مچ‌اندازی دولت داوود اوغلو با شاگردان گولن

دیپلماسی ایرانی: دستگیری چند تن از روزنامه نگاران و فعالان رسانه ای وابسته به فتح الله گولن یا «جماعت»، طی روزهای اخیر، نقطهٔ اوج درگیری های دامنه دار و عمیقی است که طی دو سال گذشته بین حزب عدالت و توسعه و شاگردان گولن به وقوع پیوسته و هزینه های سیاسی و امنیتی سنگینی بر دست هر دو طرف گذاشته است.

نگاهی اجمالی به سابقهٔ تنش

فتح الله گولن، هم اکنون در ۱۲۵ کشور جهان، صاحب صد ها مدرسه، دانشگاه، مراکز فرهنگی و رسانه ای است و علاوه بر اینکه در سطح بین المللی از قدرت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بالایی برخوردار است، در ترکیه نیز در ساختار امنیتی، سیاسی، رسانه ای و اقتصادی این کشور، دارای شاگردان توانمند و متنفذی است که همگی آنان در گذشته از حامیان مهم اردوغان و حزب عدالت و توسعه بوده و تا همین چند ماه پیش خود را در این حزب صاحب آب و گل می دانستند.

گولن همواره از تحزب و فعالیت سیاسی رسمی دوری کرده و ترجیح داده تا با هدایت افکار عمومی و همچنین با استفاده از قدرت احزابی همچون عدالت و توسعه، حرف خود را بر کرسی بنشاند. اردوغان برای این شخصیت مهم، چنان احترامی قائل بود که هر سال یکی دو بار بلنت آرنچ یا دیگر معاونین خود را برای دیدار با خواجه فتح الله به پنسیلوانیا می فرستاد تا آخرین نظرات و خواسته های او در مورد چگونگی ادارهٔ جامعهٔ ترکیه را دریافت کند. اما رفته رفته سقف مطالبات و توقعات گولن و مداخلهٔ آشکار شاگردان او به جایی رسید که تیم اردوغان دچار وحشت شد و به این واقعیت دست پیدا کرد که گولن به یک شریک جدی تبدیل شده و می تواند در آینده اختیار و ارداهٔ حکومت را به تمامی در دست بگیرد. یک نمونه از دخالت های شاگردان گولن در حکومتداری، این بود که تعدادی از آنان توانستند بااستفاده از نفوذ خود در دستگاه دیپلماسی و سرویس اطلاعاتی میت، فایل صوتی مذاکرات صلح بین پ. ک. ک و ترکیه را که در نروژ برگزار شده بود، دریافت کرده و با انتشار آن در فضای مجازی، اردوغان را در شرایط دشواری قرار دهند. علاوه بر این اقدام خطرناک، یاران گولن توانستند در دفتر، اطاق خواب و خودروی اردوغان نیز دستگاه شنود کار گذشته و علاوه بر شخص وی و مقامات مهم حزب عدالت و توسعه، مکالمات بیش از شش هزار نفر از شهروندان مهم ترکیه را نیز ضبط کرده و دست به اقدامات ضدامنیتی مهمی زده و دولت اردوغان را به لرزه دربیاورند.

زمانی که شاگردان متنفذ فتح الله گولن، با استفاده از مناصب دولتی و امنیتی خود و به کارگیری ابزار شنود و شگردهای پلیسی – امنیتی، چند وزیر مهم کابینهٔ رجب طیب اردوغان را به اتهام دریافت رشوه های کلان چند میلیون دلاری خانه نشین کردند، تصور عمومی بر این بود که این تیر زهرآگین، می تواند حزب عدالت و توسعه را از پا در آورده و به پیروزی های ۱۲ سالهٔ آن پایان دهد. با این حال چنین نشد و این حزب در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴ با کسب نزدیک به ۵۲ درصد از آرای مردم ترکیه، توانست قدرت خود را تثبیت کند.

اردوغان پیش از ترک دو پست مهم نخست وزیری و رهبری حزب عدالت و توسعه و سپردن این دو مسئولیت سنگین به احمد داوود اوغلو، از او خواست تا با قاطعیت تمام به مبارزه با شاگردان گولن ادامه دهد. از آن دوره تاکنون بیش از پانصد تن از روسا و معاونین پلیس، ده ها استاندار، فرماندار، صد ها مقام قضایی، بانکی، رسانه ای و آموزشی، یا شغل خود را از دست داده و یا به استان های دیگر منتقل شده اند و دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه، با توصیف جماعت پیروان گولن به عنوان دولت در سایه و ساختار موازی، این گروه را به عنوان مهم ترین دشمن خود کرده است.

در شرایط کنونی که حزب عدالت و توسعه دو پروژهٔ مهم ادامهٔ مذاکرات صلح و نیز آماده شدن برای برگزاری انتخابات سراسری سال ۲۰۱۵ را در دست اجرا دارد، فعالیت های پنهان و آشکار شاگردان گولن، می تواند تاثیرات مهمی بر معادلات سیاسی ترکیه بگذارد.

اگرچه دولت توانسته است تا حد زیادی دست شاگردان گولن را از منابع اطلاعاتی پلیس، میت و دستگاه قضا کوتاه کند اما چنین چیزی مطلقا به معنی رفع کامل خطر نیست. چرا که جماعت پیروان گولن دارای بنگاه های رسانه ای عظیم و تاثیرگذاری است که می توانند بر روند فعالیت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حزب عدالت و توسعه تاثیر منفی بگذارند. به همین خاطر است که ماموران امنیتی و فضایی ترکیه این بار به سراغ دو رسانهٔ مهم یعنی روزنامه زمان و شبکهٔ تلویزیونی سامان یولو رفته اند. زمان با تیراژ روزانه یک میلیون و دویست هزار نسخه و شبکهٔ تلویزیونی سامان یولو با زیر مجموعه های خبری خود، به صورت روزانه به همهٔ پروژه های دولت داوداوغلو حمله ور می شوند و تلاش می کنند تا مذاکرات صلح با ترکیه را به معنی «پروژهٔ تجزیهٔ ترکیه و سازش با تروریست ها»، سیاست خارجی دولت را به عنوان «روند انزوا و تضعیف ترکیه، دوری از همسایگان و ورود به بازی های خطرناک» و فعالیت های اقتصادی حزب عدالت و توسعه را به عنوان «پولشویی و بنیان نهادن اقتصاد مبتنی بر اقتدار خانوادگی» معرفی کنند.

دستگیری سردبیر زمان و مدیرعامل سامان یولو به این معنی است که حزب عدالت و توسعه قصد دارد یک انتخابات قدرتمند و بدون مزاحم را برگزار کند و ضرات کاری و عمیقی بر پیکرهٔ تشکیلات گولن وارد کند. البته در این میان، تفهیم اتهام دستگیرشدگان رسانه ای با اتهامات سنگینی همچون «عضویت در گروه مسلح تروریستی» و «تلاش برای براندازی دولت» اغراق آمیز به نظر می رسد. اما از دیگر سو، روابط تشکیلاتی این دو رسانه با تیم های ضدامنیتی شاگردان گولن قابل انکار نیست و چنین به نظر می رسد که با کشیده شدن درگیری حزب عدالت و توسعه و پیروان گولن به میدان رسانه، در آینده ای نزدیک شاهد ظهور امواج تازه ای از افشاگری، انتشار اسناد محرمانهٔ شنود و اقداماتی از این دست خواهیم بود و اگر دولت داوود اوغلو بتواند تا زمان برگزاری انتخابات سراسری سال ۲۰۱۵ با هزینه و خسارات اندک از این مهلکه بگریزد، پیروان گولن ناچار خواهند شد یا راه سکوت و عقب نشینی را در پیش بگیرند و یا اینکه تلاش کنند راهی برای سازش با یاران اردوغان پیدا کنند.

البته مشخص نیست تا آن دوران، واشنگتن به درخواست های مکرر اردوغان مبنی بر اخراج گولن و تسلیم او به آنکارا یا فرستادن گولن به یک کشور آفریقایی، چه پاسخی ارائه خواهد داد. آیا ممکن است این مساله آن قدر برای حزب عدالت و توسعه اهمیت پیدا کند که به یکی از وجوه المصالحات آنکارا و و اشنگتن در تقسیم نقش در ائتلاف ضد داعش تبدیل شود یا نه. همچنین معلوم نیست که در آرایش سیاسی پس از انتخابات سال ۲۰۱۵ سه حزب مهم مخالف یعنی حزب حرکت ملی (MHP)، حزب جمهوری خلق (CHP) و حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) به ترتیب به عنوان ملی گرایان، لاییک ها و هواداران پ. ک. ک، تا چه اندازه حاضر خواهند شد برای ضدیت با دولت داوود اوغلو و حزب عدالت و توسعه، با یاران گولن به تفاهم و تعامل برسند.