پیشنهادی برای رفع اختلاف بر سر ظرفیت غنی سازی ایران

دیپلماسی ایرانی: به نظر می رسد توافق بلندمدت و جامع میان ایران و گروه 5+1 بر سر صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران صلح آمیز ، قابل دستیابی است. دو طرف به طور جدی درحال مذاکره هستند اما هنوز برخی از اختلاف های بزرگ تا قبل از مهلت 24 نوامبر باید حل شود. برای نیل به موفقیت، دو طرف باید به دنبال طرحی خلاقانه باشند و به خصوص بر سر سخت ترین موضوع، که ظرفیت غنی سازی ایران است، به توافق برسند. در دورهای قبلی مذاکرات، دو طرف به درک اولیه ای از چند مسئله کلیدی همچون افزایش بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی به منظور جلوگیری از وجود برنامه مخفی برای تولید سلاح هسته ای و اصلاح طراحی راکتور آب سنگین اراک به منظور کاهش خروجی پلوتونیوم آن، رسیده اند.

دو طرف همچنین توافق کردند که ایران غنی سازی بالای 5 درصد خود را  برای شکافت اورانیوم 235 متوقف و کاربرد سایت غنی سازی فوردو را به نقشی تحقیقاتی محدود کند. با اینهمه طرفین نتوانستند اختلافات کلی شان بر سر برنامه غنی سازی ایران را حل کنند. امروز ایران دارای 18 هزار سانتریفیوژ نسل یک IR-1 در دو سایت می باشد که از این میزان 10 هزار و 200 سانتریفیوژ فعال هستند. ایران همچنین 1008 سانتریفیوژ نسل پیشرفته IR-2M در سایت نطنز نصب کرده است.

از نظر تئوری، ماشین های IR-1 ایران می توانند در مدت زمان دو تا سه ماه با تزریق گاز، مقدار اورانیوم کافی برای تولید یک سلاح هسته ای(25 کیلوگرم) را فراهم بیاورند، البته در صورتی که این اقدام از سوی بازرسین کشف و متوقف نشود. با این حال اگر ایران بخواهد یک زرادخانه نظامی قابل توجه بسازد، بیش از یک سال طول می کشد. برای چند سال آینده، نیاز عملی ایران به غنی سازی محدود خواهد بود. ایران درحال حاضر تا چند سال سوخت مورد نیاز برای راکتور تحقیقاتی تهران که ایزوتوپ های پزشکی را تولید می کند، در اختیار دارد. اگر راکتور اراک به استفاده از اورانیوم 3.5 درصد غنی شده، تغییر کاربری دهد، به بیش از 1000 سناتریفیوژ IR-1 نیاز نخواهد داشت.

راکتور آب سبک بوشهر که ظرفیت تولید برق در حدود 1000 مگاوات را دارد، براساس قرار داد تامین سوخت با روس ها، تا پایان سال 2021 سوخت مورد نیازش تامین می شود. روسیه موظف به تامین سوخت می باشد، مگر این که ایران نخواهد قرارداد تامین سوخت را تمدید کند. اما مقامات ایران تحت فشار سنگین سیاسی برای کاهش وابستگی کشور به تامین کنندگان انرژی خارجی هستند، به ویژه این که در سال های آینده بخواهند نیازشان به انرژی هسته ای را افزایش دهند. در آخرین دور از مذاکرات هسته ای که در ماه جولای انجام شد، ایران اعلام کرد که خواهان ظرفیت غنی سازی در مقیاس صنعتی است. اما گروه 5+1 اصرار بر کاهش شدید ظرفیت غنی سازی ایران به حدود 1500 سانتریفیوژ IR-1 برای مدت زمان طولانی است.

مذاکره کنندگان با چندین راه حل روبه رو هستند. اخیراً گروه بین المللی بحران و انجمن خلع سلاح طرحی را پیشنهاد داده اند که براساس آن زمان مورد نیاز برای تولید یک بمب هسته ای افزایش یابد و ایران هم بتواند ظرفیت کافی برای برنامه هسته ای غیرنظامی اش را داشته باشد. زمان پیشنهادی در این طرح 11 تا 16 سال می باشد. مشخصه های اصلی این پیشنهاد شامل این موارد می شود:

1- ذخایر غنی سازی شده ایران در یک بازه ی زمانی دو تا پنج ساله به نصف کاهش پیدا کند. با کاهش ذخایر اورانیوم ایران، زمان مورد نیاز برای تولید یک کلاهک هسته ای به 12 ماه یا بیشتر افزایش پیدا می کند. طرفیت غنی سازی ایران می تواند تا سال 2021 به میزان فعلی باز گردد، به شرطی که ایران ثابت کند، برنامه هسته ای نظامی ندارد.

2- محدود کردن ذخایر اورانیوم با غنای پایین و هگزا فلوراید به کمتر از 200 کیلوگرم و تبدیل اضافات آنها به پودر اکسید. این کار امنیت بیشتری از لحاظ خلع سلاح در برابر انتقال مواد به کشور ثالث یا تبدیل به سوخت مورد نیاز برای راکتور راک یا آب سبک بوشهر و یا ترکیبی از این گزینه ها، دارد.

3- حدف و ذخیره سازی اکثر سانتریفیوژهای IR-1 ایران تحت نظارت آژانس و جایگزین کردن آنها با تعداد کمتری از سانتریفیوژهای IR-2M. همچنین تحقیق درباره ی سانتریفیوژهای پیشرفته تر در طول مدت توافق باید محدود شود. این کار باعث می شود تا دانشمندان ایرانی بتوانند ماشین های سانتریفیوژ را به ماشین هایی مقرون به صرفه تری تغییر دهند. ولی به صورت کلی ظرفیت غنی سازی ایران همچنان محدود باقی خواهد ماند.

4- ارئه تضمین های قوی به ایران به منظور تامین نیازهای سوختی که شامل فراهم کردن پیش از موعد سوخت راکتور بوشهر برای سال های پس از 2021 می باشد. در آن زمان آژانس بین المللی انرژی اتمی و ایران می توانند پیروژه ای فنی برای تولید سوخت راکتور را آغاز کنند.

این پیشنهاد شاید نتواند تمام درخواست های دو طرف را عملی کند، ولی تمام نیازهای دو طرف را برآورده می کند. گروه 5+1 به دنبال اعمال محدودیت های قابل توجه بر ظرفیت تولید سلاح هسته ای در یک بازه ی زمانی طولانی مدت است تا بتواند قبل از آن که ایران هرگونه تلاشی برای تولید سلاح کند، از آن ممانعت به عمل آورد. بر این اساس ایران هم قادر خواهد بود از بار تحریم های مربوط به مساله هسته ای، بکاهد و و به دنبال برنامه ی هسته ای غیرنظامی و واقع بینانه باشد. این پیشنهادی برد-برد برای دو طرف می باشد.

منبع: انجمن خلع سلاح / ترجمه : حسین هوشمند