ایران و غرب چگونه به یک توافق هسته‌ای بلندمدت می‌رسند؟

با نزدیک تر شدن هر چه بیشتر زمان برگزاری دور جدید مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5، بار دیگر بازار بحث ها و تحلیل ها درباره فرایند و نتیجه این مذاکرات داغ شده است. در این راستا، نشریه «کریستین ساینس مانیتور» با انتشار تحلیلی به بررسی راه های عملی پرداخته که بر اساس آن، می توان به حصول توافقی هرچند کوچک میان ایران و غرب امیدوار بود.

به گزارش «تابناک»، نشریه آمریکایی «کریستین ساینس مانیتور» در مطلبی به برگزاری دور جدید مذاکرات هسته ای ایران پرداخته و آن را متفاوت از دوره های پیشین دانسته است. به اعتقاد تحلیلگر این نشریه، این تفاوت از دور قبلی مذاکرات در آلماتی آغاز شد و نقطه متمایز نیز آن بود که طرفین برای نخستین بار با جدیت کامل وارد فرایند مذاکرات شدند.

در این مذاکرات، پیش شرط ها و اظهارنظرهای پیچیده کنار گذاشته شد و همچنین به جای تقاضای حداکثری در مقابل وعده پاداش هایی در آینده، طرفین برای نخستین بار درباره گزینه های مشخص متقابل به بحث پرداختند. پس از مذاکرات نیز هر دو طرف از آن با الفاظی چون «مفید» و «تعیین کننده» یاد کردند.

البته مذاکرات فنی و کارشناسی استانبول که 13.5 ساعت به طول انجامید، نشان داد که هنوز فاصله زیادی بین انتظارات طرفین وجود دارد. این امر باعث یادآوری این نکته شد که فرایند دیپلماتیک بسیار شکننده است و عدم تفاهم ها و تفاوت دیدگاه ها، می تواند روند را به شکست بکشاند.

با این مقدمات، تحلیلگر مانیتور می نویسد در شرایطی که مذاکره کنندگان برای دور بعدی مذاکرات در روزهای جمعه و شنبه آماده می شوند، تمرکز آن ها باید بر چیزی باشد که از نظر سیاسی و همچنین منطقی، در شرایط کنونی قابل حصول باشد.

با این حال، چالش اصلی در حال حاضر آن است که هر دو طرف نسبت به تعهد طرف مقابل به دیپلماسی ابراز تردید می کند. واشنگتن و اروپایی ها نسبت به اینکه ایران پیش از انتخابات ریاست جمهوری در ماه ژوئن به توافقی تن بدهد، بدبین هستند. نگرانی تهران نیز از پروسه ای است که در آن، امتیازات داده شده تنها با برداشته شدن محدود و یا حتی نمادین تحریم ها همراه باشد؛ نه بیشتر.

اما به اعتقاد این نشریه، تردیدهای هر دو طرف تا حدی ریشه در برداشت های ناصحیح دارد:

نخست، باید اشاره کرد که تصمیمات کلیدی در ایران، همچنان توسط رهبر این کشور، آیت الله خامنه ای اتخاذ می شود و ربطی به اینکه چه کسی رئیس جمهور باشد، ندارد. از سوی دیگر، به همان میزان که از دیدگاه ایران عدم توافق بهتر از یک توافق بد است، یک توافق خوب نیز بر عدم توافق ارجحیت دارد.

علاوه بر این، باید اشاره کرد که رسیدن به توافق، می تواند به بازار ایران نیز تضمینی دوباره داده و شرایط را برای گذار به دوره ریاست جمهوری بعدی نیز هموارد کند. اصولاً همین موضوع که ایران با برگزاری مذاکرات پیش از انتخابات و درست پس از پایان تعطیلات نوروز موافقت کرده، نشانگر آمادگی این کشور برای رسیدن به توافق است.

به هر حال، مذاکرات تاکنون نیز پیشرفت داشته است. گفته می شود در پیشنهاد جدید 1+5 به ایران، خواسته های غرب از ایران مورد بازنگری قرار گرفته و تخفیف تحریم های تجارت طلا و فروش محصولات پتروشیمی نیز مورد توجه بوده است.

تحلیلگر مانیتور معتقد است در این طرف ماجرا نیز همین که این بار بحث کاهش تحریم ها مطرح شده، نشانگر آن است که نباید نگران تغییرناپذیری تحریم ها بود. با این حال، با توجه عدم اعتماد موجود و موانع موجود در رژیم تحریم های وضع شده علیه ایران، انتظار برداشته شدن چشمگیر تحریم ها منطقی نیست. حتی همین میزان از تخفیف ها نیز نیازمند کسب موافقت کنگره آمریکا از سوی اوباما و همراهی کشورهای اروپایی است.

اما به جز این مسائل، نباید از اقدامات عوامل افراطی و تندرو نیز غافل بود. به عنوان مثال، در طرف غرب، تندورهای آمریکایی در کنگره قطعنامه ای را در ضرورت حمایت از رژیم اسرائیل در صورت جنگ با ایران و همچنین تحریم های جدیدی را علیه ایران به تصویب رساندند.

به هر ترتیب، چرخه معیوب به وجود آمده در مذاکرات هسته ای ایران باید شکسته شود؛ حتی اگر نتوان انتظار داشت که خصومت های به وجود آمده طی ده سال، یک شبه برطرف شود. از یک سو، کلاف تحریم های ایران آنچنان پیچیده شده که نمی توان انتظار داشت به یکباره از میان برداشته شود و از سوی دیگر، برنامه هسته ای ایران آنچنان گسترش و پیشرفت داشته که محدود کردن آن بدون کاهش واقعی و معنادار تحریم ها، به هیچ وجه منطقی نیست.

اگر بخواهیم واقع بین باشیم، چندین سال طول خواهد کشید تا بوروکراسی های غربی تحریم ها را برداشته، الگوهای تجاری را احیا کرده و فعالیت های هسته ای را تحت پوشش بگیرند. به همین نحو، تشدید بازرسی های آژانس از ایران و رسیدن به نتیجه نهایی نیز چندین سال زمان خواهد برد.

در چنین شرایطی، به اعتقاد نشریه مانیتور، ایران و قدرت های جهانی باید بر گام های عملی تمرکز کنند که به رفع نگرانی های فوری هر دو طرف منجر شود.

به اعتقاد این نشریه، توقف غنی سازی 20 درصدی اورانیوم در ایران – که مهمترین درخواست غرب نیز هست – می تواند گام مناسبی باشد. اگر ایران با توقف غنی سازی در این سطح موافقت کند، در عمل فعالیت تأسیسات «فردو» را نیز محدود کرده و مهمترین نگرانی های غرب را برطرف می کند.

اما چنین اقدامی از سوی ایران، باید با اقدام متقابل غرب نیز همراه باشد که این اقدام متقابل، می تواند در وهله اول در قالب احیای دسترسی ایران به منابع مالی بین المللی و همچنین برداشته شدن تحریم های وضع شده علیه صادرات مواد پتروشیمی این کشور باشد.

بدون شک چنین توافق مقدماتی برای بلندمدت مناسب نیست؛ اما در کوتاه مدت قابل پذیرش است. چنین توافقی می تواند بیانگر تعهد به دیپلماسی بوده و زمان بیشتری را برای پیشبرد فرایند دیپلماتیک ایجاد نماید.

با این وجود، صرف این توافق نمی تواند مسئله را حل کند. بدین منظور، چشم انداز نهایی باید از همان آغاز مشخص باشد. برای ایران، این بدان معناست که حق اساسی این کشور برای غنی سازی اورانیوم با مقاصد صلح آمیز به رسمیت شناخته شود. برای قدرت های جهانی، معنایش آن است که ایران با فرایندهای اعتمادساز برای اثبات اینکه در پی سلاح هسته ای نیست، موافقت کند.

در این چارچوب، ملاقات ها و گفت و گوهای بیشتری از سوی کارشناسان دو طرف نیاز خواهد بود تا پیش نویس توافق نامه ای بلندمدت تر جهت رفع نگرانی ها پیرامون فعالیت های ایران در گذشته، حصول تضمین های بیشتر پیرامون برنامه هسته ای این کشور و همچنین رفع تدریجی تحریم های نفتی و مالی ایران تهیه شود.

همانند مسابقه دوی با مانع، پریدن از روی اولین مانع تضمین کننده پیروزی نیست؛ اما بدون انجام آن قطعاً نتیجه شکست خواهد بود.