چرا ترکیه هسته‌ای نمی‌شود؟

نویسنده: جورج پرکوویچ*

دیپلماسی ایرانی: براساس یک باور جمعی، اگر ایران به سلاح هسته ای دست پیدا کند، عربستان سعودی، ترکیه و شاید مصر هم این روند را طی خواهند کرد. بنیامین نتانیاهو در سخنرانی ای که در کنگره ایالات متحده در اوایل مارس داشت، هشدار داد که اعطای اجازه غنی سازی اورانیوم به ایران، موجب به وجود آمدن رقابت هسته ای در خطرناکترین منطقه کره زمین خواهد شد.

هر کدام از این دومینوهای هسته ای باید جداگانه و با دقت تحلیل شود. ترکیه برنامه هسته ای نوپایی دارد. پس از چند دهه شروع اشتباه، دولت ترکیه در سال 2010 قراردادی با روسیه به منظور ساخت و بهره برداری از اولین نیروگاه هسته ای امضا کرد. این پروژه در ساحل مدیترانه واقع شده است و هم اکنون در حال ساخت است. تلاش دولت ترکیه برای امن تر کردن دیگر ذخایر بین المللی با پیشنهاد سخاوتمندانه روسیه در مقابل دیگر رقبا، پیچیده تر شده است. ترکیه همچنان در حال مذاکره با کنسرسیوم فرانسوی- ژاپنی برای ساخت دومین نیروگاه هسته ای در دریای سیاه است.

ترکیه دارای منابع اقتصادی کافی برای توسعه ظرفیت تولید انرژی هسته ای است. واردات انرژی خام، تقریباً نیمی از کسری حساب ترکیه را تشکیل می دهد، به خاطر اینکه کشور 90 درصد نفت و گاز طبیعی اش را وارد می کند. علاوه بر این برخلاف اروپا، نیاز برقی ترکیه 5-6 درصد رشد سالیانه دارد. سیاستگذاران ترکی، برق هسته ای را به عنوان یک ابزار ضروری برای افزایش امنیت انرژی و کاهش هزینه واردات می بینند.

این منافع اقتصادی به همراه ملاحظات امنیت ملی موجب شده است تا ترکیه به دنبال سلاح هسته ای نباشد. ترکیه با امضای پیمان ان پی تی، از توسعه برنامه های کاربردی نظامی این تکنولوژی منع شده است. علاوه بر این ترکیه عضو ناتو است و از تضمین های امنیتی که متحدینش می دهند، همچون چتر هسته ای بهره می برد. همچنین ایالات متحده چندین دهه است که سلاح هسته ای در ترکیه مستقر کرده است. اخیراً هم ناتو و ایالات متحده موشک های بالستیک تدافعی را در این کشور مستقر کرده اند. اگر دولت ترکیه تصمیم بگیرد که سلاح هسته ای خودش را در اختیار داشته باشد، این تضمین های امنیتی را به خطر می اندازد و ناتو علیه این کشور تغییر موضع خواهد داد.

در هر موردی، ترکیه فاقد دانش و زیرساخت های فنی برای ساخت فوری یک بمب هسته ای است و این کشور نیاز به زمانی طولانی -احتمالاً بیشتر از یک دهه- برای توسعه این ظرفیت دارد. در طول این دوره، ترکیه با فشارهای شدید سیاسی، اقتصادی و امنیتی نه تنها از سوی ایالات متحده و دیگر اعضای ناتو، بلکه از سوی روسیه، ایران و دیگر کشورها روبه رو خواهد شد.

در عین حال با این اقدام تهدیدات امنیتی فوری ترکیه تشدید می شود. تسلیحات هسته ای تاثیر کمی بر کاهش خطرهایی همچون ناآرامی های سوریه، ظهور داعش و چالش حل نشده جدایی طلبی کردها دارد. روابط ترکیه با ایران که کنترل شده است، می تواند منجر به تشدید بحران شود.

تمام این ملاحظات ریسکی جدی برای امنیت ترکیه است. این قبیل ریسک ها می تواند اختلافات داخلی در کشور را آن هم در زمانی که قضات و حزب توسعه در حال رقابت برای کسب حمایت مردمی هستند، تشدید کند. در این شرایط آن چه که مهم است این است که بقیه جهان چگونه این مسئله را به تصویر می کشند و در مورد آینده هسته ای ترکیه بحث می کنند. این ادعا که ترکیه به طور طبیعی به دنبال به دست آوردن یک زرادخانه هسته ای است، این واقعیت که این کشور قصد نظامی کردن برنامه صلح آمیزش را دارد، نادیده می گیرد.

بحث درباره خطرات گسترش سلاح هسته ای نباید ترک ها را درباره منافع ملی شان گمراه کند. بقیه نقاط جهان دراین باره عاقلانه تر عمل می کند، تا این که فقط تاکیدی بر تلاش این کشور برای رسیدن به یک برنامه کاملاً صلح آمیز انرژی هسته ای باشد. در عوض آنها از طریق همکاری با ناتو به دنبال راه حلی برای چالش ایرانی ها هستند.

* معاون مرکز کارنگی و نویسنده کتاب «آینده هسته ای ترکیه»

منبع: پراجکت سیندیکیت/ مترجم: حسین هوشمند

انتشار اولیه: سه شنبه 25 فروردین 1394 / انتشار مجدد: سه شنبه 1 اردیبهشت 1394