تحریم علمی ایران جدی نیست

اوایل ماه مه میلادی جاری مجله ScienceInsider که معمولا اخبار و سیاست های علمی را منتشر و تجزیه وتحلیل می کند، طی مقاله ای به قلم الیوت مارشال مدعی شده که از ژورنال های علمی خواسته شده به تحریم های آمریکا علیه ایران بپیوندند.

به نوشته روزنامه شرق در این مقاله آمده است که ناشر هلندی الزویر (Elsevier) از شبکه هیات تحریریه و داوران آمریکایی مجلاتی که منتشر می کند خواسته است تا از پذیرش مقالاتی که مولف آنها در استخدام دولت ایران هستند خودداری کنند.

در همین مقاله علت گسترش دامنه تحریم ها، حتی در این حوزه علمی، نوعی تنبیه ایران به دلیل دنبال کردن فعالیت های هسته ای اش قلمداد شده است. اما نویسنده با اشاره به قوانین محدود کننده اخیر که توسط وزارت خزانه داری آمریکا پس از تصویب کنگره آن کشور در اواخر ماه آوریل میلادی ابلاغ شده، نوشته است که با این همه، ژورنال های علمی همچنان می توانند نسبت به پذیرش و چاپ مقالات دانشمندان ایرانی که وابستگی سازمانی به دولت ندارند اقدام کنند و تصریح می کند که مخاطبان این دستورالعمل شهروندان و آمریکایی هایی هستند که در ژورنال های علمی، مدیرمسوول، هیات تحریریه یا داور آن ژورنال ها هستند. در همین حال اخیرا سخنگوی الزویر اعلام کرده که این دستورالعمل فقط گوشه کوچکی از مقالات علمی ارسالی از ایران را برای این ناشر دربرمی گیرد و مقالات اعضای هیات علمی همه دانشگاه ها و انستیتو های علمی ایران را شامل نمی شود. الزویر از هیات تحریریه خود خواسته است اگر برای بررسی علمی مقالات علمی ایران داور غیرآمریکایی پیدا نکردید، از مولف معذرت خواهی کنید و به آنها بگویید به دلیل تحریم آمریکا از پذیرش مقاله شما معذوریم.

گفتنی است که هیات تحریریه و مدیرمسوول بسیاری از ژورنال های همین ناشر، آمریکایی نیستند و خود به خود الزامی برای تبعیت از این دستورالعمل ندارند. همین نوشته ها و دستورالعملی که صادر شده، نشان دهنده شکنندگی و عدم موفقیت چنین طرحی است.

جالب اینکه مدیران الزویر احتمال داده اند که ممکن است هیات های تحریریه یا مدیران مسوول ژورنال هایی که این ناشر منتشر می کند از اجرای این دستورالعمل به دلیل احساس مسوولیت علمی خودداری کنند.

در همین حال بسیاری از ناشران، حتی ناشران آمریکایی، اعلام کرده اند اصلا نیازی به تغییر رویه خود برای پذیرش مقالات علمی نمی بینند و به عبارت دیگر چنین دستوری را برنتافته اند. کمااینکه اداره کنترل سرمایه های خارجی از حدود یک دهه قبل و زمانی که پیشنهاد محدودیت شدیدتر بر ارتباطات با ایران را داد، با مجلات علمی آمریکایی دچار درگیری شد که این امر منجر به اعتراض سازمان یافته موسسه آمریکایی فیزیک، مجمع ناشران آمریکایی و دیگران گردید.

با توجه به مراتب مذکور و سوابق موضوع به نظر می رسد موضوع تحریم علمی ایران بیش از آنکه جنبه عملیاتی و جدی داشته باشد بیشتر جنبه تبلیغاتی داشته و حتی مدیران ناشران بزرگ بین المللی هم با این روند با اکراه برخورد کرده اند و به نظر می رسد بیشتر جنبه سیاسی برای جلب رضایتمندی تندروهای کنگره آمریکا و محافل صهیونیستی مدنظر آنان بوده تا یک اقدام واقعی برای تحریم علمی ایران.

از طرفی اصولا طبیعت مقوله های علمی و پژوهشی ماهیت بین المللی دارد و دانشمندان جهان در هر رشته ای واقعا مانند یک شبکه خانوادگی علمی با هم ارتباط داشته و پیوند ها و مراودات زیادی به طرق گوناگون با یکدیگر دارند. سنخیت این نوع هم بستگی علمی جهانی آن چنان قوی است که سیاستمداران تندرو و ناآگاه از ماهیت چنین پیوندی را در مقابله با تحریم علمی خلع ید می کند. ضمن اینکه بنابر کنوانسیون ها و پروتکل های بین المللی، دسترسی آزاد و یکسان به اطلاعات برای تمامی کشورهای عضو سازمان ملل متحد حقی طبیعی محسوب شده است. بالاخره این اقدام محکوم به شکست است و جامعه علمی جهانی نیز از چنین حرکت هایی استقبال نمی کند. از طرفی بیش از بیست هزار ژورنال علمی در سراسر جهان چاپ می شود که روی اغلب قریب به اتفاق آنان بر ای پذیرش مقالات دانشمندان ایران گشاده است.  بنابراین توصیه این نگارنده این است که در مقابله با این جریان ضعیفی که اجرای آن حتی در خود سازمان ناشر اولیه با بی اقبالی روبه رو شده، با تامل و مصلحت اندیشی بیشتری برخورد شود و از اتخاذ تصمیم های تندروانه، مانند تصمیم دو سال گذشته، پرهیز شود. می بینید ظاهرا تندرو ها هر جای دنیا باشند کار را خراب می کنند.