اوضاع در فلسطین چگونه پیش خواهد رفت؟

دیپلماسی ایرانی: بحران در فلسطین چه در جبهه سیاسی و چه در جبهه جهادی با رژیم صهیونیستی استمرار خواهد یافت. در این یادداشت، مهم ترین محورهای چالش درون فلسطینی و تنش های مرتبط با درگیری های فلسطینی- اسرائیلی در چهار بخش مورد بررسی قرار گرفته است:

1- اختلافات داخلی بین دولت خودگردان و حماس در غزه

شکاف بین این دو جریان فلسطینی در داخل که عملاً از سال 2006 بوجود آمد همچنان استمرار خواهد یافت. علاوه بر اختلاف بین این دو جریان که به ذات نگرش آن ها پیرامون چگونگی برخورد یا تعامل با دشمن صهیونیستی و آینده فلسطین بر می گردد، جدایی محیط جغرافیایی و حضور آن ها که یکی در کرانه غربی و دیگری در نوار غزه است نیز هیچ گونه افقی در فراهم بودن زمینه های ایجاد وفاق ملی در آینده نزدیک را نوید نمی دهد و بالعکس این واقعیت را نمایان می سازد که نزاع داخلی همچنان استمرار خواهد یافت و احتمالاً افزایش یافته و شکاف داخلی عمیق تر خواهد شد. محمود عباس و دولت خودگردان که با ورود به سازمان ملل در سال گذشته احساس می کند فضای مناسب تری را برای ادامه فعالیت های بین المللی خود با چسبندگی به قدرت های تأثیرگذار فراهم آمده است، ظاهراً همین شیوه را ادامه خواهد داد. اما جنبش حماس بدلیل سرخوردگی از تحولات مصر و سقوط دولت اخوان المسلمین در این کشور پشتوانه مهم سیاسی خود را در منطقه از دست داده و تلاش هایی را برای احیای وضعیت گذشته خود در محور مقاومت کنار ایران و حزب الله لبنان تدارک خواهد دید. نشانه هایی از نزدیک شدن بیشتر این جنبش به جمهوری اسلامی وجود دارد که در صورت تحقق این امر ولو به طور نسبی مفهومی جز افزایش فاصله بیشتر بین این دو جریان داخلی فلسطین نخواهد داشت.

2- تنش های دیپلماتیک بین دولت خودگردان و اسرائیل

با وجود رویکرد سازشکارانه دولت خودگردان فلسطین و اصرار بر پیشبرد راهبرد خود از طریق مذاکره با اسرائیل، اما هیچ گاه افقی برای پایان اختلافات سیاسی و دیپلماتیک این دولت با دولت های کیان اشغالگر اعم از کار یا لیکود دیده نشده است. ماجرای شناسایی کشور مستقل فلسطینی از همان فردای تصویب قطعنامه 181 سازمان ملل به نام قطعنامه تقسیم آغاز شد، در مذاکرات اسلو 1993 دو طرف با میانجی گری آمریکا ادامه یافت و پیش بینی شد کشور مستقل فلسطینی با عبور از یک مرحله 5 ساله دولت انتقالی در 13 سپتامبر 2000 اعلام شود و از سوی اسرائیل و جامعه بین الملل به رسمیت شناخته شود و جایگاه رسمی یا همان عضویت فلسطین در سازمان ملل تثبیت شود اما با فشار آمریکا و اسرائیل این امر محقق نشد. محمود عباس برای کسب وجهه بین المللی در 20 سپتامبر 2011 طرح شناسایی کامل فلسطین را به شورای امنیت برد که اجماع لازم حاصل نگردید و لذا در 29 نوامبر 2012 مجدداً طرح فلسطین به عنوان عضو ناظر از سوی محمود عباس به مجمع عمومی ارائه شد که با اکثریت 138 رأی مثبت، 9 رأی منفی و 41 ممتنع به تصویب رسید. عباس بار دیگر در پایان سال گذشته میلادی برای عضویت کامل فلسطین در این نهاد بین المللی تلاش کرد اما شورای امنیت با دو رأی مخالف (استرالیا و وتوی آمریکا) این طرح ابومازن را رد کرد. او در واکنش به این اقدام محتمل شورای امنیت قبلاً تهدید کرده بود در صورت وتوی این درخواست به صفت عضو ناظر اقدام به پیوستن به 19 کنوانسیون، موسسه و نهاد بین المللی از جمله دیوان بین المللی کیفری برای رسیدگی به جنایات جنگی سران اسرائیل در جنگ 22 روزه خواهد کرد. عباس چندی قبل این تهدید خود را عملی کرد و فلسطین در آستانه پذیرش در نهاد حقوقی دیوان بین المللی کیفری است.

در پاسخ به این اقدام عباس، نتانیاهو دستور داد 170 میلیون دلار از مطالبات دولت خودگردان ناشی از عوارض کالاهای صادراتی کرانه باختری را که در اختیار بانک های اسرائیل است مسدود و بلوکه نمایند. نخست وزیر اسرائیل همچنین از آمریکایی ها خواسته تا نسبت به ارسال کمک 470 میلیونی سالانه خود به دولت خودگردان تجدید نظر کنند. بنابراین به نظر می رسد این روند رویارویی دیپلماتیک بین دو طرف هر روز عمیق تر شود.

3- نزاع مقاومتی حماس و اسرائیل

پرونده درگیری نظامی حماس و صهیونیست ها پس از مدتی رکود در اواسط سال گذشته میلادی مجدداً باز شد و پیامدهای آن پس از 51 روز جنگ در غزه هنوز ادامه دارد. ماجرایی که با ربوده شدن و شهادت یک نوجوان فلسطینی توسط شهرک نشینان یهودی حاشیه الخلیل آغاز و در تلافی آن با ربودن و کشته شدن 3 نوجوان اسرائیلی در همان محل ادامه پیدا کرد. ارتش اسرائیل در پاسخ به این اقدام، جنگ تمام عیار زمینی و هوایی را به مدت 51 روز علیه نیروهای مقاومت، شهروندان، منازل مسکونی، زیربناها و تأسیسات شهری غزه ادامه داد. ماحصل این جنگ شهادت بیش از 2100 فلسطینی و حدود 11 هزار مجروح بود. جبهه مقابل نیز بیش از 200 کشته داد. هنوز نوار غزه در محاصره کامل است و بازسازی مناطق آسیب دیده بدلیل ممانعت اسرائیل و بسته بودن گذرگاه رفح در سینای مصر و البته خالی بودن جیب دولت حماس در غزه متوقف است. درگیری های پراکنده بطور مرتب بین دو طرف گویای متشنج بودن اوضاع است. حماسی ها پس از تحمل فشارهای سیاسی ناشی از شکست اخوان المسلمین در مصر و پس از تسلیم قطری ها در مقابل عربستان سعودی بتدریج خود را به محور ائتلاف سابق خود یعنی جریان مقاومت متشکل از ایران و سوریه و حزب الله نزدیک می کنند. این روند احتمالاً ادامه خواهد یافت. در چنین شرایطی فضای امنیتی تشدید و احتمال آغاز دور جدیدی از نزاع و درگیری نظامی دو طرف طی سال آینده وجود دارد.  

4- رژیم اشغالگر و مطالبات بنیادین فلسطینی ها

چهار عنوان اساسی در بحران فلسطین و رژیم صهیونیستی وجود دارد که این عناوین چهارگانه، اصول و پایه مطالبات فلسطین از طرف اسرائیلی است. تا زمانی که بر این موضوعات اصولی راه حلی پیدا نشود، منازعات دو طرف ادامه خواهد داشت. قابل توجه این که گفتگوها و مذاکرات خودگردان و اسرائیلی ها عموماً پیرامون امور روبنایی یا حداکثر امنیتی است و کمتر به موضوعات اصلی بحران پرداخته می شود. معمولاً رژیم اسرائیل از طرح این محورهای اصولی در مذاکرات طفره می رود.

الف- موضوع قدس – این منطقه که مسجدالاقصی اولین قبله مسلمانان در آن جای دارد سال هاست توسط صهیونیست ها اشغال شده و مدیریتی که اردنی ها از گذشته بر آن اعمال می کردند از بین رفته است. تندروهای اسرائیلی مدعی اند مسجدالاقصی بر خرابه های معبد سلیمان نبی بنا شده و این مکان مقدس را متصرف شده اند. این قوم حتی راه حل های بین المللی برای اداره بیت المقدس و قدس شریف را نمی پذیرند. در طرف فلسطینی هیچ جریانی جرأت کوتاه آمدن از موضوع بیت المقدس و مسجدالاقصی را ندارد چرا که قدس علاوه بر هویت فلسطین، مورد توجه بین الملل اسلامی است.

ب- پناهندگان یا آوارگان فلسطینی – بیش از نیمی از جمعیت 13 میلیونی فلسطین در خارج از فلسطین بسر می برند. این خانواده ها پس از اشغال اسرائیل در 1948 و جنگ 1967 تحت فشار ارتش صهیونیستی خانه و کاشانه خود را رها کرده و آواره شدند به این امید که روزی به سرزمین خود بازگردند. رژیم اشغالگر هرگز حاضر به پذیرش آنان در سرزمین های 1948 نیست و حتی برای بازگشت تعداد محدودی از آنان به مناطق اشغالی 67 یا همان کرانه غربی نیز شروطی تعیین کرده است. به نظر می رسد این بحران بسیار عمیق بوده و به سادگی قابل حل نباشد. در عین حال برگه مهم و قابل توجهی برای فلسطینی ها جهت فشار بین المللی به اسرائیل محسوب می شود.

ج- مرزها – این بحران نیز ریشه دار است. اسرائیل پس از جنگ 1967 و اشغال مناطق وسیعی از سرزمین فلسطین به هیچ حدود تعریف شده ای قائل نیست و هرگز خیال بازگشت به مرزهای اشغالی 1948 را ندارد هرچند قطعنامه های بین المللی بر لزوم بازگشت این رژیم و تخلیه مناطق اشغالی تأکید دارد. در این میان فلسطینی ها نیز اتفاق نظر بر مرزهای فلسطین ندارند. جریان مقاومت و نیروهای جهادی فلسطین همچنان اسرائیل را موجودیتی وارداتی، غیراصیل و اشغالگر دانسته و کلیه سرزمین فلسطینی تاریخی را مطالبه می کنند (از ساحل مدیترانه تا رود اردن) در حالی که دولت خودگردان محمودعباس و گروه های حامی سازش با اسرائیل، مرزهای مناطق اشغالی 67 را مرز فلسطین و اسرائیل پذیرفته اند – در حالی که خود اسرائیل نپذیرفته است – در حال حاضر بیش از 46 درصد از کرانه غربی همچنان در اشغال این رژیم است.

د- شهرک های یهودی نشین – رژیم صهیونیستی بلافاصله پس از اشغال کرانه غربی در 1967 اقدام به ساختن مجموعه شهرک های پراکنده ای در کنار شهرها و روستاهای فلسطینی بویژه در اطراف بیت المقدس شرقی نمود و صدها هزار یهودی تازه وارد را در این شهرک ها اسکان داد و امنیت آن ها را تأمین کرد. به رغم مخالفت های بین المللی، این روند همچنان ادامه دارد. هدف این رژیم تغییر تدریجی بافت جمعیتی با افزودن یهودیان مهاجر به این مناطق است تا در آینده بتواند به سادگی این مناطق را به اسرائیل منضم کند. ساخت و ترکیب این شهرک ها در نوع خود بی نظیر است به طوری که با ایجاد پراکندگی دربین روستاها و شهرهای فلسطینی، عملاً امکان تردد مردم فلسطین در کرانه غربی را نیز کنترل نموده است. درحال حاضر انبوه این شهرک ها در اطراف بیت المقدس، هویت عربی و اسلامی شهر را کاملاً تهدید می کند. به نظر می رسد این روند نیز توسط صهیونیست ها ادامه خواهد یافت و بحران این رژیم با مردم فلسطین هر روز عمیق تر و پیچیده تر خواهد شد.

در مجموع با توجه به موارد چهارگانه فوق بسیار بعید می نماید خلال سال های آینده اوضاع فلسطین استقرار یابد. روند سازش بین دو طرف فلسطینی و اسرائیلی نیز با توجه به عمق این بحران راه به جایی نخواهد برد ضمن این که باید توجه داشت در حال حاضر نه تنها در جبهه رژیم اشغالگر هیچ توافق نظر و تفاهمی برای سازش با فلسطینی ها وجود ندارد بلکه در محور فلسطینی نیز اختلافات دو طرف خودگردان و جهادگران فلسطینی بسیار عمیق و پرمخاطره است.

انتشار اولیه: یکشنبه 2 فروردین 1394 / انتشار مجدد: یکشنبه 9 فروردین 1394