مذاکره با آمریکا به معنای تسلیم نیست

دیپلماسی ایرانی: محمود احمدی ن‍ژاد، رئیس جمهور کشورمان در سخنرانی خود در سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در مورد رویکرد مقامات آمریکایی خطاب به ایران گفت: «آنها اخیرا با ادبیات بهتری حرف می زنند. گفت وگو بهتر از درگیری است ولی گفت وگو آدابی دارد.به صراحت می گویم، اصلاح گفتار و بیان لازم است، اما کافی نیست. اگر اسلحه را از روی ملت ایران بردارید، من خودم گفت وگو می کنم. گفت وگو باید در سایه احترام و عدالت باشد، نه فشار». آیا این سخنان به معنی پیش شرطی برای مذاکره با آمریکا محسوب می شوند؟ تا چه اندازه می توان از چشم اندازه بهبود روابط ایران و غرب سخن گفت. این ها سخنانی است که با دکتر داوود هرمیداس باوند، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین المللی در میان گذاشته ایم که در زیر می خوانید:

 بحث مذاکره ایران و آمریکا مدتی است دوباره مطرح شده و از سوی ایران و آمریکا اظهار نظر هایی در این مورد شده است. اساسا این بحث از چه جهت مطرح می شود؟

آمریکا در سالهای اخیر به دنبال مذاکره با ایران بوده است. این اتفاق فقط به دوران اوباما هم منحصر نمی شود. ایران و آمریکا در مسئله افغانستان و عراق با هم مذاکراتی داشتند و تلاش کردند که بحران در این دو کشور را به نحوی مدیریت کنند که به سود هر دو کشور باشد. وقتی زلزله بم رخ داد و آمریکا کمک هایی به ایران فرستاد گفتند که که حاضرند هیئت بلند پایه ای به ایران اعزام شود. در آن زمان به دلیل دوگانگی که در ساختار سیاسی کشور وجود داشت و دولت اصلاحات بر سر کار بود زمینه های این کار مساعد دیده نشد و بنابراین این مذاکرات شکل نگرفت.

اما از زمانی که اوباما به ریاست جمهوری رسید ایده گفتگو با ایران را بیشتر دنبال کرده است. او با شعار تغییر به ریاست جمهوری رسید و در نطق ریاست جمهوری خود در دور اول اعلام کرد که تمایل دارد مشکلات با ایران حل شود و با ایران بدون پیش شرط مذاکره خواهد کرد. او حتی نامه هایی هم به مقامات ایران در این مورد نوشت. با این حال در دور اول به دلایلی تلاش ها برای برقراری مذاکرات ایران و آمریکا ناکام ماند.

بدیهی است که اوباما در دور دوم ریاست جمهوری خود تلاش بیشتری برای اجرایی کردن ایده های خود خواهد کرد. یکی از این ایده ها مذاکره با ایران بوده است و از ظاهر کابینه دوم او نیز چنین چیزی بر می آید. او جان کری را به سمت وزیر خارجه گمارده است و چاک هیگل را برای پست وزارت دفاع انتخاب کرده است که هر دو از مخالفان جنگ و هر دو حامی مذاکره با ایران هستند.

آمریکاییها در روزهای اخیر به صراحت در مورد آمادگی مذاکره مستقیم با ایران سخن گفته اند. جو بایدن، معاون رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا، چند روز پیش در کنفرانس امنیتی مونیخ اعلام کرد که ایالات متحده آماده مذاکره مستقیم با ایران است و اشاره کرد که این مذاکرات زمانی انجام خواهد شد که رهبر جمهوری اسلامی خواهان مذاکره باشد. بنابراین آنچه مشخص است این است که آمریکاییها با رویکرد مثبت به دنبال مذاکره با ایران هستند و از این روست که این بحث مجددا مطرح شده است.

آیا ایران با این مسئله موافق است؟

به نظر می رسد همانطور که آقای مهمانپرست هم اشاره کرد در طرف ایرانی هنوز تصمیمی در مورد مذاکره با ایران اتخاذ نشده است. با این حال واقعیت این است که تمایلات و اظهار علاقه هایی در برخی از مقامات ایران دیده می شود و حتی به زبان آورده می شود. آقای احمدی نژادرئیس جمهور و آقای صالحی وزیر خارجه کشورمان واکنش مثتبی به سخنان آقای بایدن نشان دادند و اعلام کردند که مذاکره با آمریکا خط قرمز محسوب نمی شود و سخنان اخیر آمرکیاییها را جدید و مثبت دانسته اند و گفته اند که این سخنان را با دید مثبت بررسی می کنند، با این حال آنها ابراز امیدواری کرده اند که این تغییر لحن و گفتار به تغییر در رفتار تبدیل شود. ولی این که آیا این تمایلات می تواند تبدیل به یک تصمیم از سوی نظام جمهوری اسلامی برای مذاکره با آمریکا شود و از دل مذکراتی سازنده توافقی با آمریکا در مورد مشکلات فی ما بین صورت گیرد؟ این مسئله است که در حال حاضر دیده نمی شود ولی باید منتظر بود و دید در آینده چه اتفاقاتی رخ می دهد.

شما به تمایل آمریکاییها برای مذاکره با ایران اشاره کردند. ایران چه دلیل دارد که برای مذاکره تمایل داشته باشد؟

ببینید واقعیت این است که ما در حال حاضر در روابط خارجی خود دچار مشکلاتی هستیم که این مشکلات بر وضعیت داخلی ما نیز تاثیر گذار بوده است. آمریکا در سالهای اخیر، خصوصا پس از ریاست جمهوری اوباما، تلاش گسترده ای برای ایجاد اجماع جهانی علیه ایران، تصویب قطنامه های شورای امنیت و اعمال تحریم های گسترده یک جانبه و چند جانبه انجام داده است و این تحریم ها وضعیت اقتصادی داخلی را تحت تاثیر قرار داده است. چنانچه مقامات کشورمان هم اعلام کرده اند این تحریم ها تاثیراتی بر کشور گذاشته است. آقای احمدی ن‍ژاد امروز در سخنرانی 22 بهمن خود گفته که مردم ایران به دلیل فشارهای دشمنان در فشار هستند اعلام کرده که دولت از نارضایتی جمع کثیری از ملت در رنج است. البته نباید فراموش کرد که مشکلات فقط تحت تاثیر تحریم ها نیست و ضعف مدیریت و تصمیم گیری های غیر کارشناسانه هم در مشکلات کنونی موثر بوده است ولی به هر حال وضعیت حاصله این بوده که فروش نفت ایران و در نتیجه در آمدهای نفتی ایران بسیار کاهش یافته است و شاهد سقوط جدی ارزش پول کشور در یک سال گذشته بوده ایم. شاخص های اقتصادی نظیر تورم، بیکاری و .. نیز در حال افول بوده اند.

این مشکلات اقتصادی، آسیب های اجتماعی را نیز به دنبال داشته اند که شاهد تشدید معضلات اجتماعی مثل زورگیری، طلاق، بالارفتن سن ازدواج و ... هم بوده ایم. بنابراین در این شراط خردمندانه است که برای تغییر در این وضعیت و برون رفت از بحران تدابیری اتخاذ شود. بنابراین به نظر من شرایط کنونی مسئولین اجرایی کشور را بیشتر به این رویکرد سوق داده است که با جدیت بیشتری به پیشنهاد آمریکا برای مذاکره توجه کنند. با این حال نباید فراموش کرد که دیوار بی اعتمادی بین ایران و آمریکا در سه دهه گذشته بسیار بلند شده است و نمی توان انتظار داشت که یک شبه همه چیز عادی شود. برای هر دو طرف این مسئله بسیار سخت و زمان بر است.

بدیهی است که صرف مذاکره کردن دال بر تسلیم نیست و مذاکره بین کشورها امری عادی است که می تواند به مرور فضای روانی بهتری در روابط دو جانبه به وجود بیاورد  و طرفین بتوانند در دراز مدت در محیط متفاوتی برای حل مسائل اساسی وارد گفتگو شوند. به هر حال این واقعیتی است که تا مادامی که ایران با آمریکا مشکلات خود را حل نکند نمی توان به بهبود روابط خارجی ایران امیدوار بود.

دور تازه مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 قرار است هشتم اسفند سال در قزاقستان برگزار شود. بر این اساس به نظر شما تا چه اندازه می توان به این مذاکرات امیدوار بود؟

پیشرفت در مذاکرات 1+5 نیازمند تحقق شرایط و پیش زمینه هایی است. پیشرفت مذاکرات ایران و آژانس یکی از این زمینه هاست که به نظر نمی رسد تحول جدی در این رابطه رخ داده باشد. بحث مذاکره ایران و آمریکا نیز یکی از مسائلی است که توافق ایران و 1+5 را می تواند هموار کند  که این مسئله نیز به وقوع نپیوسته است. از سوی دیگر این که ایران در آستانه انتخابات ریاست جمهوری قرار دارد هم منجر شده که در ایران وحدت و انسجام لازم بین قوای مختلف برای توافق وجود داشته باشد و هم این نگاه را برای غرب ایجاد کرده که شاید باید منتظر روی کار آمدن چهره ای جدید در ایران باشند. به این دلیل به نظر نمی رسد در مذاکرات آینده نیز تحول جدی رخ دهد.

در کنار استقبال از تغییر لحن مقامات آمریکایی از سوی برخی مقامات ایرانی این مسئله نیز مطرح شده است که مادامی که تحریم ها و تهدیدهای نظامی علیه ایران برداشته نشود، ایران با آمریکا مذاکره نخواهد کرد. تا چه اندازه امکان دارد که آمریکا تحریم ها را برای آغاز مذاکرات لغو کند؟

من فکر نمی کنم که امکان لغو تحریم ها به صورت پیشینی و یک شبه وجود داشته باشد. هر اتفاقی در این رابطه می تواند صورت مرحله به مرحله پیش رود. طرح روسیه هم مبتنی بر مذاکرات  و اقدامت گام به گام بود. در سنت تحریم های غرب هم این مسئله سابقه نداشته که غرب تحریم هایی که علیه یک کشور اعمال کرده را به یک باره لغو کند تا مذاکراتی صورت بگیرد. بنابراین به نظر نمی رسد پیش از آغاز مذاکرات آنها دست به لغو و یا حتی کاهش جدی تحریم ها بزنند. در نهایت ممکن است اعمال تحریم های جدیدی که در پیش است را به تاخیر بیندازند یا اجرای آن را متوقف کنند تا مذاکرات شکل بگیرد.

بر این اساس چه چشم اندازی از این مذاکرات وجود دارد؟

چنانچه اشاره کردم شرایط داخلی، منطقه ای و بین المللی دو طرف را به سمت برقراری مذاکرات رهنمون می سازد با این حال در پیش گرفتن خردمندی و منطق مذاکره یکی از مهم ترین مسائلی است که باید دو طرف باید در نظر داشته باشند. ایران و آمریکا باید از تاریخ سوء تفاهماتی که بر این رابطه سایه انداخته است فاصله بگیرند و به شرایط کنونی توجه کنند. بدیهی است ایران با توجه به خطراتی که از هر سو احساس می کند انتظار دارد که جدیت و حسن نیت طرف آمریکایی را با تغییر رفتار ببیند. لازمه این مسئله این است که علائمی مثبت از رفتارهای جدید نشان داده شود تا ایران اطمینان یابد آمریکا از مذاکره با آمریکا به دنبال پرو‍ژه دیگری نیست و قصد دارد که ایران را به عنوان یک بازیگر منطقه ای به رسمیت بشناسد. در این صورت می توان انتظار مذاکراتی موفق و سازنده را داشت.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16

انتشار اولیه: دوشنبه 23 بهمن 1391 / باز انتشار: پنجشنبه 26 بهمن 1391