ماراتن دیپلماسی با ایران

دیپلماسی ایرانی : در حالی که باراک اوباما، دومین دور ریاست جمهوری اش را آغاز می کند، ایالات متحده با موقعیتی سرنوشت ساز در مجادله هسته ای با ایران مواجه است. خوشبختانه، پیروزی مجدد اوباما در انتخابات، الزام منحصر به فردی در دنبال کردن سیاست های تغییر بازی ایجاد کرده و اوباما فرصت ویژه ای برای تغییر استراتژی شکست خورده آمریکا در قبال ایران در اختیار دارد.

اوباما هم اکنون، گام های مهمی در جهت بازگرداندن آمریکا به روند صحیح برداشته است. او کشور را از آستانه سقوط مالی نجات داده ، به جنگ فاجعه بار عراق پایان داده و ضرب الاجلی برای خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، تعیین کرده است.

این در حالی است که ایران برای راه حل های دست کم 7  چالش های امنیت ملی آمریکا، مساله حساسی به شمار می رود: منع اشاعه هسته ای، امنیت انرژی، سوریه، افغانستان، عراق، مقابله با تروریسم و صلح اعراب و اسرائیل. باوجود ارجحیت اوباما برای راهکار صلح آمیز در مجادله هسته ای با ایران، امروز در شرایطی به سر می بریم که خطر اقدام نظامی نیز وجود دارد و این در شرایطی است که شماری از کارشناسان در خصوص پیامد های وخیم درگیری نظامی در منطقه هشدار می دهند.

از بین بردن موقعیت ها

تراژدی تاریخی نشان می دهد که در روابط ایران و آمریکا، همواره زمانی که یکی برای از سرگیری روابط آمادگی داشته ، دیگری آماده نبوده است. تاریخ روابط دوجانبه تهران و واشینگتن مملو از بی اعتمادی ها و خاطره هایی است که مبنای تصمیم گیری سیاستمداران امروزی قرار گرفته است. گروگانگیری اعضای سفارت آمریکا در تهران و نقش کاخ سفید در کودتای مصدق از جمله این خاطرات است. در واقع ،مساله امروز ایران و آمریکا ناشی از بیش از سه دهه خصومت ورزی است.

تحریم های سنگین

تحریم هایی که آمریکا علیه ایران اعمال می کند، به طور جدی روابط دو کشور را تحت تاثیر قرار داده است. زمانی که در سال 2004 در مورد سیاست آمریکا در قبال  ایران از جورج بوش سئوال شد، وی پاسخ داد که ما به دیگران تکیه کرده ایم چرا که ما با تحریم ها دسترسی خود را به ایران قطع کردیم.

8 سال پس از این موضع گیری بوش، دیدگاه وی همچنان صحیح است و این در حالی است که دولت اوباما نیز به طور چشمگیری شدت تحریم ها علیه جمهوری اسلامی را افزایش داده است. اعمال تحریم ها موضوعی است که سیاستمداران آمریکایی روی آن اشراف کامل دارند و به تمامی زیر و بم این ساز و کار آشنا هستند. اما تحریم ها تا کجا می توانند پیش بروند و نهایت اعمال تحریم ها کجاست. همچنین تحریم ها همواره به طور کامل موثر نیستند. تحریم ها به منظور تغییر رفتار ایران طراحی شده اند اما تا کنون نشانه ای از تغییر رفتار در رهبران جمهوری اسلامی مشاهده نشده است.

از سوی دیگر تحریم ها پیامد های انسانی به همراه داشته اند، مانند دشوار شدن راه ارسال کمک های انسان دوستانه یا مشکلاتی که برای پرداخت شهریه دانشجویان ایرانی در آمریکا ایجاد شده است.

اوباما و حامیانش بر این باورند که تحریم ها علیه ایران موثر بوده ، اما پرسش اینجاست که اگر این تحریم ها ثمربخش بوده، چرا نیاز به اعمال دور جدیدی از فشار ها وجود دارد؟ این نگاهی است که برخی مقامات در تهران نیز بر آن تکیه داشته و می گویند در 30 سال اخیر آمریکا همواره ایران را تحریم کرده اما بی نتیجه بوده است. این در حالی است که چالش هسته ای نیز به بی اعتمادی های عمیق بین تهران و واشینگتن دامن زده است.

2013 و پس از آن

در فضای کنونی، هم تهران و هم واشینگتن از مصالحه معنادار اجتناب کرده و به بازی خطرناک افزایش درگیری ها ادامه می دهند. در حالی که هر دو طرف به تنش ها دامن می زنند، واقعیت این است که هیچ کدام دست بالا را ندارند و زمان نیز به نفع آنها نیست. به این ترتیب فاصله بین اقدام نظامی و مصالحه روز به روز کوتاه تر می شود و به همین دلیل 2013، سال حساسی خواهد بود.

پس با توجه به شرایط موجود، چه کاری می توان انجام داد؟ هم واشینگتن و هم تهران باید روند دیپلماتیک ناقصی که در چهار سال گذشته جریان داشته را مورد بررسی قرار داده و رویکرد های خود را تنظیم کنند. در این بین باید از چهار نکته را نیز مورد توجه قرار دهند:

نخست، آمریکا و ایران باید به طور مستقیم مذاکره کنند. مذاکره ایران با گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) کافی نیست. البته ایران از سال 2009 از مذاکره دوجانبه با آمریکا سر باز می زند اما راه هایی برای جلب نظر جمهوری اسلامی وجود دارد.

یکی از این راه های این است که واشینگتن دستور کار گفت و گو های محرمانه و دوجانبه با ایران را گسترش دهد. ایران تمایل خود را به مذاکره در خصوص مسائل دیگر نشان داده که فراتر از موضوع چالش برانگیز هسته ای است. برای مثال ایران نشان داده که به مذاکره در خصوص سوریه، افغانستان و عراق علاقمند است.

دوم، آمریکا باید به این درک برسد که تحریم ها را تعدیل کند. یک سال است که مذاکره ایران و گروه 1+5 حول این محور دور می زند که ایران باید غنی سازی با خلوص بالا را متوقف کند. اما در مقابل این همکاری چه امتیازی به ایران ارائه می شود؟ درخواست محدودیت غنی سازی از ایران باید با پیشنهاد هایی مانند لغو تحریم های نفتی اتحادیه اروپا همراه باشد. این روند، زمان لازم برای ساعت دیپلماتیک را فراهم کرده و فضای سیاسی لازیم برای دیپلماسی را ایجاد می کند. برخی مقامات اروپایی در محافل خصوصی این نکته را خاطرنشان می کنند که به دنبال چراغ سبز واشینگتن برای حرکت در این زمینه هستند. به بیان بهتر اروپا بدون مجوز آمریکا در جهت لغو تحریم های نفتی علیه جمهوری اسلامی اقدام نخواهد کرد.

سوم، آمریکا باید از تعیین ضرب الاجل پرهیز کند. پس از چهار سال دنبال کردن سیاست ها بر مبنای فشار، سیاستمداران آمریکایی به تجربه ارزشمندی در دیپلماسی با ایران دست یافته اند. تحت فشار قرار دادن جمهوری اسلامی برای به سرعت پاسخ مثبت گرفتن معمولا به شنیدن پاسخ خیر از سوی تهران منجر می شود.

در نهایت، ایالات متحده باید خود را برای یک بازی طولانی مدت آماده کند. این یک ماراتن است نه یک دو سرعت. دیوار بی اعتمادی هایی به قدمت 3 دهه ،با چند نشست و خوش و بش های هر از گاهی ، فرو نمی ریزد. موفقیت تنها زمانی حاصل می شود که به جای راه حل های سریع،  پیشرفتی همراه با صبر در روند دیپلماسی با ایران حاصل شود.

برای انجام حرکت های تانگو به دو نفز نیاز است. البته هیچ روند دیپلماتیکی با تضمین موفقیت همراه نیست، و روشن نیست که آیا ایران به آمریکا پاسخ مثبت می دهد یا خیر. در این بین تهران باید شفافیت بیشتری نشان داده و ضمن انعطاف پذیری، خود را با واقعیت ها منطبق کند.

اما در صورتی که صلح، ابزار سنجشی برای موفقیت باشد ، آنگاه دیپلماسی تضمین های بهتری را در مقایسه با جنگ ارائه می کند. اوباما می تواند از فرصت دور دوم ریاست جمهوری اش برای جلوگیری از تکرار اشتباهات همتایان اسبق خود ، استفاده کند.

نویسنده: رضا مرعشی – عضو شورای ملی ایران - آمریکا

منبع : فارن پالیسی/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: پنجشنبه 5 بهمن 1391 / باز انتشار: یکشنبه 8 بهمن 1391