مخمصه چین در بحران کریمه

چین به رغم همنوایی با روسیه در محکوم کردن برکناری ویکتور یانکوویچ از ریاست جمهوری اوکراین، در قبال اقدام روسیه در الحاق کریمه به خاک خود سکوت اختیار کرده است. این سکوت هم با مشکلات داخلی چین ارتباط دارد و هم به منافع اقتصادی این کشور برمی گردد.

به گزارش بی بی سی، زمانی که مقامات چین در باره یک بحران بین المللی به جای موضع گیری آشکار به سود یا به ضرر یکی از طرف های درگیر، آنها را به آرامش و مذاکره فرامی خوانند معمولا نشانه ای از آن است که موضع گیری آشکار لزوما با منافع اقتصادی و استراتژیک چین تطابق ندارد.

از ماه مارس که روسیه در واکنش به بحران سیاسی در اوکراین و برکناری ویکتور یانکوویچ الحاق کریمه را به اجرا گذاشت، رهبران چین عمدتا در سطح رسمی این موضع گیری را تکرار کرده اند و از ارتباط و دیالوگ خود با همه طرف ها برای حل مسالمت آمیز بحران سخن گفته اند.

چین البته همیشه بر "سیاست عدم مداخله" در امور کشورهای دیگر تاکید کرده است. از همین رو عدم موضع گیری در بحران کریمه و محکوم کردن تحریم روسیه از سوی غرب نوعی موضع گیری به سود کرملین تلقی می شود که از نظر محافل غربی "با سیاست سنتی چین، یعنی عدم مداخله، تطابق ندارد".

با این همه تا زمانی که موضوع رفراندوم در کریمه جدی نشده بود چین در سطح رسانه ای و غیررسمی در حمایت از روسیه تردیدی به خود راه نداد. روزنامه "گلوبال تایمز" که به زبان انگلیسی از سوی ارگان رسمی حزب کمونیست چین (روزنامه مردم) منتشر می شود اوائل مارس مقاله ای با امضای شورای سردبیری منتشر کرد که تیترش چنین بود: "به سود چین است که تمام و کمال از روسیه حمایت کند".

در متن مقاله از جمله آمده بود: "چین و روسیه برای یکدیگر همچون یک منطقه حائل هستند. اگر روسیه از سوی غرب تضعیف شود یا در مدار آن قرار بگیرد ضربه ای سخت به منافع ژئواستراتژیک چین خواهد بود. روسیه مهم ترین شریک استراتژیک چین است که تا ۲۰ یا ۳۰ سال آینده هیچ کشور دیگری نمی تواند جایگزین آن شود. ما امیدواریم که غرب و روسیه به تفاهم برسند، اما اگر پای تحریم روسیه به میان آید چین باید بیش از پیش حمایت خود را از روسیه تشدید کند.

تاکید بر مناسبات تنگاتنگ و استراتژیک روسیه و چین به خصوص از زمان روی کارآمدن شی جین پینگ، رهبر جدید چین در یک سال پیش بیش از پیش تشدید شده است. او در اولین سفر خارجی خود به مسکو رفت تا بر این ارتباط تنگاتنگ تاکیدی آشکار بگذارد.

در المپیک سوچی نیز رهبر چین برای در سایه قراردادن عدم حضور رهبران غرب در مراسم افتتاحیه این بازی ها، در اقدامی آشکارا حمایت گرانه و نمایشی به سوچی رفت و در نطقی که در آنجا ایراد کرد گفت: "میان چین و روسیه مناسباتی بر مبنای قوی ترین و مطمئن ترین بنیادها شکل گرفته است. مناسبات میان دو کشور هیچ گاه این چنین تنگ و نزدیک نبوده است."

این حرف ها اما نافی این نیست که در برخی مسائل بین المللی میان روسیه و چین اختلافاتی وجود دارد. برای مثال مسکو از حضور رو به افزایش چین در کشورهای آسیای میانه که آن را همچنان حوزه نفوذ سیاسی، امنیتی و اقتصادی خود تلقی می کند چندان خشنود نیست. در مقابل، نزدیکی های اخیر مسکو به ژاپن، یعنی رقیب و دشمن دیرینه چین، نزد مقام های پکن ناخشنودی برانگیخته است.

با این همه، در مسائلی مانند بحران سوریه و مناقشه اتمی ایران یا در تلاش برای ایجاد "جهان چندقطبی و پس زدن هژمونی آمریکا" یا سیاست های مبتنی بر "تغییر رژیم" غرب که مسکو و پکن از جمله تحولات اخیر اوکراین را زیر همین مقوله تعریف می کنند هر دو کشور اشتراک نظر دارند.

تناقض چین در ماجرای کریمه

به لحاظ اقتصادی نیز در ۱۲ سال گذشته مبادلات دو کشور هفت برابر شده و به ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده است. به خصوص روسیه به یکی از بزرگترین تامین کنندگان انرژی چین بدل شده و در حال حاضر بیشترین صادارت نفت روسیه به چین می رود. مانور نظامی مشترک دو کشور در تابستان گذشته نیز بزرگترین عملیات مشترک چین با یک کشور خارجی در طول تاریخ آن بود.

اما رفراندوم در کریمه و الحاق این منطقه به روسیه گرچه از یک سو در نگاه چین افزایش و تحکیم قدرت همسایه استراتژیکش را در پی دارد، ولی از دیگر سو لزوما تاثیر مثبتی بر تحولات داخلی چین و مشکلات جدایی خواهی در این کشور نخواهد داشت. از همین رو، روزنامه چاینادیلی، روزنامه رسمی چین در سرمقاله اخیرش هشدار داد: "دولت ما باید قبل از هرگونه موضع گیری در رابطه با جدایی کریمه از اوکراین و الحاق آن به روسیه به وضعیت داخلی خود نگاه کند."

حتی این گونه هشدارها که در آنها اسم کریمه در کنار تایوان و تبت آمده نیز، بعداً ممنوع اعلام شد. دائره تبلیغات حزب کمونیست با فرستادن دستوری به تحریریه نشریات و رسانه ها آنها را نسبت به هر گونه قرینه سازی میان وضعیت کریمه و تایوان و تبت برحذر داشت.

در مناطقی از چین که گرایش های جدایی طلبانه در آنها قوی است، یعنی در تبت و منطقه مسلمان نشین اویغور و منطقه مغول نشین این کشور مطرح شدن درخواست های رفراندوم و به خصوص تحقق آن در حال حاضر امری بسیار نامحتمل است، ولی در مورد تایوان، چین با چنین "خطری" روبرو بوده است.

سال ۲۰۰۴ که رهبری وقت تایوان رفراندومی برای تقویت قدرت نظامی این کشور در برابر چین و در واقع تلاشی غیرمستقیم برای سمتگیری به سوی اعلام کشوری مستقل را به جریان انداخت چین با تمام قوا دست به تهدید زد و از همه اهرم های فشار علیه آن استفاده کرد. این رفراندوم نهایتا به دلیل عدم کسب آرای بیش از ۵۰ درصد ناموفق اعلام شد.

در هنگ کنگ نیز بعید نیست که زمانی مسئله جدایی از چین به صورت "تهدیدی" جدی برای پکن مطرح شود. همه این ها باعث شده که چین در مورد رفراندوم کریمه سکوت اختیار کند و در موضع دفاع از روسیه قرار نگیرد.

منافع اقتصادی چین در مناسبات با اوکراین

این سکوت را چین از جنبه دیگری نیز در تطابق با منافع خود می بیند. اوکراین از تامین کنندگان قابل اعتنای تجهیزات نظامی چین است. اولین و تنها ناو هواپیمابر چین را اوکراین ساخت و تحویل داد. ولی برای آینده، چین بیش از همه همکاری در عرصه کشاورزی را با اوکراین حائز اهمیت می بنید.

سال گذشته مسکو و کیف توافق کردند که چین در ازای سرمایه گذاری در اوکراین ۱۵ سال غله از این کشور دریافت کند. برای چین که به دلیل رشد و گسترش شهرها روز به روز کشاورزی آن محدودتر می شود دریافت غله از اوکراین نوعی ضمانت برای امنیت غذاییش به شمار می رود.

همه این عوامل سبب شده که چین به رغم متهم کردن غرب به ایجاد بحران در اوکراین در مورد مسئله کریمه موضعی خنثی و توام با سکوت اختیار کند و حتی در شورای امنیت سازمان ملل به قطعنامه محکومیت اقدام مسکو در کریمه رای ممتنع بدهد. امیدواری چین این است که به تدریج آب ها از آسیاب بیافتد و به خصوص با انتخابات ریاست جمهوری در اوکراین در ماه مه و خارج شدن احتمالی مناسبات این کشور با روسیه از حالت تنش، شرایطی به وجود آید که پکن را در زمینه موضع گیری در مخمصه قرار ندهد.

با این همه، گسل ها و تنش های داخلی در خود چین، از جمله تشدید گرایش های جدایی طلبی از یک سو و تلاش و سمت گیری این کشور برای حضور بیشتر در معادلات و روندهای بین المللی از سوی دیگر، بعید است که با موضع خنثی و بی طرفانه ای که پکن همیشه بر آن تاکید داشته هماهنگ بماند. به عبارت دیگر، مخمصه چین در موضع گیری در قبال بحران کریمه احتمالا ً تنها به این مورد محدود نخواهد ماند.