"هیچ چیز" آژانس در مقابل "همه چیز" ایران

با وجود سیر صعودی همکاری های جدید میان ایران و آژانس و تاکید دولت بر شفاف سازی بیش تر، آژانس در برخورد با موضوع ایران "سرسختانه" سعی دارد تا چارچوب اتهامات و ادعاها علیه ایران را حفظ کند.

به گزارش خبرنگار انرژی هسته ای خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) نشست فصلی شورای حکام روز دوشنبه با سخنرانی یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین به مدت یک هفته آغاز به کار کرد و موضوع هسته ای ایران و نیز گزارش آژانس درباره فعالیت های صلح آمیز ایران به احتمال قوی اواخر هفته جاری در دستور کار شورا قرار می گیرد.

آمانو جمعه هفته گذشته گزارشش درباره ایران را برای بررسی بیش تر به طور غیررسمی در اختیار 35 عضو شورای حکام قرار داد؛ گزارشی که به اصطلاح محرمانه خوانده می شود اما در عمل در تمامی سایت های تحلیلی و رسانه ها خارجی می توان آن را به راحتی یافت.

با وجود اتخاذ رویکرد جدید در همکاری با آژانس از سوی دولت یازدهم و افزایش نظارت ها و بازرسی ها از مراکز و فعالیت های هسته ای ایران، اما دبیرخانه این نهاد بین المللی هسته ای هم چنان رویکردی تقابلی و اتهامی نسبت به ایران دارد. برخوردی که از سوی بسیاری از صاحبنظران خارجی و ایرانی مبتنی بر رویکرد دوگانه است.

از زمان اجرای توافق ژنو فعالیت و رفت وآمدهای بازرسان و مقامات آژانس به ایران افزایش یافته است و طبیعی است که بر حجم گزارش آمانو درباره ایران نیز افزوده شود؛ گزارشی که به آن صفحاتی به عنوان ضمیمه الحاق شده است.

گزارش اخیر مدیرکل آژانس به ارایه جزییات بررسی ها و نظارت های بازرسان آژانس از روند فعالیت ها و مراکز هسته ای ایران، اجرای "برنامه اقدام مشترک" (جاپ) و نیز روند همکاری های ایران و آژانس بر اساس "چارچوبی برای همکاری" می پردازد.

بنا بر این گزارش، ایران برای اولین بار در پنج سال گذشته برای نشان دادن حسن نیت و شفاف سازی بیش تر به سوالات و ابهامات آژانس درباره ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای اش پاسخ داد.

موضوع توسعه چاشنی های انفجاری (EBW) اولین سوالی بود که ایران در دومین مرحله از تعاملش با آژانس در راستای "چارچوبی برای همکاری" به آن پاسخ داد. هم چنین قرار است در سومین مرحله از این همکاری ها ایران به "تبادل اطلاعات با آژانس در ارتباط با ادعاهای مربوط به انفجارات پرقدرت از جمله آزمایش انفجار پرقدرت در مقیاس بزرگ در ایران" و "ارائه اطلاعات ذی ربط مورد توافق دو طرف و توضیحات مربوط به مطالعات صورت گرفته یا مقالات منتشر شده در ایران در ارتباط با انتقال نوترون و مدل سازی و محاسبات مربوطه و استفاده ادعایی از آنها در مواد فشرده" بپردازد.

علاوه بر این ایران در چهار ماه گذشته دسترسی هایی ولو مدیریت شده اما فراتر از تعهداتش به مراکز هسته ای کشور را برای بازرسان آژانس فراهم کرده است.

همکاری های ایران با آژانس در حالی در سومین مرحله خود قرار گرفته است که به نظر می آید یک رابطه یک سویه میان دو طرف برقرار است؛ ایران در این مدت به توضیح و ارایه پاسخ به سوالات و ابهامات آژانس پرداخته است اما از آن سو هیچ توضیح و پاسخی شنیده و دیده نمی شود!

در همین حال با وجود رویکرد جدید ایران در دولت یازدهم که مبتنی بر شفاف سازی و اعتماد سازی بیش تر است، ادبیات و عبارات به کار گرفته شده در دو گزارش اخیر مدیرکل به ویژه گزارش اخیر توام با سوءظن، بدبینی و سرسختانه است.

به گزارش ایسنا، آمانو در پاراگراف دوم گزارشش اعلام می کند که "اجرای کامل تعهدات ایران جهت اعاده اعتماد به ماهیت صرفا صلح آمیز برنامه هسته ای اش لازم است."

کارشناسان حقوقی و سیاسی معتقدند به کار بردن واژگانی از جمله اجرای "کامل"، اعاده "اعتماد" و "ماهیت" صلح آمیز کلماتی هستند که همواره از ابتدای شروع بحث هسته ای تاکنون گریبان ایران را گرفته است.

آن ها معتقدند که این کلمات در چارچوب های حقوقی بین المللی هیچ معیار و شاخصی برای اندازه گیری ندارند؛ به طور مثال چه زمانی و چگونه اجرای تعهدات "کامل" می شود. شاید سال ها و دهه ها زمان نیاز باشد تا این اهداف کلی از نظر آژانس محقق شود.

متاسفانه در سال های گذشته به ویژه بعد از جانشینی یوکیا آمانو در صندلی محمد البرادعی از تعداد این کلمات و واژگان در گزارش های آژانس کاسته نشده است.

هم چنین آژانس درباره شش گام اولی که ایران در قالب "چارچوبی برای همکاری" برداشت، بعد از گذشت چهار ماه و انتشار دو گزارش فصلی اعلام می کند که هم چنان در حال ارزیابی اطلاعات و توضیحاتی است که ایران ارایه کرده است و ایران بدون دریافت نظر و پاسخ رسمی آژانس به شش سوال اول، هفت گام دیگر را نیز اجرا کرد که یکی از این هفت گام از مهم ترین و کلیدی ترین سوالات و بحث های آژانس در چارچوب مطالعات ادعایی است.

علاوه بر این، ایران برای اجرای پنج گام دیگر در سه ماه آینده نیز با آژانس توافق کرده است.

برخی کارشناسان با توجه به اهمیت موضوعات و ابهاماتی که ابعاد نظامی را در برمی گیرد معتقدند ایران باید در چگونگی پاسخ به این سوالات از یک سو و دریافت نظر رسمی آژانس محتاطانه و قطعی برخورد کند به گونه ای که تا آژانس پاسخ به یک سوال را بررسی نکرده و نظرش را اعلام نکرده است به سراغ موضوع بعدی نرود و اجازه ندهد باب طرح سوالات بیش تر در طول زمان به بهانه ها و اسناد ادعایی هم چنان باز بماند.

بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی پیش از این در این باره به ایسنا گفته بود که درباره نحوه جمع بندی پاسخ های ایران " برخی نکات و ملاحظات حقوقی از نظر ما وجود دارد که آژانس باید به آن ها توجه کند و این ایراد از سوی ایران به آژانس وارد است."

آمانو در بند 57 گزارش خردادماه با اشاره به نشست فنی 6 اردیبهشت 1393 (26 آوریل 2014) در تهران اعلام می کند که "لازم است آژانس قادر شود یک ارزیابی سیستمی از موضوعات باقی مانده مندرج در زمینه گزارش نوامبر 2011 مدیرکل انجام دهد و این مستلزم بررسی و به دست آوردن درکی از هر موضوع در جای خودش است که توسعه چاشنی های انفجاری یکی از آن هاست." آژانس تاکید دارد که "بعد از رسیدن به درک از هر موضوع همه موضوعات را با یکدیگر در یک سیستم قرار داده و آن سیستم را به عنوان یک مجموعه ارزیابی می کند".

می توان گفت که آژانس با این اظهارنظر به صراحت دست رد به انتظارات و خواست ایران زده است.

برخی کارشناسان بر این نظرند که آژانس با این اظهارنظر هرگونه مختومه اعلام کردن سوالات و ابهامات درباره گذشته و حال برنامه هسته ای آن هم در چارچوب گزارش نوامبر 2011 را به زمانی نامعلوم در آینده موکول می کند!

این رویکرد آژانس به طور کامل بر خلاف روح همکاری متقابل و توام با حسن نیت و بر خلاف رویه ای است که ایران و آژانس در مدالیته همکاری 2007 برای پاسخ به شش سوال مهم و کلیدی آژانس در پیش گرفتند.

این کارشناسان هم چنین اضافه کردند که مشخص نیست مفهوم و معنای "ارزیابی سیستمی" یا به دست آوردن "درک" از هر موضوع در جای خود به لحاظ حقوقی، فنی و سیاسی به چه معنا و کیفیتی است. از سویی آژانس به این ها اکتفا نمی کند و تاکید دارد که بعد از رسیدن به درک از هر موضوع، آن وقت همه موضوعات را باید در یک سیستم قرار داده و موضوعات را در یک مجموعه ارزیابی کند!

به این ترتیب آژانس هر لحظه می تواند به موضوعاتی که ایران به آن ها در مراحل اولیه پاسخ داده رجوع کند و دوباره خواستار پاسخ و ارایه توضیحات شود.

برخی کارشناسان معتقدند با توجه به رویه آژانس در مقاطع گذشته که نشان داده در برخورد با ایران متاثر از سیاست برخی کشورهای عضو آژانس است، رویکرد آژانس در پاسخ به همکاری های جدید ایران برای رفع ابهامات و سوالات باقی مانده مبتنی بر پاسخ به "همه چیز" از سوی ایران و جواب ندادن به "هیچ چیز" از سوی آژانس است.

به نظر می آید نه تنها در مذاکرات هسته ای میان ایران و 1+5، بلکه در همکاری جدید ایران با آژانس نیز قوانین "مکعب روبیک" که مقامات ایرانی و آمریکایی هر دو معتقدند مذاکرات هسته ای درباره توافق جامع مثل این بازی است حاکم است. با این تفاوت که حداقل در همکاری های ایران و آژانس، این آژانس است که تعیین کننده قواعد بازی به ویژه درباره چگونگی اعلام حل و فصل مسایل باقی مانده است.

در عین حال برخی کارشناسان نیز معتقدند رفتار آژانس برای چگونگی و زمان خاتمه دادن به هر سوال و اعلام آن حاکی از تحت فشار قرار داشتن این نهاد نظارتی بین المللی از سوی برخی کشورهای هسته ای عضو آژانس است.

این کارشناسان با اشاره به مخالفت برخی کشورهای عضو آژانس با مدالیته همکاری ایران و آژانس در سال 2007 اعلام می کنند که " آژانس تحت فشار کشورهایی مثل آمریکا و هم پیمانانش دیگر زیر بار توافقی مثل مدالیته 2007 نخواهند نرفت، چرا که این احتمال وجود دارد با اعلام قانع شدن آژانس از پاسخ های ایران در عمل بهانه های حقوقی از موضوع هسته ای ایران گرفته شود."

به گزارش ایسنا، شاید صریح ترین جمله مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارشش درباره همکاری های ایران با آژانس که کمی جنبه مثبت دارد درباره "ارائه اطلاعات بیش تر در مورد یک راکتور تحقیقاتی جدید است که می گوید بر اساس آنالیز اطلاعات ارائه شده، آژانس در حال حاضر هیچ موضوع باقی مانده ای را در ارتباط با این اطلاعات شناسایی نکرده است.

اما باز هم این جمله موید این مطلب نیست که آژانس از اطلاعات ارائه شده از سوی ایران قانع شده است و موضوع دیگر مورد پرسش قرار نمی گیرد.

از نکات دیگر گزارش اخیر یوکیا آمانو این است که آژانس مطابق فهرست مسایلی که در ضمیمه گزارش نوامبر 2011 در چارچوب مطالعات ادعایی و به گفته مقامات کشورمان بر اساس اسنادی جعلی بیان کرده است، سوالات خود را مطرح می کند.

در عین حال، با توجه به هفت گامی که در سومین مرحله از همکاری ها مقامات کشورمان توافق کردند تا اجرا کنند، ایران نیز سعی دارد اهداف خود را در این مذاکرات پیش ببرد. اول این که مذاکرات با آژانس هر چند غیر مستقیم متاثر از مذاکرات سیاسی است، بنابراین اگر در آن مذاکرات روند کند پیش رود طبیعی است که در این سوی میدان در آژانس نیز روند همکاری ها کند می شود که البته دو طرفه است. یعنی به همان نسبت که ایران همکاری هایش را کاهش دهد آژانس نیز در اعلام نظرش درباره پاسخ های ایران نیز کند عمل خواهد کرد. از سویی می توان گفت دو گام از هفت گام اخیر همان اقداماتی است که ایران باید در چارچوب "برنامه اقدام مشترک" در مدت شش ماه اجرا کند.

از نکات قابل توجه دیگر گزارش اخیر آژانس، استدلال مدیرکل درباره این جمله است که "نمی تواند نتیجه گیری کند که تمام مواد هسته ای در ایران برای فعالیت های صلح آمیز هستند". شاید این برای اولین بار است که مدیرکل در گزارش رسمی خود در توجیه این که چرا چنین جمله ای را در گزارش هایش می نویسد، جدای از این که پاسخش مورد قبول ایران است یا خیر اشاره کرده است.

آمانو در پاورقی این گزارش می نویسد: "شورای حکام از اوایل 1992 در مقاطع مختلف چندین بار تاکید کرده است که پاراگراف 2 از INFCIRE / 153 / Corr که دایر بر ماده 2 موافقت نامه پادمان ایران است، آژانس را مختار و ملزم به پیگیری راستی آزمایی هر دو موضوع انحراف نداشتن هسته ای از فعالیت های اعلام شده (صحت) و نبود فعالیت های هسته ای اعلام نشده در کشور (یعنی کامل بودن) کرده است."

هنوز هیچ یک از مقامات کشورمان درباره این بخش از گزارش آژانس اظهارنظری نکرده اند.