اوباما، از دوستی با روسیه تا قهر با پوتین

به گزارش خبرگزاری فارس، هر چه می گذرد نه تنها گره ای از روابط پر تنش آمریکا و روسیه گشوده نمی شود، بلکه هر بار این گره کورتر می شود. این بار نیز «ادوارد اسنودن»، افشاگر اسناد جاسوسی آمریکا میان باراک اوباما و ولادیمیر پوتین را بهم زده. او که از مدت ها قبل در فرودگاه مسکو به انتظار اعطا پناهندگی مسکو نشسته بود، در نهایت، هفته قبل، موفق شد، از روسیه پناهندگی موقت دریافت کند؛ اقدامی که با انتقاد مقامات آمریکایی روبرو شد.

البته واکنش آمریکایی ها به انتقاد صرف محدود نماند و باراک اوباما به عنوان ارشدترین مقام دولتی با لغو دیدار دوجانبه خود با ولادیمیر پوتین در حاشیه اجلاس گروه 20 به این ماجرا واکنش نشان داد. او همچنین روسیه را به اتخاذ رفتارها و تفکرات مشابه با زمان جنگ سرد متهم کرد و اظهار داشت، اعطای پناهندگی مسکو به اسنودن وی را ناامید کرده است.

اما ولادیمیر پوتین، خود شخصا به این اقدام اوباما واکنش نشان نداد و مسئولیت این کار را بر عهده مشاور دیپلماتیک خود گمارد. از این رو بود که «یوری اوشاکوف» با انتشار بیانیه ای ضمن ابراز تاسف از این موضوع، آمریکا را مقصر به وجود آمدن این شرایط قلمداد کرد و گفت: «در صورتی که آمریکا از سال های دور، امضا توافق دوجانبه استرداد مجرمان میان دو کشور را می پذیرفت، ما هرگز به این مرحله نمی رسیدیم.»

وی سپس تاکید کرد: «اسنودن به آمریکا مسترد نخواهد شد چراکه باراک اوباما بر خلاف گفته های خود در گفت وگو با شبکه ان بی سی با استرداد 20 مجرم روس که مسکو آنها را به اقدامات تروریستی متهم کرده بود، مخالفت کرد.»

رئیس جمهور آمریکا در حالی به «قهر دیپلماتیک» با پوتین روی آورده که خود با تصویب برخی قوانین در گذشته، استارت تنش در روابط میان مسکو و واشنگتن را کلید زده است. از جمله این موارد می توان به امضا قانون ضدروسی «ماگینسکی» اشاره کرد. طبق این قانون، تحریم های روادیدی و مالی علیه برخی مقامات روسی در نظر گرفته شده است که به عقیده مقامات آمریکایی در مرگ «سرگئی ماگینسکی»، حقوقدان فعال در زندان های روسیه نقش داشته اند.

از دیگر عواملی که موجب شد مانعی بر سر راه ارتقاء روابط این دو کشور به وجود آید، انتقادات کاخ سفید به انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری روسیه بود که با واکنش تند مقامات کرملین روبرو شد.

تصویب این دسته از قوانین و اتخاذ چنین موضع گیری هایی، تنها موجب لج و لجبازی بیشتر میان سران این دو کشور و دامن زدن به اختلافات میان آنها شده است. این در حالی است که در سال 2008 که اوباما روی کار آمد، از تمایل خود برای بهبود روابط میان مسکو و واشنگتن سخن گفته بود. با توجه به همین نگاه، سیاست «بازچینی روابط» نیز در دستورکار قرار گرفت. در همین راستا، نیز هیلاری کلینتون، وزیر خارجه سابق آمریکا در اولین ملاقاتش با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، ماشین کوچکی با قابلیت «ریست» یا نوسازی را به عنوان هدیه به وی داد و این بدان معنا بود که واشنگتن به دنبال از نو آغاز کردن روابط خود با مسکوست. از نظر روس ها، ایده فوق، یکی از دستاوردهای مهم دوره نخست ریاست جمهوری اوباما بود.

مخالفت روسیه با مواضع آمریکا در قبال سوریه

با این حال، سیاست نوسازی یا ریست روابط آمریکا و روسیه طبق برنامه پیش بینی شده جلو نرفت. در واقع، سیاست نوسازی نه تنها آن طور که روسای جمهوری روسیه و آمریکا انتظار داشتند، پیش نرفت، بلکه اختلاف میان دو کشور عمیق تر شد و مسکو از یک سو از اقدامات فراقطعنامه ای ناتو در لیبی انتقاد کرد و از طرف دیگر، از پذیرش هر گونه قطعنامه ضدسوری در شورای امنیت سازمان ملل جلوگیری کرد.

البته علت موضع گیری روس ها در قبال غرب در ماجرای سوریه به این امر باز می گردد که آنها معتقدند غربی ها در معادلات بین المللی، مسکو را نادیده می گیرند. بنابراین، روسیه، بر خلاف قبل، در موضوع سوریه در مقابل غرب ایستاده تا نشان دهد، تاثیرگذاری دارد.

مسئله مهم دیگری که موجب شده روسیه در بحران سوریه موضعی مخالف غرب اتخاذ کند، این است که روسیه در حال از دست دادن همه پایگاه های قدرت خود در خاورمیانه است. عراق که یکی از حوزه های نفوذ روسیه به شمار می آمد، با حمله نظامی آمریکا و متحدانش، از حوزه نفوذ مسکو خارج شد. لیبی نیز که با روسیه قراردادهای نظامی زیادی داشت و تمام ساختارهای نظامی آن به دست روس ها بنا شده بود، با حمله ناتو مواجه شد و هواپیماهای ناتو تمام زیرساخت های نظامی روسیه در لیبی را منهدم کردند.

از طرف دیگر، از آنجائیکه سوریه یکی از معدود کشورهایی است که در حوزه روسیه باقی مانده، هر گونه حمله نظامی به آن و چرخش سوریه به سمت غرب می تواند منجر به از دست رفتن پایگاه این کشور در خاورمیانه شود. بنابراین، به دلایل ذکر شده، مسکو در مسئله سوریه مقاومت نشان داده تا در مقابل آمریکا اهرمی داشته باشد و بتواند از واشنگتن امتیازاتی بگیرد.

سپر موشکی

اما از دیگر مباحث مورد اختلاف آمریکا و روسیه به بحث طرح تهاجمی موسوم به سپر دفاع موشکی مربوط می شود. این طرح در زمان جرج بوش پسر، تحت پوشش مقابله با تهدیدات ادعایی ایران و کره شمالی مطرح شد؛ موضوعی که از همان ابتدا با مخالفت مسکو روبرو بود چراکه روس ها این اقدام را تهدیدی علیه امنیت خود تلقی می کردند.

با شروع کار اوباما در سال 2008، او برای اجرای «سیاست تغییر» کوشید برای ایجاد فضای مناسب در مناسبات دو کشور، اجرای طرح سپر دفاع موشکی را به حالت تعلیق درآورد. دو سال بعد در نوامبر 2010 دیمیتری میدویدیف، رئیس جمهور وقت روسیه در اجلاس سران ناتو در لیسبون پرتغال، پیشنهاد همکاری روسیه را در اجرای طرح سپر دفاع موشکی در اروپا مطرح کرد اما این موضوع با مشکلاتی روبرو شد. ریشه این مشکلات به طرح چهار مرحله ای اوباما مربوط می شود که قرار است سال 2020 به اجرا در آید.

در واقع، بر اساس این طرح در مرحله اول قرار است، تا پایان سال 2011 علاوه بر اینکه ناوموشک انداز "مونتری" به سواحل اروپایی اعزام می شود، ایستگاه راداری زمینی متحرک نیز در جنوب اروپا مستقر شود. در مرحله دوم اجرای طرح، رادارهای مدرن و تکمیل شده و سامانه های موشکی IB SM-3 Block در شرق اروپا مستقر خواهند شد. احتمال آن می رود که این موشک ها در رومانی مستقر شوند. براساس زمان بندی تعیین شده این مرحله تا پایان سال 2015 به اتمام می رسد. در مرحله سوم آمریکا پایگاه های سامانه های دفاع ضد موشکی را در لهستان مستقر می کند. این مرحله نیز تا پایان 2018 اجرا خواهد شد. در چهارمین مرحله واشنگتن قراراست تا پایان 2020 در اروپا سامانه های دفاعی ضد موشکی موسوم به SM-3 Block IIB را مستقر کند. رادارهای این سامانه قادرند نه فقط موشک هایی با برد متوسط بلکه موشک های بالستیکی قاره پیمای  MBR با برد 5500 کیلومتر را رهگیری کنند.

به باور ناظران بین المللی، نگرانی روسیه از مرحله چهارم طرح اوباماست چراکه سه مرحله اول امنیت روسیه را به خطر نمی اندازند، اما مرحله چهارم که قادر به رهگیری موشک های بالستیک قاره پیما با برد متوسط است، می تواند توان بازدارندگی روسیه را به خطر بیندازد و سنگ اختلاف بین آمریکا و روسیه در مذاکرات همین مرحله چهارم است.

مداخلات نظامی ناتو به سرپرستی آمریکا

از دیگر محورهای مورد اختلافات میان روسیه و آمریکا، به بدبینی مسکو نسبت به تلاش های ناتو برای مداخله نظامی در برخی کشورها مربوط می شود. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه چندی قبل مخالفت صریح کشورش را با تبدیل ناتو به نیروی مداخله گر نظامی در سطح بین المللی و ایفای نقش جراح جهانی توسط این سازمان اعلام کرد. لاوروف با انتقاد از رویکرد کنونی آمریکا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در استفاده از نیروی نظامی برای حل وفصل مسایل بین المللی، بکارگیری زور را غیرسازنده دانست.

از دیدگاه روسیه در عصر جهانی شدن تکیه صرف بر اقدامات مبتنی بر زور موجب محدود شدن چشم اندازهای حل و فصل مسایل از راه های سیاسی می شود و دیگر اقدامات نظامی قادر به تامین راهکارهای پایدار حل مسایل و مناقشات داخلی کشورها نیست و لذا در چنین شرایطی بازیگران خارجی باید اقدامات گسترده ای را برای کمک به برگزاری گفتگوها میان نیروهای سیاسی کشورهای درگیر بحران به عمل آورند.

مجموعه این عوامل موجب اوج گرفتن اختلافات میان روسیه و آمریکا شده و یک بن بست دیپلماتیک بی سابقه را در روابط میان دو طرف وجود آورده است. این بار اوباما به حدی از اعطا پناهندگی به افشاگر اسناد جاسوسی ناخرسند است که تصمیم گرفته به جای رو در رو شدن با مشکلات، به قهر با پوتین روی آورد تا شدت ناراحتی خود از ماجرای اخیر را به وی نشان دهد، اما بعید به نظر می رسد چنین رفتار کم سابقه ای تاثیری بر تصمیم روس ها در قبال اسنودن داشته باشد.