یوشکا فیشر از فرصت ناشی از پیروزی روحانی می‌گوید

دیپلماسی ایرانی: هیچ کس نمی توانست پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ایران را حدس بزند. حتی به نظر می رسد مقامات عالی ایران نیز از پیروزی روحانی در دور نخست انتخابات ، غافلگیر شده باشند. در نتیجه انتخابات برگزار شده در ایران، مذاکرات هسته ای از سویی و جنگ شهری در سوریه می تواند رنگ و بوی تازه ای به خود بگیرد. این روال خاورمیانه غیر قابل پیش بینی است.

امسال، دهمین سالگرد آغاز مذاکرات هسته ای بین ایران و سه بزرگ اروپایی – انگلیس، آلمان، فرانسه- در سطح وزرای خارجه است. من در آن زمان به نمایندگی از آلمان در مذاکرات حضور داشتم و روحانی نیز ریاست هیات مذاکره کننده هسته ای ایران را بر عهده داشت.

این مذاکرات تا امروز نیز ادامه پیدا کرده است – البته شکل آن از سه بزرگ اروپایی به 5 عضو دائم شورای امنیت به علاوه آلمان تغییر پیدا کرده که به گروه 1+5، مشهور است. گفت و گو ها در این چارچوب تا کنون دستاوردی به همراه نداشته است. اکنون که روحانی به عنوان رئیس جمهور به تجارت پر ریسک برنامه های هسته ای ایران بازگشته چه انتظاراتی می توان از وی داشت و او چه انتظاراتی دارد؟

تجربه شخصی من نشان می دهد که روحانی مردی مودت و با شخصیتی باز است. بر خلاف محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور کنونی ایران که تا یک ماه دیگر ساختمان ریاست جمهوری را ترک می کند، روحانی اطراف خود را با دیپلمات های ماهر و کارآزموده و باتجربه پر کرده است. البته جای تردیدی وجود ندارد که این مرد وابسته به حکومت ایران که یکی از چهره های واقع گرا و میانه رو در بین نخبگان سیاسی شناخته می شود، نمایندگی مخالفان را بر عهده ندارد و البته او از برنامه های هسته ای ایران نیز حمایت می کند.

در صورتی که روحانی بخواهد عملکرد موفقی در کابینه داشته باشد باید به تعهدات خود در زمینه ارتقای سطح زندگی مردم جامه عمل بپوشاند که البته آسان نخواهد بود.

توسعه اقتصادی که رای دهندگان به روحانی از وی درخواست می کنند تنها در شرایطی عملی می شود که تحریم های بین المللی اعمال شده علیه ایران، لغو شوند. اما آنچه که به تحریم ها خاتمه می دهد، حل مساله هسته ای ایران است.

حل این مساله می تواند راهکاری هرچند موقتی برای عمده ترین درگیری های منطقه ای، ایجاد کند. خاورمیانه در ده سال گذشته دستخوش تحولات فراوانی شده است. آمریکا حضور خود در منطقه را کاهش داده و خروج نیروهای آمریکایی از عراق و افغانستان ، مهر تاییدی بر این رویکرد است. به طور همزمان ما شاهد تجزیه و از هم پاشیدگی خاورمیانه کهن هستیم که پس از جنگ جهانی اول توسط فرانسه و بریتانیا بنیانگذاری شد. زمانی که دو قدرت بزرگ مستعمراتی اروپا، اختیار ارضی را در فلسطین، سوریه و عراق ایجاد کردند.

ساختار جدید منطقه ای هنوز قابل تشخیص نیست و همچنان درگیری ها و اغتشاش ها در آینده ای نزدیک قابل پیش بینی است. در حالی که ایران به دنبال افزایش نفوذ و اطمینان از کسب منافع منطقه ای است، درگیری با جامعه بین المللی بر سر برنامه های هسته ای ا با اهداف منطقه ای ایران گره خورده است. به بیان دیگر، چشم انداز ایران مجهز به سلاح هسته ای می تواند به درگیری ها در منطقه دامن زده و احتمالا چرخه هسته ای به راه بیاندازد. در نتیجه هر دو مساله باید پیش از لغو تحریم ها مورد بررسی قرار گرفته و به شکل موفقی حل شود.

ایران و جامعه بین المللی باید از گذشته درس بگیرند و توقع های خود را مدیریت کنند. هیچ راهکار فوری وجود ندارد. در بسیاری موارد منافع دو طرف با یکدیگر در تضاد است و موانع داخلی و همچنین بی اعتمادی دوجانبه از حصوص توافق سریع جلوگیری می کند.

علاوه بر این، جدا از مذاکرات هسته ای با گروه 1+5، باید موضوع مذاکره مستقیم ایران و آمریکا نیز به طور جدی دنبال شود. همچنین باید به روابط ایران و همسایگان عرب در حاشیه خلیج فارس به خصوص عربستان سعودی توجه کرد و به بهبود این روابط کمک کرد. از سوی دیگر در صورتی که به دنبال نتیجه مثبت هستیم، رفتار ایران در مقابل اسرائیل باید تغییر کند.

به طور مشابه، غرب نیز باید درک کند که ایران یک دیکتاتوری یکپارچه نیست. همچنین دفتر رئیس جمهور تنها یکی از مراکز قدرت در ایران به شمار می رود .

ایران در ده سال گذشته دو رویکرد سیاسی را دنبال کرده است: یکی مدل اصلاح طلبان در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی و دیگگری رادیکالیسم تندرو در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد. هر دو رویکرد با شکست مواجه شد. اصلاح طلبان نتوانستند بر مخالفت محافظه کاران فائق آیند و این در حالی بود که تندروها نیز نتوانستند واقعیت های اقتصاد داخلی را با سیاست های هسته ای و خارجی هماهنگ کنند.

روحانی باید راهی را دنبال کند که به بهای حمایت اکثریت مراکز قدرت در ایران تمام نشود و در عین حال این آزادی عمل را به او بدهد که به درخواست های رای دهندگان جامعه عمل بپوشاند. در داخل ایران نیز مانند روابط خارجی، بی اعتمادی عمیقی وجود دارد که به پیچیدگی بیشتر شرایط منجر شده است.

در آمریکا و غرب، بسیاری روحانی را به عنوان چهره ای دوستانه از ایران می شناسند و  این در حالی است که احمدی نژاد رادیکال را چهره واقعی این کشور می دانند. در مقابل بسیاری از ایرانیان، اوباما را به عنوان چهره ای دوستانه از آمریکا می شناسند و اعتقاد دارند که جورج بوش با تندروی هایش چهره واقعی آمریکا بوده و این در شرایطی است که در هر دو دولت، استراتژی تغییر رژیم در ایران همچنان روی میز قرار دارد. اما هر دو تصور تحریف واقعیت است هرچند که در هر دو تجسم رگه هایی از حقیقت وجود دارد.

باوجود این تصورات – یا شاید به دلیل این تصورات – ریاست جمهوری روحانی فرصتی غیر قابل انتظار برای مذاکرات هسته ای ایران و راهکار سیاسی در سوریه ایجاد کرده است. مشارکت ایران در کنفرانس ژنو کاملا ضروری است و کمترین نتیجه آن می تواند این باشد که جدیت روحانی در بوته آزمون قرار می گیرد. در جریان کنفرانس بن در سال افغانستان که به منظور رسیدگی به شرایط افغانستان برگزار شده بود، ایران رویکردی پراگماتیک داشت که با اقدام نامناسب آمریکا همراه بود.

در مذاکرات هسته ای، گروه 1+5، روی تضمین های عینی متمرکز خواهد شد که راهی جز هسته ای شدن پیش روی ایران نگذاشته است. برای ایران، مهمترین موضوع به رسمیت شناخته شدن حقوق هسته ای است. هر دو موضوع در ظاهر به نظر آسان می آیند اما مساله جزئیات است که اختلاف نظر عمیقی را بین دو طرف ایجاد می کند.

به همین دلیل باید انتظارات واقع گرایانه ای داشت. تحقق نتیجه ای موفق در مذاکرات هسته ای و حل آن یا حتی یافتن راه حل های نسبی برای مسائل منطقه ای، دشوار است. اما استفاده نکردن از فرصت ایجاد شده ناشی از پیروزی روحانی یک بی مسئولیتی تمام عیار خواهد بود.

منبع: پروژکت سیندیکیت / ترجمه : آزاده افتخاری

انتشار اولیه: سه شنبه 4 تیر 1392/ باز انتشار: شنبه 8 تیر 1392