جنگ سوریه محدود خواهد ماند

 محمدرضا مرادی*

دیپلماسی ایرانی: سوریه بیش از دو سال است که درگیر جنگ داخلی شده که بیش از 100 هزار نفر تلفات انسانی داشته است. عاملی که باعث به درازا انجامیدن این بحران شده وجود تروریست های وارداتی از کشورهای مختلف است که در کنار تکفیری ها و دیگر گروه های مسلح داخلی امنیت را از مردم این کشور سلب کرده اند. در این میان غرب در مقاطع مختلف مواضع متفاوتی گرفته و همیشه تهدید و ترس از مداخله نظامی برای بشار اسد را در رسانه ها مطرح کرده است. باراک اوباما در بحبوبه شایعات مطرح شده در مورد امکان استفاده ارتش سوریه از سلاح های شیمیایی این اقدام را خط قرمز خود توصیف و نسبت به عواقب آن برای سوریه هشدار داد.

غربی هادر چند ماه گذشته مدام این بهانه (کاربرد سلاح شیمیایی) علیه سوریه را مطرح کرده و به نوعی در صدد آماده سازی افکار عمومی برای حمله احتمالی بوده اند. اما بعد از مدت ها برای اولین بار این تهدید جدی شده و بهانه آن ها استفاده ارتش سوریه از سلاح شیمیایی در حومه دمشق بوده که منجر به مرگ صدها نفر شده است. در این میان دولت سوریه به شدت این ادعا را رد کرده و با حضور ناظران سازمان ملل برای تحقیق و تفحص در این مورد موافقت کرده است. اما غربی ها بدون ارائه شواهد و ادله مورد استناد دمشق را متهم کرده و مستحق تنبیه می دانند. اینکه چرا بدون شواهد و مدارک قابل ارائه و دفاع، دولت سوریه متهم می شود به موارد زیر مربوط می شود:

-       پیشروی های اخیر ارتش سوریه: در دو سه ماهه اخیر ارتش سوریه بعد از مدت ها توانست با تغییر برنامه های استراتژیک و تغییر شیوه های نبرد پیشروی های استراتژیک خود را شروع کند. نخستین منطقه استراتژیکی که توسط ارتش پاکسازی شد شهر کوچک اما تاثیرگذار القصیر بود که به عنوان یکی از مقرهای فرماندهی و مراکز توزیع سلاح های ارسالی از سوی جبهه غربی- عربی محسوب می شد. از دست دادن این شهر برای شورشیان جبران ناپذیر بود و به زودی مناطق دیگری را نیز از دست دادند که می توان به منطقه تلکلخ اشاره کرد که بسیار حیاتی بود. در ادامه ارتش به سمت حلب و حمص حرکت و ضربات سختی بر مخالفان مسلح وارد کرد. این اقدامات ارتش باعث چند دستگی و اختلاف در بین مخالفان شد و حتی در مقاطعی علیه یکدیگر نیز وارد عمل شدند. سیر تحولات به گونه ای است که احتمال موفقیت مخالفان بسیار اندک بوده و بشار اسد روز به روز به موفقیت های بیشتری دست پیدا کرده و به نوعی در حال تسلط بر مناطق کلیدی سوریه است و همین باعث نگرانی مخالفان و حامیان آن ها شده است.

-       برگزاری مذاکرات: بعد از برگزاری کنفرانس ژنو1 در سال گذشته، تاکنون همه طرف های درگیر نتوانسته اند به برگزاری مجدد نشستی دیگر به توافق برسند. یکی از مهم ترین دلایل این امر به وضعیت نیروهای درگیر در سوریه برمی گردد. تا قبل از پیشروی های اخیر ارتش سوریه، غربی ها بر برگزاری نشستی با حضور مخالفان و دولت سوریه تاکید داشته و اصرار بر برگزاری هرچه سریع تر آن داشتند. علت این امر نیز این بود که مخالفان در وضعیت نظامی مناسبی بودند و برخی از مناطق حساس و کلیدی سوریه تحت اشغال آن ها بود، بنابراین می توانستند از موضع قدرت وارد مذاکره با دولت سوریه شوند. اما با تضعیف جایگاه مخالفان و قطع راه های ارتباطی و خطوط ارسال سلاح به دست تروریست ها، جبهه غربی- عربی به بهانه های مختلف از برگزاری کنفرانس ژنو2 طفره رفته و به نوعی دنبال بهانه ای برای ارتقای وضعیت میدانی مخالفان بودند تا در مذاکرات در موضع ضعف نباشند. سلاح شیمیایی این بهانه را به حامیان مخالفان سوریه داده و جبهه غربی- عربی نیز به دنبال استفاده حداکثری از این فرصت هستند.

-       هژمونی امریکا: در نظام بین الملل وقتی برای قدرتی واژه هژمون به کار برده می شود موید قدرت فائقه بودن در همه حوزه ها است. این قدرت فائقه برای آن که بتواند در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نفوذ خود را حفظ کند باید سیاست های اعلامی و اعمالی خود را منطبق بر هم کرده و برای سیاست های اعلامی خود ضمانت اجرایی خاصی تعریف کند. هژمون در صورتی که نتواند تصمیمات خود را عملیاتی کند به مرور قدرت نرم خود را از دست داده و تبدیل به یک قدرت بزرگ در کنار سایر قدرت های بزرگ و متوسط خواهد شد. باراک اوباما در واکنش به امکان استفاده ارتش سوریه از سلاح های شیمیایی این کشور را تهدید به حمله کرد و استفاده از سلاح شیمیایی را خط قرمز خود خواند. حال که در سوریه سلاح شیمیایی به کار برده شده و هنوز طرف استفاده کننده نیز مشخص نشده است، اوباما به این بهانه و برای نشان دادن قاطعیت خود در اتخاذ تصمیمات، قصد خود را مبنی بر احتمال حمله نظامی محدود اعلام کرده است.

اما آیا تهدید غربی ها مبنی بر حمله به سوریه عملی خواهد شد یا صرفا برای تحت فشار قرار دادن بشار اسد است؟

در این مورد می توان دو تحلیل ارائه داد: اول اینکه با توجه به مسائلی که گفته شد احتمالا اوباما برای نشان دادن قاطعیت خود در مورد تصمیمات چند ماه پیش در باره کاربرد سلاح شیمیایی به سوریه حمله کند. البته با توجه به سابقه جنگ هایی که آمریکا بعد از جنگ ویتنام به راه انداخته و در هیچ کدام نتوانسته است پیروز واقعی میدان باشد این حمله بسیار محدود بوده و صرفا برخی از پایگاه های استراتژیک را هدف قرار خواهد داد. این اقدام می تواند بخشی از توان بشار اسد را کاهش و وی را در مورد مذاکره با مخالفان در موضع ضعف قرار دهد.

تحلیل دوم در این مورد می تواند به استراتژی چماق و هویج آمریکا برگردد. با توجه به اینکه اوضاع داخلی سوریه دچار بی ثباتی و ناامنی شدید شده و به نوعی توان نظامی طرفین کاهش پیدا کرده است، غربی ها با تهدید به حمله از یک طرف و مطرح کردن گزینه مذاکره سعی در گرفتن امتیاز از دولت سوریه را دارند.

با توجه به مواردی که در این مورد مطرح شد می توان انتظار هردو گزینه را داشت، چرا که در یک سال گذشته مدام مسئله حمله به سوریه مطرح بوده اما به دلایل مختلف تاکنون عملی نشده است و برخی از کارشناسان تهدید اخیر که جدی ترین تهدید مطرح شده در طول بحران سوریه است را چندان جدی نمی گیرند. اما اگر آمریکا در تصمیم خود جدی باشد و حمله ای محدود انجام دهد اوضاع سوریه وارد فرایند پیچیده تری خواهد شد که می تواند برای منافع آمریکا در منطقه بسیار خطرناک باشد./16

*دبیر میز خاورمیانه اندیشکده برهان