ریاض چاره‌ای جز تجدیدنظر در روابط با تهران ندارد

نویسنده: ام. کی. بهادراکومار

دیپلماسی ایرانی: حمله تروریستی هفته گذشته به پاسگاه مرزی عربستان سعودی (در نزدیکی استان الانبار عراق) که اولین حمله داعش علیه مواضع این کشور محسوب می شود، احتمالا ریاض را به تجدید نظر در سیاست ها و راهبردها از جمله تغییر روند روابط با رقبای منطقه ای همچون ایران، وادار خواهد ساخت.

تهران در مقابله با همه نقشه ها و توطئه های عربستان سعودی در تلاش برای حفظ برتری در منطقه، واکنشی موثر داشته است؛ ایران به خوبی با مشکلات ایجاد شده از سوی عربستان در عراق و سوریه مقابله کرد و به نظر می رسد اکنون شرایط بیشتر بر وفق مراد ایران است تا عربستان.

عربستان سعودی در جدیدترین اقدام خود برای آسیب رساندن به اقتصاد ایران تلاش کرد با افزایش تولید نفت خام به سقوط بیشتر بهای نفت در بازارهای بین المللی کمک کند. اما این اقدام عربستان نه تنها نتایج مورد نظر عربستان را در پی نداشت، بلکه احتمالا همانطوری که حسن روحانی رئیس جمهور ایران نیز با بیانی دیگر هشدار داد، ریاض در نهایت در چاهی که خود کنده است، گرفتار خواهد شد و البته کویت متحد عربستان سعودی در منطقه نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود.

با این حال، این حمله به پاسگاه مرزی عربستان سعودی توسط داعش است که سرنوشت روابط میان ریاض و تهران را تغییر خواهد داد. نیروهای داعش که سه تن از آنها از عربستان سعودی بودند نیمه دی ماه به پاسگاه مرزی عربستان سعودی حمله کردند و دو مرزبان و افسر مافوق آنها را کشتند. این حمله و حضور سه نفر از عربستان سعودی در میان نیروهای داعش زنگ هشداری برای ریاض محسوب می شود. به طور قطع، تبعات اقدامات عربستان سعودی دامن این کشور را نیز گرفته است. عربستان سعودی بر این باور بود که در میان خود و نیروهای داعش در آنسوی مرز عراق دیواری آهنین کشیده است، اما حمله به پاسگاه مرزی نشان داد این دیوار پوشالی بوده است.

شرایط امنیتی در استان الانبار که توسط داعش اشغال شده است، به شدت وخیم به نظر می رسد. نبود اتحاد میان قبایل در منطقه و همچنین محدودیت نیروهای عراقی در مقابله با داعش به نفع این گروه ترویستی تمام شده است. داعش حملات خود را به صورت سیستماتیک و با هدف از بین بردن هر گونه مقاومت، انجام می دهد. برای ترغیب قبایل منطقه به مقاومت در مقابل داعش، لازم است اقدامات بسیاری صورت گیرد و این مسئله به نوعی دلیل اصلی تصمیم ریاض برای بازگشایی سفارت در بغداد پس از حدود یک ربع قرن روابط خصمانه، محسوب می شود.

اما تحلیل دقیق تر شرایط منطقه نشان می دهد که عربستان سعودی تنها با همکاری و اقدامات مشترک با ایران است که می تواند تهدید داعش را علیه امنیت ملی خود، از بین ببرد. از سوی دیگر، ریاض و تهران که در ظاهر روابط ناخوشایندی با یکدیگر دارند، در خفا از لزوم مصالحه و تعامل با یکدیگر آگاه هستند. روزنامه ایران دیلی در مقاله ای در این باره نوشت اختلافات عربستان سعودی و ایران چندان بنیادی و عمیق نیست که حل شدنی نباشد. این روزنامه همچنین هشدار داد داعش با شعارهایی که سر می دهد می تواند ملت عربستان سعودی را به مقابله با دولت این کشور تحریک کند و از این رو خطری برای دولت آل سعود محسوب می شود. از سوی دیگر، همکاری ایران و عربستان سعودی می تواند امنیت و ثبات را برای کل منطقه خاورمیانه به ارمغان آورد.

به طور قطع، شرط و شروط های دو کشور برای تعامل و مصالحه، بهای نفت را نیز شامل خواهد شد. ایران دیلی در مقاله خود به این موضوع اشاره کرد که عربستان سعودی با تصمیم در مورد افزایش تولید نفت خام برای سقوط بیشتر بهای این کالا، «از نفت به عنوان سلاحی در مقابل رقبای منطقه ای از جمله ایران» استفاده کرد و این اقدام ریاض برای تهران مشکلات اقتصادی به همراه داشت. از سوی دیگر، عربستان اکنون شرایط گذشته را ندارد: خبرها حاکی از وخیم شدن وضعیت سلامت ملک عبدالله و درگیری میان شاهزاده های آل سعود بر سر قدرت هستند و روند روی کار آمدن دولتی جدید در ریاض، بر موقعیت عربستان سعودی در منطقه تاثیر خواهد گذاشت.

با توجه به شرایط توصیف شده، تجدید نظر در راهبردهای منطقه ای، انتخابی ناگزیر برای دولت عربستان سعودی محسوب می شود. شاهزاده ترکی بن فیصل رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان در روزنامه الشرق الاوسط، مطلبی تند در مورد داعش نوشت؛ اما چنین واکنش تند و تیزی در مورد گروه تروریستی فعال در آنسوی مرزها، نشان می دهد که عربستان در نهایت دریافته نباید از اختلافات میان شیعه و سنی علیه ایران و برای کسب برتری در منطقه استفاده کند، چرا که سیاست ها در این زمینه عمدتا تاثیری عکس داشته اند و در بسیاری موارد به جای اینکه به نفع عربستان باشند، به ضرر این کشور بوده اند.

در شرایط کنونی، هوشمندانه ترین سیاست برای عربستان سعودی می تواند تجدید نظر در سیاست مقابله با ایران باشد. تجدید نظر در روابط با ایران گزینه ای اجتناب ناپذیر برای عربستان به نظر می رسد. در این میان، نباید مسئله توافق هسته ای ایران و آمریکا را از یاد برد؛ چرا که چنین توافقی به طور قطع توازن قدرت را در منطقه خاورمیانه به نفع ایران بر هم خواهد زد.

منبع: آسیا تایمز / مترجم: طلا تسلیمی