پشت پرده حملات تروریستی در روسیه کیست؟

بار دیگر حملات تروریستی هفته گذشته در روسیه، پس از چند سال، ترس از ناامنی و تهدید تروریستی را از حاشیه به مرکز توجه مردم این کشور بازگرداند. در این میان، نزدیک بودن این حملات به زمان برگزاری المپیک زمستانی «سوچی»، اهمیت مسأله را بیش از پیش برجسته ساخت؛ اما طراح و پشت پرده اصلی این حملات که اینک به کابوسی برای روسیه بدل شده، کیست؟

به گزارش «تابناک»، هرچند با گذشت چند روز از وقوع انفجارهای تروریستی در شهر ولگاگراد روسیه، هنوز هیچ گروهی رسما مسئولیت این حملات را بر عهده نگرفته، اکثر قریب به اتفاق تحلیلگران، بار دیگر مسئولیت این ماجرا را بر عهده گروه های افراط گرای قفقاز شمالی و به ویژه «دوکو عمراف»، رهبر این گروه می دانند.

«کریستین ساینس مانیتور» در مطلبی به بررسی این موضوع پرداخته و می نویسد:

در ماه ژوئیه، ویدئویی توسط گروه های افراط گرای شبه نظامی قفقاز شمالی در برخی سایت های روسیه منتشر شد که در آن، یک مرد چچنی به نام دوکو عمراف، هشدارهای صریحی درباره المپیک زمستانی پیش روی در سوچی می داد؛ المپیکی که دولت روسیه برای موفقیت آن، میلیارد ها دلار سرمایه گذاری کرده است.

در این ویدئو، عمراف که لباس استتار بر تن کرده و مانند همیشه ریش پرپشتی بر صورت خود داشت، می گفت: «امروز ما باید به کسانی که در کرملین زندگی می کنند، نشان دهیم که مهربانی ما به معنای ضعفمان نیست. آن ها می خواهند بازی های المپیک را بر استخوان های اجداد ما برگزار کنند؛ بر استخوان های مسلمانان کشته بسیاری که در سرزمین ما در دریای سیاه دفن شده اند. ما مجاهدین نباید اجازه دهیم این اتفاق رخ دهد و در این راه، از هر ابزاری که خداوند اجازه آن را داده، استفاده می کنیم».

بنا بر این گزارش، روزهای یکشنبه و دوشنبه، دو عامل انتحاری خود را در نقاط گوناگونی از شهر ولگاگراد منفجر کردند؛ شهری مانند سوچی که تنها چندصد مایل با قفقاز فاصله دارد. هنوز نه عمراف و نه هیچ کس دیگری مسئولیت این انفجار ها را که به کشته شدن دست کم ۳۲ تن و زخمی شدن ده ها تن منجر شد، بر عهده نگرفته است؛ اما آنچه مسلم است، اینکه تنها چند هفته پیش از افتتاحیه المپیک، این حملات، بار دیگر کشوری را که بیست سال با حملات تروریستی مبارزه کرده به لرزه درآورده است.

به هر حال، از نظر تحلیلگرانی که به مطالعه تاکتیک های تروریستی در روسیه و دیگر کشور ها مشغول بوده اند، بسیار محتمل است که عمراف در این حملات دست داشته باشد. برنامه ریزی، سازمان دهی و اجرای حملات انتحاری موفق، کار دشواری است و گروه های بسیاری هم در قفقاز نیستند که چنین توانایی داشته باشند. این نکته را «میا بلوم»، استاد دانشگاه و نگارنده چندین کتاب درباره تروریسم در روسیه بیان می کند.

بلوم می گوید: «دوکو عمراف فرد با پشتکاری است. وی به ویژه دنبال این است که روس ها پوتین را ـ به طور خاص درباره سوچی ـ تحقیر کنند».

وی می افزاید: «این الگوی عمراف آشناست: استفاده از زنان، استفاده از حملات همزمان، حمله به مراکز زیرساختی حمل و نقل، تکرار حملات... همگی به مثابه مهر برجسته کارهای وی به شمار می روند».

«جان هورگان»، از دیگر کار شناسان مسائل تروریسم نیز می گوید، رد مسئولیت حملات از سوی عمراف، احتمالاً به معنای آن است که حملات دیگری نیز در راه است.

عمراف آخرین نمونه از میراث شورش در چچن است. وی در دو جنگ روسیه و چچن که این منطقه و کل قفقاز شمالی را در بر گرفت، شرکت داشت. عمراف در سال های ابتدایی هزاره جدید به شهرت رسید و نامش در کنار نام هایی همچون «شامل باسایف»، دیگر شورشی چچنی و همچنین شخصیت هایی با اصالت اردنی یا سعودی، مانند «الخطاب»، «ابوحفص» و «ابو ولید» مطرح شد.

حضور این پیکارجویان خارجی، سبب شد که جنگ چچن از یک مبارزه سکولار و قومی برای کسب استقلال، به یک جنش افراط گرای اسلامی با ماهیت فرامرزی تبدیل شود که به بخش های دیگر قفقاز نیز سرایت کرد.

در سال ۲۰۰۷ و پس از آنکه نیروهای روس، شماری از فرماندهان ارشد شورشیان، از جمله باسایف را کشته و در چچن دست بالا را پیدا کردند، آثار شکاف و شکست در میان شورشیان پدیدار شد. عمراف خود را «امیر امارت قفقاز» اعلام کرد که مجموعه ای از گروه ها را در قفقاز شمالی در بر می گرفت. عمراف از ابزار حملات انتحاری ـ که باسایف آن را در روسیه رواج داده بود ـ در مواردی همچون گروگان گیری در یک تئا تر در مسکو در سال ۲۰۰۲ و اشغال یک مدرسه در «بسلان» در سال ۲۰۰۴ استفاده کرد.

در فاصله سال های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱، مجموعه ای از حملات غیرعادی در مسکو و همچنین شماری بمب گذاری های زنجیره ای در قفقاز شمالی روی داد؛ از این جمله می توان به انفجار در قطار سریع السیر سنت پترزبورگ، دو حمله انتحاری به متروی مسکو در سال ۲۰۱۰، و همچنین حمله انتحاری به فرودگاه «دامادِدوا» مسکو در سال ۲۰۱۱ اشاره کرد.

در سال ۲۰۱۱، «امارت قفقاز» از سوی وزارت خارجه آمریکا رسماً به یک گروه تروریستی طبقه بندی و برای هرگونه اطلاعاتی که به دستگیری عمراف منجر شود، جایزه ای پنج میلیون دلاری تعیین شد.

این گزارش در ادامه آورده است، از زمان وقوع جنگ دوم چچن در سال ۲۰۰۰، تاتیک کرملین در قفقاز شمالی بر مبنای استفاده از متحدان منطقه ای خود به منظور مبارزه با شورشیانی چون باسایف و عمراف استوار بوده است. این تاکتیک به همراه صرف میلیون ها دلار برای سرمایه گذاری و ایجاد زیرساخت ها، به برقراری آرامشی ظاهری در چچن کمک کرد.

با این حال، مسائل در دیگر مناطق ادامه پیدا کرد؛ از جمله در داغستان، جمهوری در شرق چچن که به عنوان موزائیکی از اقوام گوناگون شناخته می شود که با یکدیگر مشکلاتی دارند. داغستان همان جایی است که «تیمرلان سارنایف»، یکی از دو عامل بمب گذاری سال گذشته در بوستون آمریکا، چند ماه پیش از این حمله به آنجا سفر کرده بود؛ افزون بر این، گفته می شود، زنی که در ماه اکتبر با یک حمله انتحاری شش تن را در ولگاگراد به قتل رساند، از همین منطقه بود .

فعالیت های عمراف در چند ماه منتهی به ژوئیه (زمان انتشار ویدئوی مذکور)، چندان چشمگیر نبود و همین سبب شکل گیری این گمانه شد که وی در حال تحکیم اقتدار خود بر گروه های شورشی قفقاز است تا زمینه لازم را برای حملات جدید علیه بازی های المپیک فراهم آورد.

اما بازی های المپیک سوچی که از هفتم فوریه آغاز می شود، گران ترین رقابت ها از نوع خود است و برآوردها حاکی از آن است که کرملین، نزدیک ۶۰ میلیارد دلار برای این رقابت ها هزینه کرده است. باور عمومی بر این است که ولادیمیر پوتین، وجهه و اعتبار شخصی خود را برای این بازی ها گرو گذاشته و سرویس های امنیتی روسیه، سال ها در پی تضمین برگزاری بدون دردسر این رقابت ها بوده اند. به همین دلیل است که تروریست ها دیگر شهرهای روسیه، همچون ولگاگراد را که محور حمل و نقل برای جنوب روسیه به شمار می رود، برای حملات خود برگزیده اند.

به عبارت دیگر، تروریست ها در صدد القای این موضوع هستند که با وجود همه تدابیر امنیتی، باز هم تضمینی در این بازی ها نیست و امکان اینکه حملاتی مشابه در جریان بازی های المپیک صورت بگیرد، هست.