اقتصاد سرنوشت توافق ایران را تعیین می‌کند

نویسنده: جواد صالحی اصفهانی*

دیپلماسی ایرانی: بنیامین نتانیاهو رکوردی وحشتناک در زمینه پیش بینی آینده برنامه هسته ای ایران دارد، اما کار سختی است که درباره این که توافق اخیر میان ایران و گروه 51+5، اقتصاد ایران را تقویت می کند، بحث کنیم. تحریم های بین المللی تاثیری جدی بر اقتصاد ایران داشته است، بنابراین اگر هرگونه توافقی به زودی به دست بیاید و تحریم ها تا اندازه ای لغو شوند، مطمئناً اوضاع همانند گذشته خواهد شد.

ایران عمیقاً تابع اقتصاد جهانی است و جمعیتش ترجیح می دهند همین روند را حفظ کنند. جمعیت عظیم طبقه متوسط کشور امیدوارند که توافق هسته ای موجب تقویت ارزش ریال در مقابل ارزهای خارجی شود و اقتصاد جهانی را در دسترس قرار دهد.

سال گذشته پس از این که برنامه موقت اقدام مشترک در سال 2013 به دست آمد و قسمتی از تحریم ها متوقف شد، رشد اقتصادی به طور میانگین 3 درصد بوده است. براساس این توافق ایران بخش هایی از برنامه هسته ای اش را به عقب برگرداند و در مقابل برخی از تحریم ها رفع شدند.

اما در هر صورت، پس از دو سال رکود، اقتصاد ایران در سال 2013 و در چهار دوره چهار ماهه متوالی، رشد داشته است. در حالی که این درست است که رشد اقتصادی 3 تا 4 درصد برای اقتصادی که 9 درصد نزول داشته است، کار سختی نیست، اما شواهدی وجود دارد که بهبود اوضاع اقتصادی نتیجه رفع تحریم ها است.

بالا و پایین رفتن صنعت خودروسازی در چند سال اخیر، بهترین نشانه برای این است که تحریم ها در دو سالی که رشد اقتصادی منفی بوده است، تاثیر زیادی داشته است. در سال 2010، قبل از این که تحریم ها سخت تر شوند، ایران سالیانه حدود 1.5 میلیون خودرو تولید می کرد و دوازدهمین تولید کننده بزرگ جهان بود. حدود 500 هزار ایرانی در صنعت خودرو سازی مشغول به فعالیت بودند، یعنی 10 برابر بیشتر از شمار کسانی که در بخش نفت کار می کنند.

در حالی که ایران چندین دهه است که کارخانه خودروسازی دارد، اما تولید داخلی این کشور پایین است. اکثر خودروها در ایران تحت لیسانس کارخانه های خارجی ساخته می شوند و وابسته به واردات قسمت های حیاتی از جمله ایربگ و قسمت های کامپیوتری هستند.

با سخت تر شدن تحریم ها، قسمتی از واردات یا مقدور نبود و یا گران شده بود، به همین دلیل صنعت خودرو محدود شد. اما بر اساس برنامه موقت اقدام مشترک، صنعت خودروسازی به همراه بخش پتروشیمی موفق به دریافت معافیت های خاصی شدند. در نتیجه تا بهار سال گذشته تولید به میزان 90 درصد افزایش یافت.

اما برخلاف اکثر تحلیلگران ایرانی، من معتقد نیستم که فقط باید تحریم های بین المللی را عامل این اتفاقات دانست. ایرانی ها برای اشاره به انواع محدودیت هایی که مانع از رشد کسب و کار می شود، از عنوان «تحریم های داخلی» استفاده می کنند. این مسئله قوانین بد تا عدم وجود قوانین را شامل می شود.

پیدا کردن توافق برد-برد که شعار مورد علاقه رئیس جمهور حسن روحانی است، سخت، اما ممکن است. بر مبنای اصول، تیم اقتصادی آقای روحانی به شدت نگران عواقب ادغام اشتباه در اقتصاد جهانی به عنوان یک کشور مصرف کننده به جای تولید کننده هستند.

شعار معروف آقای روحانی که چرخ زندگی مردم هم باید مانند چرخ سانتریفیوژها بچرخد، با توافق هفته گذشته به نظر می رسد در دسترس است. باید منتظر ماند و دید آیا وی می تواند خط تولید را به جای صف خرید در مراکز خرید، تقویت کند. اگر وی بتواند این کار را مدیریت کند، جهان در نهایت متوجه خواهد شد که این هشدار بدبینانه نتانیاهو که ایران از لحاظ اقتصادی قوی تر، تهدیدی برای جهان است، فقط یک پیش بینی احمقانه است.

* استاد اقتصاد دانشگاه ویرجینیا تک و عضو ارشد موسسه بروکینگز

منبع: نشنال/ مترجم: حسین هوشمند