پایانی برای جنگ سرد ایران و عربستان وجود ندارد

دیپلماسی ایرانی: عربستان سعودی بزرگترین رقیب ایران در نبرد برای هژمونی منطقه ای به شمار می رود. رقابت آنها در عرصه های مختلف، از عراق و لبنان گرفته تا بحرین و به خصوص سوریه قابل مشاهده است و در صورتی که بشار اسد در سوریه سقوط کند، احتمال از بین رفتن توازن موجود وجود دارد.

درگیری بین عربستان سنی مذهب و ایران شیعه در روابط آنها با سوریه و بحرین مشهود است. در شرایطی که سعودی ها از بشار اسد می خواهند از قدرت کناره گیری کند و تسلیحات در اختیار مخالفان قرار می دهند، تهران به حمایت از رئیس جمهور سوریه ادامه می دهد و گزارش ها حاکی از آن است که نیروهای سپاه به آموزش نیروهای حامی بشار اسد مشغول هستند و به طور همه جانبه به آنها کمک می کنند. گروه حزب الله که تحت حمایت جمهوری اسلامی قرار دارد نیز در درگیری های سوریه فعال است.

از سوی دیگر عربستان نیز در اوایل سال 2011، نیروهای خود را به بحرین فرستاد تا به فرونشاندن ناآرامی ها در این کشور کمک کنند. ناآرامی هایی که دلیل آن اعتراض شیعیان بحرینی علیه پادشاهی سنی مذهب این کشور بود. تهران نیز به این اقدام واکنش نشان داد و ریاض را به دخالت در امور داخلی بحرین متهم کرد.

تاثیر بهار عربی بر رقابت تهران – ریاض

رقابت ایران و عربستان برای هژمونی منطقه ای موضوع تازه ای نیست اما اکنون به بخش های مختلفی از منطقه سرایت کرده است. گیدو استینبرگ، کارشناسن امور خاورمیانه در موسسه آلمان برای امور بین الملل و امنیتی، می گوید: بهار عربی به رقابت ایران و عربستان دامن زد و این رقابت حتی در مقایسه با سال 2003 ، زمانی که آمریکا به عراق حمله کرد، شکل جدی تری به خود گفت.

دلایل متعددی برای این رقابت وجود دارد. هر دو کشور قدرت های منطقه ای به شمار می روند و عربستان سعودی نسخه وهابیتی که از اسلام ارایه می دهد خود را کشور سنی پاسدار اسلام و امکان مقدس مسلمانان می داند. مذهب رسمی ایران نیز شیعه است. از سوی دیگر هم ایران و هم عربستان سعودی از تولید کنندگان بزرگ نفت به شمار می روند. همچنین عربستان متحد استراتژیک آمریکا و دیگر کشورهای عرب در منطقه است و در مقابل ایران با روسیه، کره شمالی و ونزوئلا همکاری دارد.

تردید در مورد نفوذ فزاینده ایران

در این بین برخی از آمریکا به دلیل حمله به عراق و سرنگون کردن صدام حسین، دیکتاتور سنی مذهب این کشور انتقاد می کند. به گفته آنها این اقدام به رقابت ایران و عربستان دامن زد. سعودی ها بر این باورند که حمله آمریکا به عراق این کشور را آزاد نکرد، بلکه عراق را به آغوش ایران انداخت. در واقع نفوذ ایران در عراق پس از سرنگونی صدام حسین افزایش یافت و اقلیت شیعه در این کشور توانستند تحت این حمایت به قدرت برسند. سیاستمداران شیعه عراقی مانند نوری المالکی ، روابط نزدیکی با ایران دارند. همچنین احزاب سیاسی تحت حمایت ایران در عراق فعال هستند. نیروهای امنینی عراق نیز تا حدود زیادی در ایران آموزش دیده اند.

برخی تحلیلگران می گویند علاوه بر عربستان، دیگر کشورهای سنی مذهب منطقه نیز تحرک های ایران را برای نفوذ در منطقه تحت نظر دارند. در سال 2004، پادشاه اردن در مورد هلال شیعی در منطقه شامل ایران- عراق- سوریه – لبنان و حزب الله ، هشدار داد.

این در حالی است که در کشورهای سنی منطقه نیز اقلیتی از شیعیان زندگی می کنند و رهبران این کشورها از نفوذ شیعه گرایی تحت نفوذ ایران نگران به نظر می رسند. برای مثال در عربستان 5 تا 10 درصد جمعیت شیعه هستند و امکان تحریک این بخش از جمعیت تحت تاثیر تحرک های جمهوری اسلامی وجود دارد.

جنگ سرد در خاورمیانه

این نگرانی ها با برنامه های هسته ای ایران تشدید شده است. عربستان سعودی با خرید مقادیر بیشتری سلاح، می کوشد نگرانی های خود را تعدیل کند. گزاش موسسه تحقیقاتی صلح بین المللی استکهلم، حاکی از آن است که توسعه نظامی ریاض در سال گذشته 12 درصد رشد داشته است. هزچند هنوز گزارشی در مورد حرکت عربستان به سوی هسته ای شدن مخابره نشده، اما به محض ورود ایران به باشگاه هسته ای، سعودی ها واکنش نشان خواهند داد. به این ترتیب ریسک به راه افتادن جنگ سرد در منطقه وجود دارد. روزنامه الشرق الاوسط، چاپ لندن که با بودجه عربستان اداره می شود، اخیرا مدعی شده ایران به دنبال جنگ سرد علیه کشورهای عرب در همسایگی خود است و این بخشی استراتژیک از سیاست خارجی جمهوری اسلامی به شمار می رود.

ایران و عربستان علاوه بر رقابت تاریخی بین اعراب و پارس ها، در بحث شیعه و سنی رقابت دارند که سابقه آن به هزار و 400 سال پیش باز می گردد.

بحرین نیز کشوری است که هم ایران و هم عربستان می خواهند نفوذ خود را در آن افزایش دهند. همچنین عربستان از اقلیت سنی در لبنان و گروه های معترض سنی در سوریه حمایت می کند که مبنای یک محاسبه ساده را تشکیل می دهد. بنا بر ادعای سعودی ها، هرچه ایران ضعیف تر شود – برای مثال به دنبال کناره گیری اسد از قدرت- عربستان قدرتمند تر خواهد شد. هرچند که شاید ناچار باشد همچنان به رقابت با ترکیه و قطر ادامه دهد.

این در حالی است که سیستم های سیاسی در عربستان و ایران که هر دو به طور رسمی بر پایه تفکرات مذهبی است، به این درگیری ها دامن می زند. در صورتی که شرایط به صورت بنیادین تغییر نکند، به نظر می رسد که رقابت ایران و عربستان در سال های آینده نیز ادامه داشته باشد و پیامدهای آن دیگر کشورهای منطقه را متاثر سازد.

منبع: دویچه وله / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: دوشنبه 6 خرداد 1392/ بازانتشار: شنبه 11 خرداد  1392