تغییر مسیر اقتصاد ایران با اجرای برجام

نویسنده: جواد صالحی اصفهانی *

دیپلماسی ایرانی: روز 13 اکتبر مجلس ایران با توافق هسته ای موافقت کرد و فردای آن شورای نگهبان هم آن را تایید کرد. روند رسیدگی به توافق در مجلس بسیار پرحرارت بود. یکی از اعضای مجلس حمله قلبی داشت و در بیمارستان بستری شد. یکی دیگر محمدجواد ظریف و علی اکبر صالحی را که در جلسه حضور داشتند به مرگ تهدید کرد.

توافق دارای تبعات اقتصادی هم هست و مردم در این رابطه انتظاراتی دارند. قسمت عمده سرخوردگی مردم از برجام، انتظارات غیرواقعی بوده است. طبقه متوسط ایران انتظار دلار ارزان تر و قیمت های پایین تر مواد غذایی را داشتند، اما این گزینه ها جزء کارت های بازی نبوده است. نرخ تورم ایران همچنان بیشتر از شرکای تجاری اش است. قیمت مصرف کننده پایین تر به دست نخواهد آمد و تورم یک رقمی که همه مصرف کنندگان ایرانی به آن امید دارند، چیزی است که روحانی وعده داده است.

خسته شدن مردم و انتظاراتشان موجب افزایش 10 درصدی نرخ دلار در ماه جولای شد و قیمت مصرف کننده در حال افزایش است (البته کمتر از نصف میزانی است که در دو سال پیش وجود داشت) و سقوط شاخص بورس تهران همچنان ادامه دارد. با کاهش منافع اقتصادی برجام، روحانی راه سختی برای ادامه صبر مردم در برابر ریاضت اقتصادی پیش رو دارد. در نتیجه تصمیم گرفت مسیر را تغییر دهد.

پیش بینی های غم انگیز

یک سال پس از اعلام پایان رکود، رئیس جمهور روحانی اوایل هفته اعلام کرد که ممکن است اقتصاد، امسال رشدی منفی پیدا کند و قول داد که مجموعه سیاست های جدید مانع از بدتر شدن رکود اقتصادی شود. صندوق بین المللی پول روز 5 اکتبر اعلام کرد که رشد اقتصادی ایران در پایان سال منفی می شود، اما با این حال این گزارش نشان می دهد که مزایای اقتصادی برجام می تواند منجر به رشدی 5 درصدی در سال آینده شود.

پیش بینی ای بدتر از این توسط چهار عضو ارشد کابینه روحانی صورت گرفته است. در نامه ای غیرمعمول به رئیس جمهور که تاریخ 9 سپتامبر را داشت ولی هفته پیش رسانه ای شد، این وزرا به تبدیل احتمالی رکود به بحران هشدار دادند. به نظر می رسد روحانی این هشدار را جدی گرفته است چون این هفته یک بسته انبساطی جدید برای مبارزه با رکود اقتصادی معرفی کرده است.

اختلاف در ائتلاف

هیچ کس شکی به حقایقی که وزرا نسبت به آنها اظهار نگرانی کردند، ندارد. اما انچه که تحلیلگران را متعجب کرده است، نوشتن نامه توسط این وزرا است. احتمالاً آنها فرصت کافی برای ارائه دیدگاه هایشان به صورت خصوصی را داشتند.

این نامه نشان دهنده اختلاف احتمالی بر سر سیاست های اقتصادی در کابینه روحانی است. کابینه روحانی همانند تیم اقتصادی اش از میانه روهای جناح راست طرفدار هاشمی رفسنجانی و اصلاح طلبان جناح چپ وفادار به محمد خاتمی تشکیل شده است.

در حال حاضر به نظر می رسد روحانی به فشار جناح چپ پاسخ داده است. در روز سه شنبه یعنی همان روزی که برجام در مجلس تصویب شد، روحانی به تلویزیون آمد و وعده تغییر سیاست های اقتصادی و تمرکز بر تحریک تقاضا، کاهش ذخایر مورد نیاز بانک ها و افزایش هزینه های دولت در پروژه های توسعه از طریق چاپ پول را داد.

با توجه به پاسخ اقتصادی ضعیف برجام، جایگزین کردن سیاست های ریاضتی با سیاست های انبساطی و شناسایی بیکاری و نه تورم به عنوان دشمن شماره یک، حرکت خوبی از نقطه نظر اقتصادی است. در عین حال از نقطه نظر سیاسی، نگه داشتن ائتلاف نه چندان آسان میان میانه روها و اصلاح طلبان در انتخابات مجلس که در ماه فوریه برگزار می شود، اقدامی ضروری است.

* استاد اقتصاد دانشگاه ویرجینیا تک و عضو ارشد موسسه بروکینگز

منبع: لوب لاگ/ مترجم: حسین هوشمند  

انتشار اولیه: یکشنبه 26 مهر 1394 / انتشار مجدد: دوشنبه 11 آبان 1394