چرا تحولات سوریه، بیداری اسلامی نبود؟

دیپلماسی ایرانی : روز گذشته موسسه مطالعات ایران و اوراسیا، میزبان هیاتی از مرکز "تحقیقات استراتژیک خاورمیانه" ،ترکیه بود. در این نشست که با موضوع " بررسی زمینه های همکاری دوجانبه و منطقه ای ایران و ترکیه" برگزار شد، جمعی از خبرنگاران رسانه های متفاوت به طرح موضوع و پرسش هایی پرداخته و اساتید حاضر در جلسه هم در مقام پاسخ، توضیحات کلانی را در خصوص سیاست خارجی ترکیه ارائه کردند. دکتر شعبان کارداش، ریاست مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه در پاسخ به سوالی در خصوص شعار سیاست تنش صفر با همسایگان که دولت رجب طیب اردوغان در ابتدای به دست گرفتن قدرت در ترکیه داعیه دار آن بود، گفت: ما اعتقاد داریم که درک ناصحیحی از عبارت " سیاست تنش صفر با همسایگان " در خارج و شاید داخل ترکیه انجام گرفته است. منظور دولت از " تنش صفر با همسایگان " در حقیقت اشاره به یک اصل بوده و نه سیاستی کلان و لزوما قابل اجرا. این اصل در حقیقت بیانگر ، عزم و اراده دولت در کاهش تنش با همسایگان بوده است.

دکتر کارداش با اشاره به اینکه برخی از همسایگان ترکیه با پاسخ دادن به این عزم و اراده دولت اردوغان در مسیر تحقق این اصل قرار گرفته اند،افزود: برخی همسایگان هم مانند ارمنستان ترجیح دادند شرایط متشنج گذشته را که به نوعی زاییده نگاه امنیتی به روابط خارجی در دولت های گذشته ترکیه بود ، ادامه دهند.

وی در ادامه تاکید کرد که ترکیه در مواجهه با پرونده های جنجالی در عرصه سیاست خارجی، ابتدا اصل تعادل و آزادی را مدنظر قرار داده و سپس به اصل تنش صفر می اندیشد. کارداش در اشاره ای کوتاه به سیاست های کلان ترکیه در قبال سوریه ، تاکید کرد که دولت جدید اردوغان در ابتدای به دست گرفتن قدرت در ترکیه، نام سوریه را در زمره کشورهایی قرار داده بود که آنکارا باید به غیرامنیتی کردن رابطه با آن می اندیشید. کارداش با اشاره به بحران سیاسی – امنیتی به راه افتاده در سوریه از قریب به دو سال پیش تاکنون گفت : ما اصل تعادل آزادی – امنیت را سرمشق سیاست های خود قرار داده ایم و بر اساس آن در قبال تحولات در سوریه موضع گیری کردیم. وی همچنین تاکید کرد که با بالا گرفتن بحران در سوریه، دیگر مخاطب مشروعی وجود نداشت که ترکیه بتواند با وی به گفتگو و پیشبرد تنش صفر با همسایگان بپردازد.

در ادامه این میزگرد، سردبیر سایت دیپلماسی ایرانی از دکتر محمت شاهین، استاد دانشگاه قاضی و معاون اتاق فکر استراتژیک در آنکارا در خصوص جزئیات سیاست های ترکیه در قبال سوریه سوال کرد که متن این پرسش و پاسخ کوتاه به شرح زیر است:

دکتر کارداش در بخش هایی از سخنان خود تاکید کرد که ترکیه به دنبال غیرامنیتی کردن پرونده سوریه بوده است و این در حالی ست که ورود زودهنگام ترکیه به بحران سیاسی داخلی در سوریه عملا این گره داخلی را به دغدغه ای امنیتی برای کل منطقه تبدیل کرده است. از سوی دیگر شما تاکید می کنید که دولت اردوغان اصل آزادی و امنیت را بر اصل تنش صفر ترجیح می دهد، اما در سوریه امروز با توجه به فوران گروه های تکفیری و تندرو نه از آزادی سیاسی خبری است و نه از امنیت. در بخش هایی دیگری از سخنان خود هم اشاره به نبود مخاطب مشروع در سوریه برای ادامه روابط دیپلماتیک کردید، این در حالی است که امروز با توجه به اختلاف های شدید میان مخالفان اسد می بینیم که حتی در غیات او هم ، مخاطب واحد و مشروعی در سوریه برای ترکیه وجود نخواهد داشت. گام های عملی که دولت ترکیه برای پایان دادن به بحران در سوریه انجام داده و می دهد، چیست؟

تجزیه و تحلیل وضعیت امروز سوریه و سیاست خارجی ترکیه در قبال آن در آینه تحولات این دو سال اخیر کار مشکلی است. معتقد هستم که سیاست ترکیه را با توجه به سابقه 12 سال گذشته باید ارزیابی کنیم و چنین ارزیابی درست تر خواهد بود.

در سال 2005 وقتی که آقای رفیق حریری، نخست وزیر وقت لبنان ترور شد افکار عمومی غرب به شدت علیه اسد بود و در آن زمان ترکیه با دراز کردن دست خودش به سمت اسد به نوعی از وی حمایت و به وی کمک کرد. در ادامه این روند روابط بین سوریه و ترکیه بسیار گسترش پیدا کرد و حتی روز گذشته برخی از ایرانی ها این را به من گفتند که افزایش روابط و گسترش روابط بین ترکیه و سوریه در آن مقطع زمانی، اسباب ناراحتی ایران را فراهم کرده بود . شاید در ان زمان برخی در ایران گمان می کردند  که ترکیه با نزدیک شدن به سوریه به نوعی سعی در دور کردن دمشق از تهران دارد. امروز هم با ما با این اتهام روبرو هستیم که با بشار اسد برخورد بدی داریم.

مساله ای که باید مدنظر گرفت این است که  ترکیه آغازگر روندی که به بهار عربی معروف شده ، نبوده است. زمانی که این تحولات در سوریه آغاز شد، رجب طیب اردوغان دو بار با بشار اسد دیدار کرد. من به عنوان فردی که در حوزه سوریه کار  و تحقیق کردم اطلاع دارم که در آن زمان اردوغان به بشار اسد پیشنهاد داد که شما انتخاباتی آزاد برگزار کنید و من شخصا در مدت تبلیغات به دمشق و حلب خواهم آمد و برای شما از مردم رای خواهم گرفت.

از ماه مارس آن سال  که بحران در سوریه جرقه زده شد تا ماه آگوست ترکیه از نزدیک با دولت سوریه در ارتباط بود و دو دولت مذاکرات زیادی را پشت سرگذاشتند. در نهایت در ششم آگوست آن سال وزیر امور خارجه یک جلسه  شش ساعته در دمشق با مقامات سوریه داشت و در همان بازه زمانی ترکیه این پیام را به دولت سوریه داد که تحولات سمت و سوی مثبتی ندارد و هر چه زودتر باید با کمک گرفتن از مردم و مشارکت مردمی، انتخاباتی آزاد برگزار شود. با اینهمه آقای اسد و حاکمیت تحت نظر ایشان در سوریه این پیام ها و این هم فکری ها را چندان مورد توجه قرار نداد و در نتیجه سوریه به شرایط امروز گرفتار شد.

من معتقدم که در ارزیابی تحولات سوریه ، باید فاکتور ایران را هم در نظر بگیریم. زمانی که تحولات بهار عربی از تونس آغاز و سپس به مصر کشیده و بعدها در لیبی ادامه پیدا کرده و تا یمن و بجرین کشیده شد، ایران  از این تحولات به عنوان بیداری اسلامی تعریف کرد.  من نیز در چهارمین یا پنجمین کنفرانس بیداری اسلامی شرکت داشتم. اما وقتی که این تحولات در سوریه شروع شد، ایران آن را با عنوان حرکت بیداری اسلامی نپذیرفت. سوال اینجاست که آیا کسانی که در سوریه بودند مسلمان نبودند؟

تا جایی که من می بینم سوریه از موضوع سوریه بودن خارج و این کشور تبدیل به مکانی برای برخورد منافع دولت های منطقه و قدرت های فرامنطقه ای شد البته که این تحولات به ترکیه هم مربوط است.باید توجه داشته باشید که فاصله مسافتی بین سوریه و ایران  بیش از هزار کیلومتر هست و با اینهمه تحولات سوریه تا این میزان در ایران  مورد توجه قرار می گیرد. در شرایطی که  فاصله بین سوریه و ترکیه یک متر هم نیست پس طبیتعا این تحولات مشکل ما هم تلقی خواهد شد.

تا زمانی که درگیری ها در سوریه ادامه دارد هم ایران بازنده خواهد بود هم ترکیه از این موضوع ضرر خواهد کرد و بیش از همه این مردم سوریه  هستند که متضرر می شوند. من معتقدم در این بین سلفی ها و اسرائیل هستند که برنده این بازی خواهند بود.

در ادامه این بحث ، دکتر بایرام سینکایا، استاد دانشگاه یبلدیریم بایزید و کارشناس مسایل ایران و ترکیه نیز جملاتی کوتاه را در پاسخ به سوال دیپلماسی ایرانی ارائه کرد: طببیعتا بیش از سه سال از آغاز بحران در سوریه می گذرد. در این مدت این مشکلات ابعاد جدید و خاص خودش را پیدا کرد. ترکیه بر اساس این ابعاد جدید سیاست های جدیدی را اتخاذ کرده و مهمترین بحث هم در این بین بحران انسانی است که در آنجا وجود داشته و پایان هر چه زودتر جنگ داخلی در سوریه مطلوب همه است. در اصل بنیاد ها و اصول سیاست خارجی ترکیه تغییر نکرده است بلکه بر اساس تغییراتی که در سوریه صورت گرفته تاکتیک ها و سیاست های جدیدی اتخاذ شده است.