تقابل خط قرمزهای ترکیه - عربستان

دیپلماسی ایرانی: ترکیه اعلام کرده بود که در ائتلاف ضد تروریسم با شروطی حاضر می شود. اول ائتلاف منهای عربستان و دیگر عدم همکاری در عملیات های نظامی. اما به نظر می رسد هیچکدام از شرط های ترکیه عملی نشده است. ترکیه معتقد است عربستان یکی از حامیان اصلی داعش است از این رو نمی تواند عضو ائتلاف باشد. از سویی دیگر رقابت های ایدئولوژیکی میان ترکیه و عربستان موجب شده ترکیه ائتلاف را منهای عربستان بخواهد. اقدامات عربستان پس از تحولات عربی در قبال اخوان المسلمین، ترکیه را ناراضی کرده است. ترکیه و عربستان هر دو در یک رقابت منطقه ای خواهان ارایه الگویی از حکومت اسلامی است.  در عین حال رویکرد ترکیه نسبت به تحولات منطقه ای نسبت به عربستان متفاوت است. آنکار فارغ از اینکه مثلا منطقه اقلیم خودمختار کردستان، استقلال یابد یا نه، به دنبال منافع اقتصادی بوده، اما برای عربستان هر چالش سیاسی – امنیتی حائز اهمیت است. شرط ترکیه برای حضور در ائتلاف _ عدم حضور عربستان _ بهانه گفت وگوی کوتاهی با جعفر حق پناه کارشناس مسایل ترکیه شد، که در ادامه می خوانید:

با توجه به اقدامات آمریکا و عربستان به منظور ایجاد ائتلاف ضد تروریسم داعش، که جان کری پایه آن را عربی، ترکی، آمریکایی دانسته، اما مقامات ترکیه ای اعلام کردند که باید ائتلاف منهای عربستان باشد. دلیل موضع ترکیه نسبت به عدم حضور عربستان در این ائتلاف چیست؟

در اینکه پایه های این ائتلاف کدام یک از این کشورها باید باشد، هنوز ابهام و حاشیه های زیادی مطرح است. اما منهای بحث ائتلاف ضد تروریسم، باید پاسخ سوال را در رقابتی که بین ترکیه و عربستان در خصوص تبعات امنیتی منطقه وجود دارد، جست وجو کرد. باید گفت در حال حاضر یک اختلاف نظر جدی بین ریاض و آنکارا در خصوص برخی بحث های منطقه ای وجود دارد که به صورت مشخص می توان این ها به تحولاتی که بعد از شکل گیری بهار عربی و انقلاب های کشورهای عربی طی سال های اخیر مرتبط دانست. به عنوان نمونه عربستان طرفدار ساقط شدن رژیم در مصر و روی کار آمدن نظامیان به جای دولت مرسی. اما در ترکیه این اقدام کاملا در رویکرد متفاوت قرار داد و به انها به شدت موافق روی کار آمدن مرسی هستند. در مورد تحولات سوریه هر دو کشور مخالف  رژیم بشار اسد هستند اما هر کدام مدعی رهبری و سهم خواهی بیشتر در سوریه هستند. در مورد عراق هم رویکرد ترکیه بیشتر اقتصادی است و به دنبال این است که منافع بیشتری را به دست بیاورد. برای ترکیه مهم نیست که حکومت اقلیم کردستان قدرت بگیرد یا حتی به استقلال برسد. اما اینها برای عربستان خط قرمز حساب می شود. بنابراین طبیعی است که این دو درباره مسائل منطقه ای با وجود اشتراک هایی که دارند، اختلاف نظرهای جدی هم به چشم می خورد که طبیعتا در خصوص این ائتلاف جدید هم عوارض آن را به چشم می بینیم.

اینکه آمریکا و عربستان خواهان عدم حضور ایران از یک طرف و ترکیه نیز خواهان عدم حضور عربستان از طرف دیگر است، آیا موضع گیری ها نشان از جناح بندی میان اعضای ائتلاف دارد؟

آمریکا شاید تمایلی داشت که به نوعی با ایران تعاملاتی در خصوص مبارزه با تروریسم داشته باشد با وجود  اختلاف نظرهایی که میان ایران و آمریکا وجود دارد. اما بین ایران و عربستان رقابت بیشتری وجود دارد و به نظر اغلب کارشناسان فشار کشورهای عربی بود که باعث شد، آمریکا موضع گیری تند را علیه ایران داشته باشد و در نهایت ایران هم فرصت حضور در کنفراس پاریس را از دست بدهد.

در حالی که همه کشورها خواهان مبارزه با داعش هستند، اما نمی توانند در زیر چتر یک ائتلاف قرار گیرند، آیا این به دلیل فضای شیعه- سنی حاکم بر منطقه است، که مانع تشکیل ائتلاف می شود؟ یا استراتژی ترکیه- قطر از یک طرف، آمریکا وعربستان از طرف دیگر، و ایران به عنوان ضلع سوم از طرف دیگر است؟

همه اینها کم و بیش موثر است. اما باید مشکل اصلی را در این مساله جست و جو کرد که اولا ریشه افراطی گری در منطقه بیش از اینکه به مسایل سیاسی برگردد، ابعاد اجتماعی و حتی فرهنگی دارد که با ائتلاف بندی ها معلوم نیست که از بین برود. بنابراین کشورها می دانند که حداکثر اینگونه اقدام ها می توانند این پدیده خطرناک را مهار کند و در ریشه کن کردن آن ناکام هستند. نکته دوم هر کشوری با سیاست های گذشته خود درباره تروریسم موثر بوده و سهمی در شکل گیری وضعیت کنونی داشتند. آنها از خلال سیاست هایی که دنبال می کردند به دنبال منافع بودند و در حال حاضر هم چندان نمی توانند روندی متفاوت از سیاست های گذشته خود را در نظر بگیرند.

عدم تمایل ترکیه به حضور عربستان چه تاثیری بر ائتلاف می گذارد؟

این ائتلاف به خودی خود چندان کارآمد نیست و این گونه رویکردها بر ناکارآمدی این ائتلاف ها تاثیر خودش را در میان مدت می گذارد.

در همین حال ترکیه اعلام کرده از طرح آمریکا در دو کشور همسایه یعنی عراق و سوریه راضی نشده، با توجه به اینکه ترکیه عضو ناتو بوده و بزرگترین پایگاه هوایی آمریکا را در خود جای داده است. عدم تمایل به امضای پیمان بمباران داعش، چه تاثیری بر اقدامات آمریکا برای مقابله با تروریسم می گذارد؟

البته ترکیه به عنوان عضو ناتو ناچار از اجرای مصوبات پیمان دفاعی است اما ناتو هم در اجلاس اخیر، در این باره تصمیم گیری جدی نداشته است. اما به هر حال این مسایل تا حد زیادی گویای اختلافات بین آنکارا و واشنگتن در مورد موضوعات مختلف به ویژه در مورد عراق و سوریه که این دو با هم اختلاف نظرهای جدی دارند و ترکیه احساس می کند با وجود اینکه هزینه بیشتری کرده است، اما بهره چندانی از این رهگذر عایدش نشده است.

آیا امکان دارد ترکیه از ائتلاف بیرون بیاید و به صورت مستقل یا با همکاری تعدادی از کشورها اقدام به اجرای سیاست های ضد تروریسم داعش کند؟

چنین امکانی حداقل در کوتاه مدت متصور نیست. به دلیل اینکه نفس حضور و مشارکت در چنین ائتلافی برای اینگونه کشورها در برگیرنده اعتبار و منافع معنوی زیادی است و به لحاظ استراتژیکی می تواند موقعیت آنها را ارتقا بخشد. ضمن اینکه هزینه چندانی هم برای آنها ندارد. بنابراین دلیلی ندارد که از ائتلاف خارج شوند.

انتشار اولیه: دوشنبه 31 شهریور 1393 / باز انتشار : شنبه 5 مهر 1393