مصائب خانم دیپلمات در صربستان

دیپلماسی ایرانی: کاترین اشتون، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، علاوه بر مذاکره با ایران در مورد مسئله هسته ای، میانجی مذاکرات مهم دیگری نیز هست و آن مذاکرات کوزوو و صربستان است که به خاطر آن این روزها به بالکان رفته است. آغاز مذاکرات بروکسل با بلگراد برای پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا و رایزنی با مقامات صربستان در خصوص استقلال کوزوو، مهم ترین دلایل سفر خانم کاترین اشتون رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا به صربستان است. در مورد دلایل سفر اشتون به صربستان و تاثیر آن بر وضعیت اتحادیه اروپا با محمود فاضلی کارشناس اروپا گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:

نگاه اتحادیه اروپا به نامزدی صربستان برای پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا چیست و تا چه اندازه می توان گفت  امکان این موضوع وجود دارد؟

یکی از دلایلی سفر کاترین اشتون، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا به صربستان و دیدار با مقامات این کشور، مسئله آغازمذاکرات بروکسل با بلگراد برای پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا است که دراول ماه مارس گذشته، نامزدی خود را رسماً اعلام کرد. دستیابی به توافق با کوزوو شرط مهمی است که اتحادیه اروپا برای صربستان قرار داده است. امتناع در این زمینه ممکن است الحاق صربستان به اتحادیه اروپا را برای مدت نامحدودی به تعویق بیندازد. قرار بود اگر بلگراد تا روز 19فروردین برای اوضاع شمال کوزوو با دولت پریشتینا توافق نکند، نتواند از توصیه مثبت کمیسیون اروپا برای اعلام تاریخ مذاکرات برای مراحل پیوستن صربستان به اتحادیه اروپا برخوردار شود.

همانطور که می دانید مذاکرات پیشبرد حل و فصل مساله کوزوو از نیمه دوم سال 2012 پس از مدتی توقف، در سطح بالای سیاسی میان نخست وزیران صربستان و کوزوو با وساطت خانم اشتون ادامه یافت. این سفر در حالی انجام می گیرد که هشتمین دور مذاکرات بلگراد و پریشتینا که مذاکرات خود را تحت نظارت اتحادیه اروپا اکتبر گذشته آغاز کردند، در دوم آوریل بدون نزدیک شدن مواضع طرفین در خصوص تشکیل خودمختاری جامعه حکومت های محلی صرب های کوزوو و چگونگی اختیارات آن پایان یافت. صربها معتقدند اگر طرح پیشنهادی برای شمال کوزوو از سوی بلگراد رد شود، چنین اقدامی به منزله بستن دروازه های صربستان به جهان است.

صربستان که توافق با هدف کاهش تنش ها با کوزوو را رد می کند، همزمان خواستار ادامه مذاکرات با پریشتینا است. ایویکا داچیچ، نخست وزیر صربستان معتقد است دولت صربستان نمی تواند اصولی را که به طور شفاهی به هیئت مذاکره کننده این کشور در بروکسل ارائه شد بپذیرد، چرا که این اصول، امنیت و حمایت از حقوق بشر را برای مردم صرب ساکن کوزوو به طور کامل تامین نمی کند اتحادیه اروپا از صربستان می خواهد تا روابط خود را پیش از برگزاری مذاکرات برای عضویت در اتحادیه اروپا عادی کند. صربستان نیز اعلام کرده این کشور خواستار بررسی و مذاکرات بیشتر است تا به صورت رسمی به بروکسل پاسخ دهد. هرچند صربستان به دنبال عضویت در اتحادیه اروپاست و بسیاری تصور می کنند صربستان مایل است هر اقدامی برای پیوستن به اتحادیه اروپا انجام دهد اما آنها تاکید دارند نمی تواند برخی کارها را حتی در ازای ورود به اتحادیه اروپا انجام دهند. مقامات صربستان می گویند «به پیشرفت، مدرنیزه کردن و اجرای اصلاحات پایبند بوده و به هیچ کس التماس نخواهند کرد، اما انتظار دارند که کشورها برای صربستان احترام قایل شوند.»

در حالی که مقامات  صربستان از اعلام آمادگی برای مذاکرات سخن می گویند اما تاکید دارند صربستان در مذاکرات با کوزوو، هیچگاه تحقیر خود را نخواهد پذیرفت و برای دور جدید مذاکرات در دوم آوریل صرف نظر از نتیجه آن آماده است .صربستان در تاریخ معاصر خود هیچگاه در رابطه با مساله کوزوو در وضعیتی اینچنین پیچیده واقع نشده بود. از دیدگاه آنها اتحادیه اروپا، آمریکا، روسیه و دیگران می بایستی نشان دهند که خواهان تحقیر صربستان نیستند.

صربستان برای بهبود وضعیت اقتصادی به نزدیکی با اتحادیه اروپا نیاز دارد. دولت صربستان تا پیش از سال 2020 میلادی به این اتحادیه نمی پیوندد اما مذاکرات پیوستن به تقویت اصلاحات اقتصادی در این کشور کمک خواهد کرد. برای صربستان خروج از بحران اقتصادی و مالی بسیار مهم تر از تعیین تاریخ آغاز مذاکرات آن با اتحادیه اروپا است.

عدم به رسمیت شناختن کوزوو یکی از مشکلات پیوستن صربستان به اتحادیه اروپا مطرح می شود. تا چه اندازه می توان انتظار داشت که صربستان پذیرش استقلال کوزوو را برای پیوستن به اتحادیه اروپا بپذیرد؟

بلگراد با ادعای این که کوزوو استان جنوبی صربستان است، استقلال آن را قبول ندارد و خواهان باطل کردن سند استقلال از راه های دیپلماتیک است، بلگراد از سوی اتحادیه اروپا تحت فشار است تا استقلال کوزوو را که زمانی متعلق به صربستان بود و 90 درصد از ساکنان آن آلبانیایی تبارهای بومی هستند، به رسمیت بشناسد. صرب ها اعتقاد دارند این پیشنهادها نمی تواند پایه و اساسی برای راه حلی نهایی و مناسب برای فائق آمدن بر اوضاع کنونی کوزوو باشد. دولت صربستان به اتفاق آرا خواستار از سرگیری مذاکرات با پریشتینا با وساطت اتحادیه اروپا برای تشکیل جامعه حکومت های محلی صرب های کوزوو و اختیارات این جامعه است. یک راه حل پایدار از طریق مذاکرات و راه های مسالمت آمیز که بتواند صلح و ثبات را در کوزوو تضیمین کند، راه حل این مشکل است.

نشانه هایی دیده می شود که صربستان خواستار ادامه مذاکرات با کوزوو است. بزرگترین حزب در ائتلاف حاکم صربستان از اتحادیه اروپا برای رسیدن به توافق بین بلگراد و پریشتینا در مورد اوضاع کنونی کوزوو، فرصت بیشتری خواسته و احتمالا چنین سیاسی در آینده نیز دنبال خواهد شد. بلگراد به دنبال مذاکرات بیشتر و جلب توجه سازمان ملل درباره پیوستن به اتحادیه اروپاست. صربستان خواستار تضمین امنیتی برای اقلیت صرب در کوزوو است. صربستان که مایل به دور شدن از اتحادیه اروپا و لغو نهادهای خود در شمال کوزوو برای حمایت از صربها نیست، اکنون بر سر دوراهی قرار گرفته است.

کوزوو اصرار دارد صربستان نهادهای خود را در شمال کوزوو لغو کند چرا که کوزوو، نهاد های صربستان در شمال کوزوو را بر اساس قانون اساسی خود غیر قانونی می داند. صربستان کوزوو را استان جنوبی خود می داند و استقلال یک جانبه آن را قبول ندارد. آنها معتقدند صربستان باید نهادهای خود در شمال کوزوو را لغو کند، واقعیت جدید مربوط به استقلال کوزوو را بپذیرد و در کارهای دیگر کشورها دخالت نکند. صربستان در مقابل چنین پیشنهادی، راه حل سازش آمیز ایجاد جامعه محلی با قدرت اجرایی و قانونگذاری در برخی مسایل از جمله آموزشی و بهداشت و درمان در مناطق دارای اکثریت صرب ها را مطرح می کند.

کوزوو و کشورهای غربی پیشنهاد بلگراد مبنی بر تشکیل جامعه صرب ها در کوزوو را خطری برای تشکیل منطقه ای مجزا در کوزوو مانند جمهوری صربسکا در بوسنی وهرزگوین می دانند. بلگراد خواستار باطل کردن سند استقلال کوزوو از راه های صلح آمیز و دیپلماتیک است. صرب ها همچنین بر اختیارات اجرایی جامعه حکومت های محلی صرب ها در کوزوو در امور دستگاه های قضایی و پلیس بدون حضور ارتش تاکید دارند. با توجه به اینکه اعلام استقلال کوزوو از فوریه سال 2008 تاکنون مورد تایید 97 کشور از جمله آمریکا و22 کشور از 27 عضو اتحادیه اروپا قرار گرفت، مقاومت در مقابل این موضوع نیز برای صربستان هزینه زیادی دربر دارد.

تنها کشورهای یونان (متحد منطقه ای و سنتی صربستان)، اسپانیا، قبرس، رومانی، اسلواکی از اعضای اتحادیه اروپا هستند که استقلال کوزوو با جمعیت 7/1 میلیون نفری را به رسمیت نشناخته اند. بلگراد در صدد است از حمایت این پنج کشور عضو اتحادیه اروپا و همچنین روسیه و چین در حل و فصل مساله کوزوو در چارچوب مرزهای صربستان بهره برداری نماید. ناتو همچنان شش هزار سرباز در کوزوو دارد که بر درگیری ها و تنش ها نظارت دارند. صربستان بارها تاکید کرده است هیچگاه استقلال کوزوو را به رسمیت نشناسد، اما دولت ائتلافی صربستان پیشنهاد کرده تا دولت منطقه ای هاشم تاچی، رئیس جمهوری کوزوو در شمال را به رسمیت بشناسد. البته با این شرط که صرب های ساکن شمال کوزوو و خودمختاری خود را داشته باشند.

سفر کاترین اشتون تا چه اندازه می تواند در این زمینه موفقیت آمیز ارزیابی شود؟

بی شک سفر اشتون به صربستان یکی از ماموریت مهم دیپلماتیک وی محسوب می شود. مذاکرات از نیمه دوم سال 2012 پس از مدتی توقف، در سطح بالای سیاسی بین نخست وزیران صربستان و کوزوو با وساطت اشتون ادامه یافت. تلاش زیادی برای نزدیک شدن مواضع طرفین انجام شده که تاکنون نتیجه ای نداشته است. سفر اخیر بدنبال بی نتیجه بودن مذاکرات بلگراد و پریشتینا در بروکسل است که طرفین نتوانستند به زمینه مشترکی در خصوص چگونگی فرونشاندن تنش ها دست یابند. دو طرف قرار بود به طور رسمی به پیشنهادهای اشتون پاسخ دهند. اشتون ریاست هشت دور مذاکرات بین هیئت های کوزوو و صربستان را بر عهده داشته است ودر مورد اجرای توافقنامه های قبلی بر نهایی شدن مذاکرات و توافق هر چه سریعتر در مورد مسائل دیگر از جمله شمال کوزوو تاکید دارد.

بروکسل، صربستان و کوزوو را تحت فشار قرار داده بود تا پیش از گزارش کمیسیون اروپا در شانزدهم آوریل به توافق دست یابند. اتحادیه اروپا نیز بارها اعلام داشته است منتظر تصمیمات رسمی صربستان و کوزوو است.کمیسیون اروپا در نشست 16 آوریل در خصوص تعیین زمان شروع مذاکرات بین بروکسل و بلگراد در مراحل پیوستن ائتلاف اروپایی صربستان گزارشی را خواهد داد که برای بلگراد اهمیت زیادی دارد. این گزارش به کشورهای عضو اتحادیه اروپا کمک خواهد کرد در ماه ژوئن درباره آغاز گفتگوها در زمینه عضویت صربستان در این اتحادیه تصمیم گیری کنند. از موضوعات کلیدی این گفتگوها میزان استقلالی است که باید به شهرهای تحت کنترل صربستان در شمال کوزوو داده شود.

در صورتی که کمیسیون اروپا در گزارش خود به شورای وزیران اتحادیه اروپا پیشرفت صربستان در مراحل ائتلاف اروپایی توصیه نشود، تعیین زمان شروع مذاکرات بلگراد با بروکسل حداقل برای یکسال به عقب می افتد. شورای وزیران اتحادیه اروپا در ماه ژوئن سال جاری میلادی پیرامون مراحل پیوستن صربستان به این اتحادیه نشست دارد.

در این میان نخست وزیر کوزوو نیز می گوید: «باید مشکلات را حل کنیم و من نمی توانم تایید کنم که به یک راه حل نزدیک یا دور شده ایم، مهم آن است که در حال حرکت در مسیری صحیح هستیم. به توافق با صربستان برای حل و فصل اختلافات قدیمی خوشبین هستیم. ما در انتظار توافق در مورد عادی سازی روابط بین کوزوو و صربستان هستیم.»

اتحادیه اروپا خواهان انعقاد معاهده ای میان کوزوو و صربستان تا اواسط آوریل سال جاری است زمانی که کمیسیون اروپایی مساله روند پیشرفت در مذاکرات کوزوو را مورد بررسی قرار می دهند. همچنین اتحادیه اروپا پس از بررسی این گزارش تصمیم می گیرد که آیا مذاکرات پیوستن صربستان به اتحادیه اروپا را آغاز کند یا خیر؟

در صورتی که در این فاصله بلگراد و پریشتینا توافق نمایند، امکان دارد وزرای خارجه اتحادیه اروپا در اجلاس 22 آوریل خود در مورد تاریخ آغاز مذاکرات و یا جایگزینی برای آن که به معنای پیشبرد پروسه همگرایی صربستان است، گفتگو و توافق نمایند. نظر نهایی در این مورد توسط شورای اروپا در نشست 28 ژوئن آن اعلام خواهد شد. گروهی از کارشناسان موفقیت اشتون در این سفر را با دیده تردید می نگرند.

گسترش اتحادیه اروپا به شرق با توجه به بحران های پولی حوزه یورو تا چه اندازه در دستور کار این اتحادیه قرار دارد؟

هرچند گسترش اتحادیه اروپا به سوی شرق نیز امکانات وسیعی را در اختیار اتحادیه ارویا قرار داده و این اتحادیه از حوزه اقتدار گسترده برخوردار شد تا جایی که می توان گفت یک رقیب جدی در آینده برای رهبری آمریکا در جهان خواهد بود، اما گسترش اتحادیه بسوی شرق، روند تصمیم گیری در اتحادیه را ییچیده تر و موجب کاهش اقتدار آن خواهد شد. اما هدف اروپا دراین رابطه افزایش قدرت و تبدیل شدن به یک قطب تاثیرگذار در بعد جهانی است.

با تشکیل جامعه اروپایی، به دلیل تأکید اعضا بر ابعاد اقتصادی، موضوعاتی همچون هویت واحد اروپایی چندان دارای اهمیت نبود. با گسترش فیزیکی سریع اتحادیه اروپا از 12 به 27 عضو، چالش­ها و بحران­های مختلفی مطرح گردید. اعضای اتحادیه در ابتدا حامی این گسترش بودندو در ابتدا گام­های عملی همچون شهروند اروپایی و برداشتن ویزا در محدوده شنگن، پول واحد، قانون اساسی واحد، سیاست خارجی مشترک و غیره به سوی همگرایی برداشتند، اما پس از آن بود که با چالش های جدیدی روبرو شدند.کشورهای منطقه بالکان همواره درگیری­های فرقه ای و فرهنگی را به نمایش گذاشته­اند. امروز این درگیری­ها با نگرانی سران اتحادیه اروپا روبرو است. مخالفان عضو شدن این گروه از کشورها معتقدند کشورهای منطقه بالکان عمدتاً دارای اقتصاد ضعیف و غیررقابتی هستند و از لحاظ سیاسی نیز کشورهای ضعیفی هستند که الحاق آنها چالش های بیشتری را به اتحادیه اروپا تحمیل کرد.

کشورهای ضعیف به لحاظ اقتصادی و متزلزل و کمتر دمکراتیک به لحاظ سیاسی، در شرق اروپا، با امید رقم خوردن آینده­ای روشن­تر به اتحادیه پیوسته اند؛ اما از همان ابتدا شکاف میان اعضای قدیمی­تر، با ساختار اقتصادی قوی و ساختار سیاسی دمکراتیک، با اعضای جدید آشکار بود. گسترش اتحادیه اروپایی در طی دو دهه اخیر موجب ورود تعدادی از کشورها به اتحادیه شده است و گروهی دیگر را در آستانه ورود قرار داده است که عمدتا از شرق اروپا با موقعیت متفاوت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هستند. این گسترش حجمی هر چند که به ظاهر اتحادیه اروپایی را بزرگ تر و قدرتمندتر کرده است اما در عمل موجب شکاف عمیقی به لحاظ ساختاری گردیده است. اتحادیه اروپا در طول یک دهه اخیر و به خصوص پس از بحران اقتصادی به شدت درگیر بحران مالی در حوزه یورو بوده است که جدا از تبعات داخلی آن، موقعیت این اتحادیه را در عرصه اقتصاد بین المللی و در رقابت با قدرت های نوظهور تضعیف کرده است.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/16

انتشار اولیه: جمعه 30 فروردین 1392/ باز انتشار: دوشنبه 3 اردیبهشت 1392