هراس اقلیت های سوری از مخالفان اسد

فرزاد رمضانی بونش در کردپرس نوشت:

 

بحران سوریه و یا به تعبیری دیگرخیزش مخالفان مسلح ضد اسد در سوریه از آغاز تاکنون چندین دوره مختلف را پشت سر گذاشته است. نخست به شکل موجی از اعتراض برای اصلاحات نمایان گشت و بعدها این موج تبدیل به گرایشات خواهان سرنگونی حکومت شد. در وهله بعد اندک اندک تبدیل به جنگ چریکی شد و سپس در گذر زمان جنبه جنگ داخلی به خود گرفت به گونه ای که اکنون این جنگ بین موافقان و دولت اسد و مخالفان و اپوزسیون مخالف در سوریه در جریان است. در این بین گذشته از نوع رویکرد کشورهای عربی و غربی در این بحران متغیری که بسیاری از کارشناسان تحولات سوریه را به خود مشغول داشته است نوع کنشگری اقلیتهای مذهبی و قومی سوریه در بحران کنونی و نگاه آنها به دولت اسد و مخالفان است. در این راستا باید گفت از جمعیت بیش از بیست میلیونی سوریه بنا به برآوردهای گوناگون هر چند بیش از پنجاه یا شصت  درصد را اعراب سنی تشکیل می دهند، اما جدای از کردها به عنوان بزرگترین اقلیت قومی، اقلیت های مذهبی مهمی همچون علوی ها و مسیحیان، اقلیت های کوچک تر قومی و مذهبی دیگری همچون زیدیه، امامیه، اسماعیلیه، یهودیان، دروزی، ترکمن، چرکس ها و ... در این کشور حضور دارند. در این حال اکنون این پرسش مطرح است که با گذشت بیش از بیست و دو ماه از تحولات سوریه چرا همچنان اقلیتهای سوریه با نگاهی آمیخته با شک و تردید و هراس به مخالفان سوریه و گروه ها و جریان های سیاسی و نظامی مخالفان می نگرند؟ در این نوشتار تلاش میشود تا به علل این هراس ها پرداخته شود.

 

تحلیل رخداد:

 

در واقع اگر نگاهی به اقلیت های کلان و خرد در سوریه داشته باشیم باید گفت هر چند جدا از اکثریت عرب سنی که بطور نسبی پشتیبانی گسترده ای از مخالفان و نهادهای نظامی و سیاسی همچون ارتش آزاد سوریه، شورای ملی مخالفان و ائتلاف ملی مخالفان سوریه داشته اند، اما اقلیت های قومی و مذهبی سوری با احتیاط زیادی با پدیده اعتراض نسبت به دولت برخورد کرده و در نزدیک شدن به اوپوزیسیون بصورت تعمدی بسیار کند گام برداشته و حتی برخی از آنان نیز هنوز چنین کاری نکرده اند. در احتیاط و نگرانی موجود متغیرها و عوامل مختلفی تاثیر گذار بوده و هستند متغیرهایی که بیش از آنکه بعد بین المللی و منطقه ای داشته باشد رنگ و بویی داخلی داشته و عملا موجب عدم اتخاذ سه گزینه همراهی عمده، انتخاب گزینه بی طرفی کامل در تحولات و یا مخالفت شدید با حکومت داشته است. در این راستا باید گفت هر چند مخالفت ها در سوریه در دو سال گذشته از قالب مدنی به قالب نظامی و مسلحانه و یا جنگ داخلی رهنمون گشته است متغیرهای دیگری نیز در نوع نگاه اقلیتها به مخالفان افزوده شده است به گونه ای که اکنون می توان گفت اقلیتهای سوری همانند نگاهی که در آغاز بحران سوریه به مخالفین داشتند اینک آنگونه نمی نگرند.

 

نوع کنشگری مخالفان سیاسی اسد

 

در واقع از آغاز تشکیل شورای ملی مخالفان سوریه در ترکیه و همچنین بنیان نهادهای نظامی و سیاسی نوین همچون ارتش آزاد سوریه و ائتلاف ملی مخالفان سوریه این نهادها تلاش کرده اند تا با مد نظر قرار دادن برخی از اولویت های اقلیتهای مهم و کلان سوری همچون مسیحی و کرد شخصیت هایی از این اقلیتها را در مجموعه های خود وارد کنند، اما باید گفت این رویکرد به دلیل نوع نگرشهای اکثریتی حاکم بر این نهادها که بیشتر نگاهی ایدوئولوژیکی و مذهبی وقومی داشته مانع از حضور فزاینده و یا گسترده اقلیت ها در بین نهادهای مخالفین اسد شده است. در این بین هر چند مخالفان سوری همواره تلاش می کنند تکثرگرایی را سیاست اعلانی خود قرار دهند، اما رویکرد گروههای مسلح همراستا با مخالفان در سوریه بیانگر رنگ و بوی مذهبی وقومی این امر است تا نوعی توجه به دمکراسی و تکثرگرایی.

 

در همین حین نیز باید توجه داشت که جدا از برخی رویکردهای اعلانی رهبران مخالف سوریه در نگاه به اقلیت های سوری، نوع کشمکش های داخلی مخالفان و زیر مجموعه های نظامی و سیاسی مخالفان گوناگون داخل سوریه و رویکردهای اعمالی در صحنه سوریه باعث شده است در حقیقت مخالفان رویکردهایی مخالف با ارزشها و خواسته های اقلیت ها داشته باشند.

 

حضور القاعده و بنیاد گرایان تندرو و نگاه به اقلیت ها

 

از یک سو هر چند مخالفان سیاسی و نظامی تاکنون تلاش کرده اند فرماندهی گروه های شورشی داخل سوریه را متحد کنند، اما تاکنون موفقیت چندانی نداشته اند. جدا از این با توجه به نوع نگرش القاعده و حضور روزافزون این جریان از کشورهای مختلف در داخل سوریه و تشکیل گروه های سلفی و بنیادگرایان جهادی آنچه بیش از همه اقلیتهای قومی و مذهبی را نگران کرده است در حقیقت افزایش قدرت این گروهها در آینده سوریه و یا حداقل ناامنی فزانیده ناشی از حضور این گروه ها است. در این راستا نوع کنشگری قدرت های منطقه ای و رویکرد حمایت گرایانه تسلیحاتی آنان از جریان های مخالف سوریه هم باعث هراس بیشتر اقلیت ها شده است. چنانچه نوع کنشگری گروهها و جریان های مخالف اسد و رویکردهایی همچون قتل اقلیتها، تهدید اقلیت ها برای تغییر وضعیت سیاسی خود، سوزاندن کلیساها و مراکز  مذهبی دیگر اقلیتها و شعارهای فرقه ای همانند «مسیحیان به بیروت، علویان در تابوت» بر تضمین های رهبران مخالفان (که مدعی هستند تمام سوری ها را بدون توجه به مذهبشان در مقاومت علیه اسد و در دولت احتمالی آینده مشارکت خواهند داد) سایه افکنده و موجب هراس بیشتر اقلیت ها شده است.

 

ترس از آینده مبهم سوریه

 

در حقیقت فرسایشی شدن جنگ و بحران داخلی در سوریه و ورود متغیرهای منطقه ای و بین المللی در این بحران باعث شده است تا اقلیت ها هراس های بیشتری از آینده بدون اسد داشته باشند. در این حال به عنوان نمونه مسیحان سوریه با مقایسه خود با مسیحیان عراق و مصر از گزینه ای به نام مهاجرت های اجباری در هنگامه بحران و در صورت به دست گرفتن قدرت توسط بنیادگرایان تندرو و یا حضور بیشتر القاعده در سوریه می هراسند. در این میان اقلیت هایی همچون ارامنه که هم اقلیت مذهبی و هم اقلیت قومی هستند این نگرانی را بیشتر حس کرده و در حال مهاجرت به کشورهایی همانند ارمنستان هستند. گذشته از این نیز این نگاه با توجه به تحولات ماه های گذشته تقویت شده است که در صورت فروپاشی دولت اسد بنیادگرایان و سلفی ها از اقلیت هایی همچون مسیحیان و علوی ها و حتی سایر اقلیت هایی که رابطه خوبی با دولت اسد داشته و دارند انتقام سختی گرفته و این اقلیت ها نیز جایگاه سیاسی، اقتصادی، هویتی کنونی خود را در آینده نیز از دست دهند. همین امر بسیاری از اقلیت ها را واداشته است تا نظر مساعدی به افزایش قدرت مخالفان در سوریه نداشته و حتی برخی اقلیت ها با توان بیشتری در مقابل مخالفان اسد قرار گیرند.

 

چشم انداز رخداد:

 

با وجود گذشت بیش از بیست و دو ماه از شروع بحران در سوریه، طیف گسترده ای از اقلیت های دینی، مذهبی و نژادی همچنان دارای تنش ها و اختلافات گسترده ای با جریان ها و نهادهای نظامی و سیاسی موسوم به مخالفان اسد (اوپوزیسیون) هستند. در این راستا گذشته از نوع روابط این اقلیت ها با نظام سوریه (چه همگرایانه کامل یا بی طرف و ...) در حقیقت طیف های اندکی از اقلیت ها با در نظر داشت متغیرها و عواملی چند به جبهه ضد نظام سوریه پیوسته اند. در این میان هرچند برخی کشورهای منطقه ای از جمله ترکیه تلاش داشته اند تا اقلیت هایی همچون ترکمن ها در سوریه را به مخالفان نزدیک تر کنند اما با توجه به نوع ماهیت بنیادین و ایدئولوژیک  وقومی گروههای سیاسی و نظامی مخالف اسد در داخل سوریه و عملکردهای میدانی آنها باعث شده است تا همچنان نگرانی های گسترده ای در مورد آینده سوریه و حقوق و جایگاه اقلیت ها در آن وجود داشته باشد. آنچه مشخص است در شرایط کنونی و تا زمانی که نهادها و ساختارهای سیاسی و نظامی مخالفان سوریه و همچنین پشتیبانان منطقه ای و بین المللی آنها  تضمین های گسترده حقوقی و سیاسی عملی به اقلیت ها نداده باشند عملا نمی توانند نوع نگاه واگرایانه و خنثی اقلیتها را به خود معطوف کنند نگرانی ای که در مورد برخی از اقلیت ها همچون کردها و علوی ها جدی تر نیز می باشد.