی به رد این قطعنامه در آن حد نخواهد بود که بتواند حق وتوی اوباما را نقض کند.

رسیدن احتمالی به توافق نهایی در این هفته صرفاً دستاورد مذاکرات دشوار و پرپیچ و خم ماه های اخیر نیست. سالها گفتگوی پشت پرده و مخفیانه میان دو کشور نیز در جریان بوده است. باراک اوباما در ابتدای ریاست جمهوری اش به ایرانیان گفت که خواهان عادی سازی روابط دو کشور است. هر دو کشور برای رسیدن به این هدف تلاش زیادی - البته معمولاً در خفا- کرده اند.

بد نیست یادآوری شود که این اولین اقدام برای سازش میان دو دشمن دیرینه نبوده است. در سال 2003 و در زمان ریاست جمهوری جورج بوش نیز برای رسیدن به یک «معامله بزرگ» میان ایران و آمریکا تلاش شد. تریتا پارسی، رییس شورای ملی ایرانیان آمریکا (NIAC)، در کتاب خود با نام «یک بار تاس انداختن: دیپلماسی اوباما در مقابل ایران» (A Single Roll of the Dice: Obama’s Diplomacy with Iran) که حاصل مصاحبه او با ده ها مقام بلندپایه اطلاعاتی و حکومتی است به این نکته اشاره داشته است. به گفته او، در سال 2003 ایران به صورت محرمانه به غرب پیشنهاد کرد که تمام خواسته هایش را برآورده سازد (برای مثال توقف حمایت از حماس، مهار حزب الله در لبنان، همکاری با بازرسان هسته ای) و در مقابل، غرب تضمین سفت و سخت بدهد که دیگر به دنبال «تغییر رژیم» در ایران نخواهد بود. اما دولت بوش این پیشنهاد را رد کرد.

در صورتی که این هفته نهایی شدن این توافق اعلام شود، بزرگترین دستاورد سیاست خارجی اوباما رقم خورده است. این اتفاق تنها چند روز بعد از اعلام شروع مجدد روابط با کوبا خواهد افتاد. 18 ماه مانده به پایان ریاست جمهوری، اوباما نشان داده است که برای بنای میراثی از خود واقعاً مصمم است.

* تونی بورمن رئیس سابق شبکه خبری CBC کانادا و الجزیره انگلیسی است.

منبع: روزنامه استار کانادا/ مترجم: علی عطاران