از سناریوی تجزیه تا کسانی که حامی القاعده هستند

دیپلماسی ایرانی: عراق در دو هفته گذشته روزهای سیاهی را پشت سر گذاشته است. تنها در روزهای سه شنبه تا پنج شنبه دست کم 17 خودروی بمب گذاری شده منفجر شدند که جان دست کم پانصد نفر را گرفتند. این در حالی است که آمار کارکنان نیروهای امنیتی در عراق رقم بسیار بالایی است و به گواه آمار رسمی دولت عراق در حدود یک میلیون و 300 هزار نفر در نهادهای امنیتی، پلیس و ارتش این کشور فعالیت می کنند. اما با این حال شاهدیم که عراق همچنان از ناامنی رنج می برد.

انفجارهای اخیر عراق با افزایش تنش های سیاسی جریان های سیاسی با یکدیگر و مطالبات تازه گروه های اهل تسنن که خواستار تشکیل ایالتی همانند اقلیم کردستان در شمال عراق شده، هم زمان شده است. از این رو اکثر تحلیلگران خط ارتباطی ای میان مطالبات این چنینی سنی ها با حوادث خونین اخیر عراق متصور شده اند. به ویژه که بیشتر این انفجارها در محلات و شهرهای شیعه نشین رخ داده اند.

سنی ها که خود را در عرصه سیاسی عراق بازنده می دانند، به این اعتقاد رسیده اند که رسیدن به اقلیم سنی همانند اقلیم کردستان این امکان را به آنها می دهد که بتوانند از حداقل امکانات مورد نیاز خود برخوردار شوند و به ادعای خودشان سنی ها بر سنی ها حکومت کنند. به عبارت دیگر بخش قابل توجهی از تقاضاهای طایفه ای خود را به این شکل برآورده کنند. برای همین دست به تظاهرات زده اند تا به این خواسته برسند که چند ماهی است ادامه دارد. اما سوال این است که چرا پیگیری این خواسته سیاسی باید به خشونت های تازه منجر شود و جان کلی از انسان ها را بگیرد؟

القاعده عراق

منابع نزدیک به حکومت عراق به دیپلماسی ایرانی می گویند که سنی های عراق در حال حاضر بیشترین حمایت را از القاعده دارند و با آن ارتباطات بسیار نزدیکی دارند. به گفته این منابع اکنون استان های سنی نشین این کشور مثل الانبار پناهگاه امنی برای القاعده شده اند. این ارتباط ویژگی خاصی به القاعده عراق داده است.

به گفته این منابع در حال حاضر بیشتر اعضای القاعده عراق را شهروندان سنی عراقی تشکیل می دهند. تا سال 2008 اعضای القاعده عراق عموما افرادی خارجی بودند که عموما از افغانستان به عراق می رفتند و کارهای انتحاری انجام می دادند. افرادی که به عرب های افغانستان مشهور بودند که گذشته ای غیر عراقی داشتند اما اکنون اعضای القاعده عراق را اعراب سنی عراقی تشکیل می دهند. القاعده با سوء استفاده از وضعیت اجتماعی عراقی ها و کشتاری که امریکایی ها در حق برخی از آنها در شهرهای مختلف سنی نشین عراق مثل حدیثه و فلوجه کرده اند، توانسته اند این افراد را به استخدام خود در آورند و آنها را برای انجام عملیات انتحاری استخدام کرده و با تحریک روانی آنها را ترغیب به عملیات تروریستی کنند.

به گفته این منابع در حال حاضر القاعده عراق ثروتمندترین القاعده جهان است. به دلیل ارتباطاتی که عشایر اهل تسنن با القاعده عراق دارند این شبکه توانسته است به ثروت های کلانی برسد.

به عبارت دیگر توزیع ثروت ناشی از درآمدهای نفتی در عراق که به ثروتمندتر شدن عشایر عراقی انجامیده کمک کرده است تا القاعده عراق نیز به پول های بسیاری دست یابد. از این رو القاعده عراق به ثروتمندترین شاخه این شبکه در جهان تبدیل شده است. ثروت این شبکه به آن جا رسیده است که به دیگر شاخه های القاعده در جهان نیز کمک های مالی می رساند. تا آن جا که چندی پیش جبهه النصره در سوریه از القاعده عراق موسوم به دولت اسلامی عراق رسما در بیانیه ای اینترنتی تشکر کرد. این شبکه در حال حاضر از تبدیل شدن استان های سنی به اقلیم حمایت می کند و معتقد است که این اتفاق می تواند به سود آن در عراق و جهان عرب تمام شود چرا که به این ترتیب می تواند به پناهگاهی امن در عراق برسد.

مواضع جریان های سیاسی

در برابر این وضعیت جریان های سیاسی عراق به ویژه دولت این کشور مقاومت کرده است. بر اساس قانون اساسی عراق فدرالیسم به رسمیت شناخته شده و هر منطقه ای در صورت تامین شرایط آن امکان تبدیل شدن به ایالت را دارد. اما به شرطی که این تقاضا طایفه ای نباشد. یعنی این که ایالتی تشکیل نشود که صرفا بر اساس خواسته های طایفه ای شکل بگیرد. چیزی که اکنون سنی های اهل الانبار و صلاح الدین و غیره به دنبال آن هستند. بسیاری از تحلیلگران این مساله را دلیل اصلی اصطکاک دولت مرکزی با اقلیت سنی می دانند. حتی بسیاری از سیاستمداران اهل تسنن هم معترفند که پیگیری این تقاضا به این شیوه صحیح نیست. اکثر جریان های سیاسی اعتراف می کنند که با ادامه این شیوه عراق به سمت تجزیه حرکت خواهد کرد.

با این حال کردها حمایت خود را از این خواسته سنی ها اعلام کرده اند. به اعتقاد کارشناسان دلیل این حمایت کردها تلاش آنها برای تقویت جایگاهشان در روند سیاسی داخلی عراق و برای مستقل تر شدن از بغداد است.

مواضع خارجی

جو بایدن، معاون رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا در آخرین تماس تلفنی خود که با نوری مالکی، نخست وزیر عراق داشته به او گفته است که واشنگتن با تشکیل چنین ایالتی در خاک عراق که صرفا بر اساس خواسته های طایفه ای باشد، مخالف است و از دولت بغداد می خواهد که همه تلاش خود را به کار گیرد تا از تشکیل چنین ایالتی جلوگیری شود. اگر چه بسیاری از تحلیلگران معتقدند که با توجه به تحولات سوریه، آن چه در عراق شاهدیم در حقیقت اجرای سناریوی از پیش طراحی شده ای است که در سال 2008 جو بایدن خود از آن رونمایی کرد.

در این میان مقام های عراقی ترکیه و قطر را در آن چه در کشور می گذرد، دخیل می دانند. بسیاری از آنها متهم می کنند که تظاهرات جاری در استان های سنی نشین عراق توسط اخوان المسلمین که مورد حمایت ترکیه و قطر است، انجام می شود. ترکیه و قطر از تشکیل ایالت سنی در عراق حمایت می کنند و این حمایت خود را با میزبانی از رهبران طایفه های سنی طرفدار این طرح به وضوح نشان داده اند.

نفوذ بعثی ها در ارتش عراق

از زمان سرنگونی حکومت بعثی در عراق در سال 2003 تا کنون حزب منحله بعث ارتباطی تنگاتنگ با القاعده داشته است. این دو جریان پس از سقوط صدام حسین معاهده ای را با یکدیگر امضا کردند که به موجب آن همه تلاش خود را به کار می گیرند که دولت شیعی فعلی عراق شکست بخورد و روند سیاسی پس از صدام حسین به شکست بینجامد به گونه ای که بعثی ها مجددا به قدرت باز گردند. این معاهده به رغم ضعیف شدن بعثی ها از یک سو و کاهش نفوذ القاعده در عراق از سوی دیگر، پس از سال 2008 همچنان به قوت خود باقی است.

در حال حاضر بسیاری از افسران و نیروهای نظامی فعال در ارتش عراق یا با حزب بعث در ارتباطند یا همچنان عضو این حزب هستند. ائتلاف دولت قانون، به ریاست نوری مالکی، نخست وزیر عراق گفته است که دست کم 3200 نفر از افسرها و درجه داران ارشد ارتش و سازمان امنیت و پلیس عراق یا عضو حزب بعث هستند یا با این حزب در ارتباطند.

این در حالی است که بسیاری از مقام های عراقی (عموما سنی) نیز زیر نظر نفوذ خود جوخه های اعدام و گروه های تروریستی تشکیل داده اند و در بسیاری از ترورهای جاری در عراق دست دارند. صالح المطلک، طارق الهاشمی، رافع العیساوی، عدنان الدلیمی، ظافر العانی حتی اسامه النجیفی از جمله افرادی هستند که متهم به همکاری با تروریسم و القاعده هستند.

طرح تجزیه

این روزها بحث تجزیه کشورهای عربی منطقه یا به عبارت دیگر خداحافظی با معاهده سایکس – پیکو که بعد از جنگ جهانی اول منعقد شد و به شکل گیری مرزهای کنونی کشورهای عربی مناطق عراق و شامات انجامید، بسیار مطرح است.

در تحلیل های متعددی که در روزنامه های عربی و غربی شاهدیم، آمده که سناریویی برای پایان دادن به معاهده سایکس – پیکو مطرح است. به این ترتیب که سوریه به مناطق کردستان، علوی و سنی تبدیل و در این میان منطقه سنی سوریه به مناطق سنی عراق متصل شود. کردستان سوریه نیز به کرستان عراق متصل گردد. بسیاری از تحلیلگران انفجارهای عراق را مرتبط با این سناریو نیز می دانند./11