جدال تن به تن تهران با 1+5

دیپلماسی ایرانی: در بخش نخست این مقاله به مسائلی چون موقعیت های کنونی پرونده هسته ای ایران و پیشنهادهای مطرح از سوی غرب و تهران ، لزوم  اعتماد سازی میان ایران و امریکا و گزینه های معامله چون تعلیق در برابر تعلیق یا به رسمیت شناخته شدن حق غنی سازی سه و نیم درصد اورانیوم مطرح شد. در بخش نهایی و دوم این مقاله دیگر جزئیات این پرونده را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم:

رویکرد «متوسط در برابر متوسط»
بعضی از کارشناسان هشدار می دهند که اقدامات اعتمادسازی  به خصوص در رابطه با مسئله غنی سازی 20 درصد اورانیوم ناکافی است و دنبال کردن حد وسط در برابر حد وسط بلند پروازانه تر است.جیمز والش محقق ارشد ام آی تی، بر روند اعتمادسازی کوتاه مدت تأکید می کند و می گوید مذاکره کنندگان فقط توانستند مسیر رسیدن به اهداف را در سراشیبی قرار دهند، علاوه بر این وی می گوید این کار موجب کوچک شدن فضای مذاکره و قرار گرفتن در وضعیت کنونی است. در این شرایط  اگر مخالفتی روی دهد، نیل به توافق سخت خواهد بود  چرا که دیگر مسئله ای وجود ندارد که بر سر آن توافق شود.
برخی استدلال می کنند که ایران در حال حاضر پیشنهاد توقف عملیات غنی سازی 20 درصد را رد کرده است (با این استدلال که گروه 5+1 در طی مذاکرات سال 2012 پیشنهاد لغو تحریم ها را نداده است) ممکن است پیشنهاد متوسط در برابر متوسط برای هردوطرف بلندپروازانه تر باشد.در حالی که این پیشنهاد موجب حل و فصل مشکلات و پایان بازی نخواهد شد اما حداقل مهمترین مسائل دو طرف به صورت فوری بررسی می شود و از بدتر شدن اوضاع جلوگیری می کند.
مقام های سابق دولتی پیشنهاد کرده اند توافق متوسط در برابر متوسط باید لغو تحریم های بیشتری به نسبت پیشنهاد موجود گروه 5+1 داشته باشد اما به نسبت آن میزانی که ایران در بسته ی پیشنهادی خود داده، نمی باشد.چنین رویکردی ممکن است مراحل زیر را شامل شود :
 

ایران :
• توقف غنی سازی 20 درصد
• خارج کردن اورانیوم 20 درصد به خارج از کشور
• تعطیلی فوردو
• اکسید کردن و یا حذف قابل توجهی از اورانیوم 3.5 درصد غنی شده
• اجرای پروتکل الحاقی

گروه 5+1 :
• لغو تحریم های خاص برای یک دوره ی تجدید پذیر
• متوقف کردن تحریم های جدید
• تهیه میله های سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران
اگر ایران تعهدات خود را نقض کند، تعلیق تحریم های موجود می تواند به طور خودکار لغو شود.رولف اکئوس، رئیس سابق کمیسیون ویژه سازمان ملل در عراق در موافقت این قضیه گفته است که لغو تدریجی تحریم ها در برابر بازرسی های سرزده،سیستم نظارت دائمی مانند سیستم هشداردهنده زودهنگام انجام شود.

تجدید نظر در مبادله ی سوخت
یکی از شاخه های رویکرد متوسط در برابر متوسط پیشنهاد مبادله ی سوخت اکتبر 2009 است که با تغییراتی در ماه می 2010، به نام اعلامیه تهران که با میانجیگری برزیل و ترکیه مورد موافقت تهران قرار گرفت،مطرح شد.
ایران در اکتبر 2009، در جلسه با ایالات متحده، فرانسه،روسیه و آژانس بین المللی انرژی اتمی با خارج کردن 1200 کیلوگرم از ذخیره 1600 کیلوگرمی اورانیوم 3.5 درصد غنی شده به روسیه و دریافت اورانیوم 20 درصد غنی شده موافقت کرد (در آن زمان ایران هنوز غنی سازی 20 درصد را شروع نکرده بود) بعداًً فرانسه اعلام کرد که اورانیم 20 درصد غنی شده را برای مصرف راکتور تحقیقاتی تهران به میله سوخت تبدیل می کند.علاوه بر این ایالات متحده با همکاری آژانس بین المللی انرژی اتمی به بهبود ایمنی راکنور تحقیقاتی تهران کمک می کردند.
به هر حال ایران هیچ وقت به طور رسمی این پیشنهاد را قبول نکرد.مقامات ایرانی مخالفت خود را با شرایط این توافقنامه اعلام کردند و معامله ی جایگزینی را که ضعیف تر شده بود را پیشنهاد دادند.
در بهار سال 2010، برزیل و ترکیه برای احیای مبادله سوخت تلاش کردند.طبق معامله ی جدید ایران می بایست 1200 کیلوگرم اورانیوم 3.5 درصد غنی شده را به خارج از کشور منتقل کند و در ازای آن صفحه های سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران دریافت کند.ایران در فوریه 2010  غنی سازی 20 درصد را برای تولید صفحه سوخت آغاز کرد،اما این موضوع در سند اعلامیه بیان نشده بود.اعلامیه همچنین حق ایران را برای توسعه و استفاده از انرژی هسته ای از جمله غنی سازی برای مقاصد صلح آمیز را به رسمیت شناخت.
ایالات متحده، فرانسه و روسیه این توافقنامه را رد کردند.با استناد به این نگرانی که در توافقنامه درباره ی توانایی غنی سازی 20 درصد و انباشت اورانیوم بیشتر از 3.5 درصد صحبتی نشده است.علاوه بر این اعلامیه تهران درباره ی میزان ذخیره ای که از اکتبر 2009 تاکنون تولید شده بود صحبتی نکرد و فقط بیان شده بود که 1200 کیلوگرم به خارج منتقل می شود.مشکلات فنی ایران برای تولید سوخت راکتور تحقیقاتی تهران نشان می دهد که مقامات ایران شاید هنوز به این چنین معامله ای علاقه داشته باشند.مبادله ی احتمالی سوخت راکتور تحقیقاتی تهران می تواند شامل اقدامات زیر باشد :
 

ایران :
• پذیرفتن محدویت غنی سازی 3.5 درصد
• خارج کردن ذخایر اورانیوم 20 درصد غنی شده
• موافقت با چشم پوشی از غنی سازی بالای 3.5 درصد

گروه 5+1 :
• موافقت با فراهم کردن صفحات سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران به منظور تولید ایزوتوپ های پزشکی در آینده
• به تعلیق درآوردن تحریم های جدید در هنگام مبادله و شروع به لغو تحریم ها، زمانی که تأیید شود غنی سازی 20 درصد متوقف شده و ذخایر آن به خارج منتقل شده است.
• همکاری فنی با ایران برای توسعه ی یک راکتور تحقیقاتی آب سبک

رویکرد  «بزرگ در برابر بزرگ»
گزینه ی احتمالی دیگر رویکرد «بزرگ در برابر بزرگ» است که قطعاً موجب حل و فصل برنامه ی هسته ای و بهبود رابطه ی ایران و گروه 5+1 می شود.طبق این رویکرد تنش بین دو طرف رفع خواهد شد و موجب تقویت روابط اقتصادی می شود.بخش مهمی از چنین رویکردی مربوط به حل و فصل نگرانی های آژانس بین المللی انرژی اتمی از ابعاد احتمالی نظامی هسته ای ایران می باشد که آژانس هم اکنون در حال مذاکره جداگانه با ایران می باشد.طبق این پیشنهاد باید بازدید های سرزده و نظارت های بیشتری بر طبق کد 3.1 پادمان و پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی انجام شود.
تعدادی از کارشناسان از جمله استفن هادلی، مشاور سابق امنیت ملی، درباره ی یک رویکرد جامع تر بحث کرده اند.طبق نظر هادلی و دیگران چنین رویکردی مستلزم آن است که ایران این اقدامات را انجام دهد :
• موافقت با غنی سازی تا سقف 3.5 درصد
• موافقت با محدودیت ذخیره کردن اورانیوم 3.5 درصد غنی شده تا آن حدی که برای مصارف غیرنظامی نیاز است.
• به دنبال سلاح هسته ای نبودن (عملیاتی کردن فتوای ممنوعیت استفاده از سلاح هسته ای)
• چشم پوشی از هرگونه باز فرآوری هسته ای و تولید پلوتونیوم
• تعطیلی و از بین بردن فوردو
• پذیرش و انجام پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی
• رفع نگرانی آژانس بین المللی انرژی اتمی در رابطه با فعالیت های تسلیحاتی گذشته
• عدم حمایت از گروه هایی مانند حزب الله
هادلی و دیگران پیشنهاد می کنند که گروه 5+1 باید با این موارد موافقت کند :
• حمایت از برنامه ی هسته ای غیر نظامی ایران برای تولید برق
• لغو تحریم ها
• احیای اقتصاد ایران، سرمایه گذاری در حوزه ی نفت و گاز و انتقال تکنولوژی
• تشویق سازمان ها، شرکت ها و بنیاد ها برای ایجاد مراکز آموزشی در ایران
• ایجاد برنامه های مبادله ای برای دانشجویان و بازرگانان
• برقراری مجدد روابط دیپلماتیک
• ایجاد یک مرکز منطقه ای و بین المللی بازفرآوری و غنی سازی هسته ای با مشارکت ایران،اما نه در رابطه با تکنولوژی های خطرناک
• قبول غنی سازی 3.5 درصد در نطنز
• محدود کردن ذخایر اورانیوم 3.5 درصد غنی شده ایران به 800 کیلوگرم (به غیر از میله های سوخت)
• به وضوح محکوم کردن هرگونه خرابکاری یا اعمال خشونت علیه شهروندان ایرانی و فعالیت های ایران
این موارد را دو طرف می توانند به صورت یک در برابر یک و در یک بازه ی زمانی انجام دهند.طرفداران این رویکرد معتقدند که باید مکانیسمی وجود داشته باشد تا اگر ایران تخلفی نسبت به توافق انجام بدهد در آن صورت به صورت اتوماتیک تحریم ها و یا اجازه ی حمله ی نظامی مورد بررسی قرار گیرد.چنین توافقی می تواند با حمایت شورای امنیت سازمان ملل تقویت شود و اگر توافقنامه نقض شود با استناد به آن اقدام شود.

مذاکره ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی
علاوه بر مذاکرات ایران و گروه 5+1 ،آژانس بین المللی انرژی اتمی و ایران هم از اوایل سال 2012، در رابطه با رفع نگرانی درباره ی اتهام فعالیت های تسلیحات هسته ای با هم مذاکره داشته اند.این نگرانی ها در گزارش نوامبر 2011 آژانس به شورای حکام ذکر شده و شامل موارد زیر می باشد :
• آزمایش مواد انفجاری با قدرت بالا که به معنای سلاح هسته ای است
• به کارگیری نوترون و توسعه ی چاشنی انفجاری
• کار بر روی نصب کلاهک هسته ای بر روی موشک و مکانیسم مسلح کردن،پرتاب و ذوب آن
• فعالیت های مقدماتی ایران به خاطر کار بر روی کلاهک هسته ای احتمالی است.

این موارد را آژانس بین المللی انرژی اتمی در فوریه 2012 به اطلاع ایران رساند و از ایران خواست که در رابطه با کار بر روی کلاهک های هسته ای، به آژانس توضیح دهد.با وجود رایزنی های متعدد در سال گذشته،طرفین هنوز در رابطه با رویکرد ساختاری به توافق نرسیده اند.این رویکرد براساس نگرانی های آژانس که در سند 20 فوریه 2012 بیان شده استوار است.در پاسخ به بن بست به وجود آمده، شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در نشست 13 سپتامبر 2012، از ایران به خاطر عدم همکاری با درخواست شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر تعلیق فعالیت های غنی سازی  و عدم همکاری با بازرسی های آژانس، انتقاد کرد.

نمایندگان ایران وآژانس بین المللی انرژی اتمی توافق کردند که در 16 ژانویه 2013 برای مذاکره در این رابطه و تعیین چارجوبی برای برای حرکت به جلو با هم دیدار کنند.برای پیشرفت بازرسی ها،آژانس بین المللی انرژی اتمی باید روشن سازد که هدف از بازرسی این است که اطمینان حاصل شود که در حال حاضر هیچ گونه از فعالیت های مربوط به تسلیحات هسته ای انجام نمی شود.

برای این منظور ایران باید هرگونه درخواست در رابطه با تعویق بازرسی آژانس را کنار بگذارد.ایران در پاسخ اولیه به درخواست برنامه ی کاری فوریه 2012 آژانس، امکان بازرسی موازی از فعالیت های مشکوک را رد کرد. در حالی که این اقدام می توانست سرعت عمل بازرسی های آژانس را بالا ببرد.
همچنین اگر در آینده مسائل جدیدی مطرح شود ایران باید اجازه ی بازرسی بیشتر را بدهد.این محدودیت ها موجب این می شود که آژانس نتواند به خوبی اطلاعات لازم را برای بازرسی ها به دست بیاورد.مقامات ایران باید بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی را به رسمیت بشناسند و این اطمینان را بدهند که مقاصدشان صلح آمیز است.همچنین روند مذاکرات سطح بالای سیاسی را تسریع کنند.

نتیجه گیری
تحریم های بین المللی سرعت برنامه ی هسته ای ایران را کاهش داده و موجب تشدید فشارها برای پاسخ مساعد به درخواست های گروه 5+1 می شود.با این حال این تحریم ها حتی اگر سخت تر از این هم باشد، نمی تواند برنامه ی هسته ای ایران را متوقف کند.
استفاده از حمله ی نظامی گسترده ،حملات پراکنده به زیر ساخت های هسته ای و اشغال کوتاه مدت کشور فقط به طور موقت برنامه ی هسته ای ایران را متوقف می کند.به دنبال حمله ی نظامی، احتمالاً ایران بی درنگ، بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی را اخراج می کند و به دنبال ساخت سلاح هسته ای خواهد رفت.در نتیجه گزینه ی نظامی مخرب و پرهزینه خواهد بود و منجر به از بین رفتن گزینه های دیپلماتیک، از دست دادن حمایت های بین المللی در رابطه با تحریم ها،کاهش انزوای ایران،احتمال وقوع جنگ منطقه ای و تلفات عظیم انسانی می شود.

پرزیدنت اوباما و دیگر رهبران باید تلاش مضاعفی برای تعامل ومذاکرات جدی و پایدار با ایران داشته باشند تا از نظامی شدن برنامه ی هسته ای ایران جلوگیری کنند.
برای انجام این کار، ضروری است که ایران فعالیت غنی سازی 20 درصد خود را متوقف کند و غنی سازی و میزان ذخایر اورانیوم خود را به مصرف عادی، غیرنظامی و برای نیازهای صلح آمیز بازگرداند.به منظور بررسی و نظارت بر تعهدات ایران،باید به آژانس بین المللی انرژی اتمی اجازه داده شود تا بازرسی های سرزده ی بیشتری داشته باشد تا کاملاً مشخص شود که اقدامات مربوط به تسلیحات که در گذشته انجام شده است دیگر تکرار نمی شود.در مقابل، تحریم های بین المللی باید لغو شود و حق قانونی ایران برای استفاده ی صلح آمیز از انرژی هسته ای به رسمیت شناخته شود.
رویکرد دیپلماسی محور، تنها گزینه ای است که از دستیابی ایران به سلاح هسته ای جلوگیری می کند.انجام این کار دشوار است، اما بهترین گزینه ای است که روی میز قرار دارد.
نویسنده : کلسی داونپورت / منبع : انجمن کنترل تسلیحات