خروجی احتمالی مذاکرات چیست؟

دیپلماسی ایرانی: همه چیز درباره مذاکرات هسته ای ایران که اکنون به لحظه سرنوشت سازی رسیده پیچیده است: سیاست بین المللی، پیامدهای آن بر خاورمیانه و دانستن چگونگی پیشگیری از تبدیل شدن پروژه برنامه هسته ای به برنامه تسلیحات هسته ای. در زیر پاسخ پرسش هایی درباره تلاش های دیپلماتیک و ابعاد یک توافق جامع را مورد بررسی قرار می دهیم.

ایران چگونه هسته ای شد؟

با کمک امریکایی ها. این ایالات متحده بود که در زمان محمدرضا شاه پهلوی اولین راکتور تحقیقاتی ایران را برای این کشور فراهم کرد. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به نظر می رسید که آیت الله خمینی علاقه ای به مسائل اتمی ندارد.

این برنامه تا سال 1985 به محاق رفت. اسناد آژانس بین المللی انرژی اتمی بعدها نشان داد که ایران برنامه غنی سازی اورانیوم خود را آغاز کرده است. چندین سال بعد، ارزیابی های اطلاعاتی امریکا نشان داد که ایران پیش از سال 2004 برنامه تسلیحاتی در مقیاس کامل را توسعه داده است. ایران این موضوع را رد کرد و گفت که این مدارک ساختگی هستند. ارزیابی های اطلاعاتی امریکا نشان می دادند که ایران به صورت محرمانه در پایگاه های نظامی و دانشگاه روی برنامه خود کار می کرده است.

جامعه جهانی برای توقف فعالیت های ایران چه اقداماتی را انجام داده است؟

تقریبا همه چیز؛ از جمله دیپلماسی، تحریم و خرابکاری. یک دهه قبل کشورهای اروپایی برای تعلیق کامل برنامه هسته ای ایران با این کشور مذاکره کردند اما در نهایت به نتیجه نرسیدند. دولت بوش زمانی که ایران تنها چند صد سانتیفیوژ را نصب کرده بود فرصت مذاکره و توافق با آنها را از دست داد. بسیاری در دولت اوباما می گویند که عدم مذاکره با ایران از دست دادن یک فرصت بود. ایران از آن زمان بیش از 19 هزار سانتریفیوژ نصب کرده است؛ حتی در حالی که دولت اوباما تحریم های سخت گیرانه ای را که درآمد نفتی ایران و ارتباطات مالی این کشور با غرب را هدف قرار داده علیه این کشور ترتیب داده بود.

برخی مقامات به صورت محرمانه از اقدامات مهم برای خرابکاری در برنامه هسته ای ایران مطلع بودند. به عنوان مثال قطعات معیوب به ایران ارسال می شد. دانشمندان و مهندسان ایرانی ترور شدند؛ اقداماتی که به اسرائیل نسبت داده شد. همچنین ایالات متحده با همکاری اسرائیل حمله سایبری با اسم کد "بازی های المپیک" را آغاز کرد؛ این اولین استفاده رسمی امریکا از تسلیحات سایبری علیه یک کشور دیگر بود. در این برنامه که در دولت بوش شروع شده بود و در دولت اوباما شتاب گرفت با ارسال کرم های مخرب به کامپیوترهای اجرائی نطنز موجب آسیب صدها سانتریفیوژ شد.

این تحریم ها و این اقدامات خرابکارانه با این هدف اجام شد که هزینه برنامه هسته ای را برای ایران افزایش داده و به آنها نشان دهد که غرب به دنبال کاهش هرگونه تلاش برای غنی سازی است. ایرانی ها مصر بودند که این اقدامات تاثیر معکوس دارد و عزم آنها برای داشتن توانایی غنی سازی بومی و صلح آمیز را دو چندان می کند. برخی محافظه کارات در ایران با اشاره به تحریم ها و این اقدامات خرابکارانه معتقد بودند که امریکا و اروپا قابل اعتماد نبوده و به دنبال براندازی نظام ایران هستند. اگر این دیدگاه در ایران غالب شود می تواند هر گونه توافقی را از بین ببرد.

دو طرف در مذاکرات به دنبال چه دستاوردی هستند؟

ایرانی ها خواستار اذعان صریح و روشن به حق آنها برای تولید سوخت هسته ای به میزان دلخواهشان برای اهداف صلح آمیز هستند. آنها همچنین خواستار پایان تحریم های فلج کننده ای هستند که درآمد نفتی آنها را به نصف کاهش داده، باعث افت ارزش پول ملی شان شده است و انجام مبادلات بانکی بین المللی رایج را برای آنها غیر ممکن کرده است.

امریکا به همراه شرکایش در مذاکرات می گویند که به دنبال سیستمی هستند که تمام راه های احتمالی دستیابی ایران به بمب را از بین ببرند. این بدان معناست که آنها می خواهند اطمینان یابند که ایران نمی تواند اورانیوم کافی برای ساخت یک بمب را تولید کند. غربی ها همچنین به دنبال یک سیستم بازرسی هستند که مانع این شود که ایران به صورت مخفیانه تسلیحات هسته ای تولید کند یا فرضا از کره شمالی یا دلال های بازار سیاه آن را خریداری نماید.

کشورهای زیادی برنامه هسته ای دارند. چرا ما بیشترین نگرانی را درباره ایران داریم؟

5 کشور رسما هسته ای در جهان وجود دارد: ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، روسیه و چین. پاکستان، هند و کره شمالی هم تسلیحات هسته ای را آزمایش کرده اند.اسرائیل با وجود اینکه اعلام نخواهد شد زرادخانه ای با بیش از 100 سلاح هسته ای دارد.همچنین چندین کشور پیشرفته هسته ای بدون تسلیحات مانند ژاپن وجود دارد که ذخایر عظیم هسته ای و تعداد زیادی دانشمند دارند و می تواند در صورت تصمیم سلاح تولید کنند.

بنابراین نگرانی درباره ایران چیست؟ اسرائیل به اظهارات مکرر مقامات ایران درباره نابودی یهودیان استناد می کند. آل سعود از یک کشور قدرتمند شیعه می هراسند و می گویند در صورتی که ایران به بمب دست پیدا کند آنها هم همین راه را طی خواهند کرد. بسیاری دیگر از کشورهای عرب هم همین کار انجام می دهند. این اظهارات نگرانی هایی را درباره شروع مسابقه تسلیحاتی در خاورمیانه ایجاد کرده است. اینجا مسئله اطمینان وجود دارد. کشورهایی وجود دارند که امریکا از توانایی هسته ای آنها نگران نیست و در مقابل کشورهایی مانند پاکستان هستند که همه را نگران می کنند. ایران در دسته دوم جای دارد.

خروجی احتمالی مذاکرات چیست؟

یک احتمال این است که هیچ توافقی حاصل نشود و مذاکراتی که یکسال در جریان بوده است کاملا شکست بخورد. اما این اتفاق به سود هیچ کسی نیست. اگر توافق فعلی به پایان برسد کنگره به احتمال بسیار زیاد تحریم های تازه ای را علیه ایران وضع خواهد کرد و ایران هم تولید سوختی که بتواند به سرعت برای تولید سلاح مورد استفاده قرار گیرد را از سر می گیرد.

بنابراین محتمل ترین گزینه یک توافق کلی است که باید بر سر جزئیات آن بعدا مذاکره شود.

چه اتفاقی باید رخ دهد تا توافق حاصل شود؟

برای اینکه هر توافقنامه ای حاصل شود، سه توافق نیاز است: یکی میان ایران و غرب، یکی میان اوباما و کنگره و یکی هم میان مذاکره کنندگان ایرانی و مقامات ارشد این کشور. دستیابی به دو مورد آخر دشوار است. اوباما به دنبال این است که همزمان با اجرای توافق از سوی ایران تحریم ها را مرحله به مرحله لغو کند؛ این به این معناست که کنگره نمی تواند برای سالها در این مورد رای دهند. این اتفاق بسیاری از جمهوری خواهان و حتی برخی از دمکرات ها را خشمگین می کند. و مشکل بزرگتر این است که چه کسی تصمیم نهایی را در ایران می گیرد؟ قطعا آیت الله خامنه ای این فرد است اما نهادها و افراد دیگری هستند که می توانند در این زمینه تاثیر زیادی داشته باشند.

محاسبات ایران چیست؟

ایرانی ها تصمیمات اساسی باید بگیرند: آیا برنامه هسته ای ارزشش را دارد؟ اکثر مردم ایران در نظرسنجی ها می گویند که حامی برنامه هسته ای صلح آمیز ایران هستند و خیلی از آنها از غرب می خواهند که به ایران هم مانند کشورهای دیگر دارای فناوری هسته ای احترام بگذارد. آنها می گویند نفعی در تسلیحات هسته ای ندارد و از آنجاییکه که آیت الله خامنه ای هم در فتوای خود گفته است این کشور هرگز نباید از این نوع تسلیحات داشته باشد. ایران جمعیت جوانی دارد که خواهان مسافرت به غرب، آموزش در غرب و احترام غربی ها هستند. پایان تحریم های می تواند نشانه دوران تازه ای باشد.

اما از نگاه مقامات ایرانی برنامه هسته ای این کشور هم نوعی مصونیت است و هم نماد هویت کشوری انقلابی که مدت طولانی با امریکا و متحدانش درگیر بوده است. برخی مقامات ایران می گویند از زمانی که کره شمالی آزمایش هسته ای انجام داده است هیچ کس جرات فشار آوردن به آن را ندارد.

در پایان باید گفت که این مذاکرات تنها درباره توانایی هسته ای نیست بلکه درباره غرور ملی و اطمینان متقابل است. ایران نمی خواهد که مانند یک کشور منزوی با آن رفتار شود بلکه ترجیح می دهد همانند یک قدرت منطقه ای بزرگ مورد با آن برخورد شود. جامعه جهانی هم باید اطمینان یابد در صورتی که ایران به دنبال ساخت بمب هسته ای برود زمان کافی برای واکنش به آن را داشته باشد.

منبع: نیویورک تایمز