چین تحریم را بهانه کرد و گریخت

دیپلماسی ایرانی: ایران به عنوان یکی از اعضای «سازمان کشورهای صادرکننده نفت»(OPEC)در رده چهار کشور دارنده بزرگترین ذخایر جهانی نفت و گاز می باشد. در سال 2010، این کشور صادرکننده سوم نفت خام جهان بعد از عربستان و روسیه بود اما با توجه به افزایش مصرف داخلی و کاهش تولید بواسطه تحریم ها، حجم نفت صادراتی ایران کم شده است. ذخایر نفتی این کشور نیز طبق آخرین آمارهای بی پی2011 برابر در ردیف چهارم جهان بعد از عربستان و کانادا و ونزوئلا معادل 9/9درصد ذخایر جهانی بوده است.ⁱ برخی آمارها با توجه به اینکه بسیاری از ذخایر نفتی کانادا «نفت نامتعارف» می باشد، ایران را در ردیف سوم قرار می دهند. بنا به آمارهای آخرین ترازنامه انرژی ایران، ایران با احتساب ذخیره نفت خام و میعانات گازی متعارف، پس از عربستان سعودی و ونزوئلا در رتبه سوم جهان قرار گرفته است. بایستی خاطر نشان کرد که ایران در سال های گذشته در مقام دوم قرار داشته که با کشف ذخایر نفتی جدید در ونزوئلا، از رتبه دوم به رتبه سوم جهان تنزل یافته است. لازم به ذکر است که این شرایط بدون لحاظ نمودن ذخایر سرشار ماسه های قیری در کشور کانادا می باشد. با لحاظ نمودن این ذخایر غیر متعارف، رتبه ایران در جهان ازمقام سوم به چهارم تنزل می یابد.ⁱⁱ

در سالهای اخیر بخصوص از سپتامبر2010، تحریم های خارجی سرعت پیشرفت بخش انرژی ایران بویژه در بخش توسعه بالادستی -نفت و گاز هر دو- را کند کرده است. این امر سبب شده است که تعدادی از شرکت های خارجی فعال در پروژه های توسعه بالادستی انرژی از ایران خارج شوند. تحریم ها همچنین بر واردات مواد پالایشی نیز تاثیر گذاشته و سبب شد که ایران اقداماتی را برای افزایش ظرفیت پالایشی خود انجام دهد.

در جنوبی ترین ساحل ایران، تنگه استراتژیک هرمز قرار دارد که مهمترین مسیر صادرات نفت و گاز طبیعی مایع شده(LNG) ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس می باشد. در باریکترین نقطه، این تنگه دارای عرضی 21مایلی می باشد و در سال 2011 روزانه 21میلیون بشکه در روز- معادل 35 درصد نفت انتقالی دریایی و 20 درصد مجموع نفت تجارت شده جهان- از آن گذر کرده است. علاوه بر نفت، بین ژانویه تا اکتبر2011- ماه اول تا ماه 10میلادی- حدود 70میلیون تن گاز طبیعی مایع شده(LNG)از این تنگه گذر کرده است.ⁱⁱⁱ

دلایل خروج شرکت شرکت CNPC چین از قرارداد توسعه فاز ١١ پارس جنوبی بعد از ۳،۵ سال و روند توسعه میدان گازی پارس جنوبی و تاثیر تحریم ها بر خروج شرکت های خارجی از این پروژه را مورد بررسی قرار می دهیم.

گاز طبیعی

براساس گزارشات EIA در ژانویه ٢٠١١ میزان ذخایر اثبات شده گاز طبیعی ایران معادل ١٠٤٦تریلیون فوت مکعب(برابر با ٦/٢٩تریلیارد متر مکعب) در جایگاه دوم جهان بعد از روسیه قرار دارد.^iv طبق اطلاعات شرکت بی پی، میزان ذخایر گاز طبیعی ایران برابر با ١/٣٣تریلیارد مترمکعب معادل با ٩/١٥درصد مجموع ذخایر گاز طبیعی متعارف جهان می باشد.^v ترازنامه انرژی ایران با توجه به اکتشافات ٢ سال گذشته، میزان ذخایر ایران را از ٢٩ تریلیون مترمکعب در سال ١٣٨٧ به ٠٩/٣٣تریلیون متر مکعب در سال ١٣٨٨ و ٦٢/٣٣تریلیون مترمکعب ارزیابی کرده است.^vi

تولید و مصرف گاز طبیعی

میزان تولید گاز طبیعی ایران در دو دهه گذشته بیش از 550درصد افزایش یافته درعین حال میزان مصرف گاز طبیعی نیز در این کشور رشد شدیدی داشته است. اگر رشد تقاضای گاز طبیعی نرخ کنونی را داشته باشد، احتمال کمبود گاز طبیعی نیز افزایش می یابد. در حال حاضر به دلیل رشد فزاینده مصرف داخلی، صادرات گاز طبیعی ایران بسیار محدود می باشد هرچند امید می رود که با توسعه آتی پروژه های پارس جنوبی و دیگر طرح های توسعه ای، میزان صادرات ایران گسترش یابد. بنا به آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا(EIA)، میزان تولید ناخالص گاز ایران در سال 2010 معادل 7/7تریلیون فوت مکعب بوده که حدود 2/1تریلیون فوت مکعب آن مجدداً برای ازدیاد برداشت نفت به چاه های نفتی تزریق مجدد می گردد. طبق همین آمار، در این سال میزان مصرف ایران نیز 1/5تریلیون فوت مکعب بوده است.^vii طبق آمارهای شرکت بی پی(2011)نیز میزان تولید گاز طبیعی فراوری شده ایران 5/138میلیارد مترمکعب و میزان مصرف این کشور 9/136میلیارد مترمکعب بوده است.^viii هرچند ایران سعی می کند با استفاده از تکنیک های بهبود تولید(EOR) میزان تولید گاز طبیعی خود را بالا ببرد اما در عین حال انتظار می رود که سهم گاز طبیعی مورد استفاده برای تزریق مجدد به چاههای نفتی نیز به شدت افزایش یابد که این امر سهم گاز طبیعی در دسترس برای صادرات را کاهش می دهد. در سال 1389 روزانه 4/88 میلیون مترمکعب گازطبیعی به میادین نفتی تزریق شده که نسبت به سال پیش از آن 9/11درصد افزایش داشته است. برنامه تزریق گاز به مخازن درحالی است که برداشت نفت از میادین نفتی کشور به دلیل رسیدن به نیمه دوم عمر خود کاهش یافته است. البته باید توجه نمود که برداشت زود هنگام از میادین نفتی جدید در صورت مطالعه ناکافی و بی توجهی به موضوع تزریق برای ازدیاد برداشت، احتمالاً آسیب به مخازن را در پی دارد. در سال 1389، وزارت نفت طرح های تزریق به میادین نفتی جنوب، سیری، آغاجاری و همچنین طرح افزایش توان تزریق گاز میادین کرنج و پارسی را در برنامة خود داشته است.

در مجموع باید گفت که میزان تولید آتی ایران کاملاً منوط به مهمترین طرح های توسعه ای این کشور در بزرگترین حوزه کشور- پارس جنوبی- بوده که در بخشهای آتی به روند توسعه فازهای آن پرداخته می شود. در حال حاضر، آمارهای مصرف گاز طبیعی نشان دهنده عدم وجود ظرفیت اضافه تولید نسبت به میزان مصرف داخلی برای صادرات است. نکته مهمی که مسئولان ایران در توسعه ظرفیت تولید گاز خود به آن توجه کنند، رشد سالیانه ٧درصدی مصرف داخلی گاز طبیعی در دهه آینده است.

مدیریت سازمانی بخش گاز طبیعی

«شرکت ملی گاز ایران»(NIGC) مسئول زیرساخت ها، انتقال و توزیع گاز طبیعی در ایران می باشد. در سال ٢٠٠٣، «شرکت ملی صادرات گاز ایران»(NIGEC) برای مدیریت و نظارت بر همه خطوط لوله و پروژه های LNG تاسیس گردید. تا می ٢٠١٠، «شرکت ملی صادرات گاز ایران» تحت کنترل «شرکت ملی نفت ایران»(NIOC) بود اما وزارت نفت آن را در کنترل شرکت ملی گاز درآورد که اقدامی برای گسترش مسئولیت این شرکت - شرکت ملی گاز- به پروژ های جدید گاز طبیعی بود. به دلیل برخی تحریم های ناعادلانه غربی علیه ایران، برخی شرکت های غربی بین المللی چون ریپسول(اسپانیا)، شل(بریتانیا) و توتال(فرانسه) از پروژه های توسعه منابع گاز طبیعی ایران عقب نشستند. در واکنش به این امر، ایران به سمت شرکتهای شرقی چون شرکت نفت دولتی هند، سینوپک چین و گازپروم روسیه برای افزایش حضور در طرح های توسعه ای بالادستی گاز این کشور روی آورد. همانند بخش نفتی، قرادادهای ایران با شرکت های بین المللی در چارچوب قراردادهای «بیع متقابل» از نوع « خرید خدمت» قرار دارد. اخیراً مجلس ایران، انعقاد قرادادهای مبتنی بر «مشارکت در تولید» را در حوزه های نفت و گاز مشترک را مجاز شمرده است که به دلیل منابع عظیم گازی ایران، می تواند مشوقی برای جذب بیشتر شرکت های بین المللی در سرمایه گذاری در بخش انرژی ایران گردد. در حال حاضر «شرکت ملی نفت جنوب ایران»(NISOC) – زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران- مسئول بخش اعظم تولید گاز طبیعی ایران در مناطق جنوبی است.

واردات و صادرات گاز طبیعی

ایران با امضاء قرارداد خرید گاز از ترکمنستان در سال 1997 از طریق خط لوله « کروپچی-کردکوی» به واردات سالانه 8میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان اقدام کرده است. در سالهای 2011-2010 با تکمیل خط لوله گازی « دولت آباد-هاشمی نژاد»، قرارداد افزایش واردات گاز ایران از ترکمنستان تا 20میلیارد مترمکعب منعقد شد. بین ماههای ژانویه تا اکتبر 2011(9ماه سال) ایران از کشور ترکمنستان 1/1میلیارد فوت مکعب در روز(معادل31 میلیون مترمکعب در روز) گاز وارد کرده است.

از نظر صادرات نیز ایران از طریق خط لوله به کشورهای ترکیه و ارمنستان گاز صادر می کند. از سال 2001، کشور ترکیه واردکننده گاز ایران بوده و میزان واردات این کشور از ایران در سال 2010 روزانه 762میلیون فوت مکعب در روز(معادل 21میلیون متر مکعب در روز) بود که این میزان به صورت میانگین در سال 2011 به 24میلیون مترمکعب رسیده است. ظرفیت خط لوله صادراتی گاز ایران به ترکیه 40-36میلیون مترمکعب در روز می باشد. علا.ه بر ترکیه، ایران و ارمنستان سال 1383 قراردادی به منظور تهاتر گاز و برق امضا کردند که مطابق با این توافق قرار بود حجم صادرات گاز ایران تا سال 2010 میلادی به یک میلیارد متر مکعب در سال افزایش یابد. در حال حاضر به طور متوسط روزانه بیش از یک میلیون متر مکعب گاز طبیعی از طریق تاسیسات مرزی نوردوز به این کشور همسایه صادر می شود که برای انتقال گاز طبیعی به ارمنستان خط لوله ای به قطر 30 اینچ و به طول 113 کیلومتر حدفاصل تبریز تا مرز ارمنستان ساخته شده است. مدت قرارداد تهاتر گاز ایران و برق ارمنستان را 20 ساله بوده که قرارداد صادرات گاز ایران به ارمنستان یک قرارداد چهار جانبه میان شرکت ملی صادرات گاز ایران، شرکت توانیر، شرکت ایروان تی پی پی و شرکت برق ارمنستان است.^ix

در خرداد 1389، وزیر نفت پاکستان از نهایی شدن قرارداد خرید گاز ایران پس از 17 سال مذاکره خبر داد. بر پایه توافقنامه خرید و فروش گاز میان 2 کشور (جی اس پی ای)، میزان گاز صادراتی ایران به پاکستان روزانه 750 میلیون فوت مکعب خواهد بود که به یک میلیارد فوت مکعب (حدود 30 میلیون متر مکعب در روز) افزایش خواهد یافت. مطابق با این قرارداد ایران باید تا سال 2014 میلادی سالانه بیش از 20 میلیون متر مکعب گاز به این کشور همسایه صادر کند. مدت زمان عرضه گاز ایران به پاکستان 25 سال است که به مدت 5 سال دیگر نیز می تواند تمدید شود.^x

برنامه های توسعه تولید گاز طبیعی

مهمترین پروژه توسعه تولید انرژی ایران، حوزه دریایی پارس جنوبی می باشد که با کشور قطر مشترک است. این میدان در کشور قطر «میدان شمالی و یا گنبد شمالی» نامیده می شود. این حوزه در سال 1990 کشف شد و در 62 مایلی ساحل ایران در خلیج فارس قرار دارد. برنامه توسعه این حوزه در 24فاز تدوین شده که بوسیله «شرکت نفت و گاز پارس»(POGC)- زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران- مدیریت می شود. هر یک از این فازها دارای برنامه تولید ترکیبی از میعانات گازی، گاز طبیعی می باشد که فازهای 1تا10 آن به بهره برداری رسیده است. قسمت عمده تولید کنونی این فازها به بازار داخلی و یا تزریق مجدد به چاههای نفتی اختصاص خواهند یافت و مابقی آن به صورت گاز طبیعی مایع شده(LNG) صادرشده و یا در پروژه های جی تی ال(فر آیند تبدیل گاز طبیعی به هیدروکربنهای مایع ) مورد استفاده قرار می گیرند. به دلیل اهمیت محوری توسعه فازهای پارس جنوبی در برنامه توسعه تولید گاز کشور ایران، توسعه این میدان در صفحات آتی با تفصیل بیشتری مورد بررسی قرار می گیرد.

توسعه فازهای حوزه پارس جنوبی

عمده ترین مرکز سرمایه گذاری ایران در بیش از یک دهه اخیر، حوزه گازی «پارس جنوبی» می باشد که با کشور قطر مشترک می باشد- این حوزه گازی در قطر گنبد شمالی و یا حوزه شمالی خوانده می شود. وسعت این حوزه 9700 کیلیومتر مربع می باشد که 3700کیلیومتر مربع آن در خاک ایران و 6000کیلومترمربع آن در خاک قطر می باشد. از نظر آژانس بین المللی انرژی ذخیره درجای این حوزه معادل 1800تریلیون فوت مکعب برابر با 51تریلیون مترمکعب گاز و حدود 50میلیارد بشکه میعانات گازی می باشد که از این میان 550تریلیون فوت مکعب(2/14تریلیون مترمکعب) در طرف ایران و 1300تریلیون فوت مکعب(7/36تریلیون مترمکعب) در طرف قطر است. ذخیره گازی قابل استحصال طرف ایران برابر با 360تریلیون فوت مکعب برابر 1/10تریلیون مترمکعب و ذخیره گازی قابل استحصال طرف قطری برابر با 900 تریلیون فوت مکعب برابر با 5/25 تریلیون مترمکعب می باشد. به طور کلی، ذخایر گازی این حوزه در طرف قطری معادل 99درصد کل ذخایر گازی این کشور و 14درصد ذخایر جهانی بوده و ذخایر گازی طرف ایرانی 36درصد کل ذخایر گازی این کشور6/5درصد کل ذخایر جهانی است. علاوه بر گاز طبیعی، این حوزه در طرف قطری 30میلیاردبشکه میعانات گازی دارد که حداقل 10میلیارد بشکه آن قابل استحصال بوده، در حالیکه در طرف ایرانی 18 میلیاردبشکه میعانات گازی درجا وجود دارد که 9میلیارد بشکه آن قابل استحصال می باشد.

حوزه پارس جنوبی در سال 1990 توسط شرکت ملی نفت ایران کشف گردید و «شرکت نفت و گاز پارس» - زیرمجموعه شرکت ملی نفت- مسئول توسعه پروژه های مرتبط با این حوزه گردید. این شرکت ملی برنامه توسعه حوزه مشترک گازی پارس جنوبی را در 30-24 فاز طراحی کرده است که در صورت تحقق می تواند 30-25میلیارد فوت مکعب(معادل 850-710میلیون مترمکعب) گاز طبیعی در روز تولید نماید. هر فاز این توسعه ای این حوزه برای تولید روزانه 1میلیارد فوت مکعب(معادل 28میلیون مترمکعب)گاز طبیعی، 40هزاربشکه میعانات گازی، 1500 تن ال پی جی(گاز مایع) و 200 تن گوگرد در روز طراحی شده است.^xi توسعه این حوزه تاکنون متاثر از مشکلات مختلفی- تکنیکی، حقوقی و این اواخر سیاسی- بوده است. با این وجود، تولید گاز ایران از این حوزه از دسامبر 2002 از فاز 2 این حوزه به میزان 1میلیارد فوت مکعب در روز(28میلیون متر مکعب در روز) گاز تر شروع شد که بوسیله خط لوله به تاسیسات فرآوری و نم زدایی عسلویه انتقال می یابد. میزان تولید گاز طبیعی ایران از این حوزه در دسامبر 2010 به 75میلیون مترمکعب در روز رسید که نشان دهنده افزایش 30درصدی تولید گاز بین سالهای 2009 و 2010 می باشد.

تا سال 2008، فازهای 1، 2، 3 ،4 و 5 این حوزه و در پایان سال 2008 ، فازهای 6، 7، 8، 9 و 10 آن نیز به بهره برداری رسید. هم اکنون فازهای 12، 15، 16، 17، 18، 19، 27 و 28 این حوزه در مراحل مختلف پیشرفت می باشند. با راه اندازی این هشت فاز، پیش بینی می شود که روزانه 320هزار بشکه میعانات گازی، 4میلیون تن گوگرد، 4/4 میلیون تن ال پی جی و 4میلیون تن گاز اتان تولید شود. طبق پیش بینی ها، در صورت اجرا شدن این هشت فاز، ایران از سال 2015 دارای درآمد سالانه 100میلیارد دلار از این حوزه بوده و ظرفیت تولید گاز کشور به روزانه 1/1میلیارد مترمکعب(5/401 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در سال) می رساند. لازم به ذکر است که فازهای 11، 13 و 14 این حوزه نیز به پروژه های «پارس ال ان جی» و «پرشین ال ان جی» اختصاص دارند.

عقب ماندگی در برداشت گازطبیعی از کشور قطر از حوزه مشترک پارس جنوبی

تا پایان سال 2008، تولید انباشتی کشور قطراز حوزه مشترک پارس جنوبی 2برابر تولید انباشتی ایران از این حوزه بود. در این سال کشور قطر بین سالهای 1997 تا 2008 حدود 20تریلیون فوت مکعب(معادل 570میلیارد مترمکعب) از این حوزه برداشت کرده بود و ایران بین سالهای 2003(شروع بهره برداری ایران) تا 2008 حدود 10تریلیون فوت مکعب(معادل 280میلیارد مترمکعب) بود. پیش بینی می شود که این نسبت در آینده کوتاه مدت حفظ گردد به نحوی که در پایان سال 2011 میزان تولید انباشتی کشور قطر به 41تریلیارد فوت مکعب و تولید انباشتی ایران به 21تریلیارد مترمکعب رسید. در سال 2011 میزان تولید سالانه کشور قطر به 8تریلیادفوت مکعب(معادل 230میلیارد مترمکعب) و میزان تولید سالانه ایران به 4تریلیارد فوت مکعب(معادل 110میلیارد مترمکعب) رسید.

بررسی فازهای توسعه حوزه گازی پارس جنوبی^xii

فاز 1: این فاز بوسیله شرکت پتروپارس برای تولید 1میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی، 40هزار بشکه میعانات گازی، 1500 تن ال پی جی و 200 تن سولفور در روز توسعه داده شده است. زمان بهره برداری از این فاز نیمه دوم سال 1381 بوده است. مجموعه دریایی مرتبط با این فاز شامل سکوهای حفاری، بهره برداری، مسکونی، مشعل، خط لوله زیردریایی 18 اینچ به طول تقریبی 5/5 کیلومتر برای انتقال گاز یک سکوی حفاری به سکوی بهره برداری، خطوط لوله 30 اینچ صادرات میعانات گازی در دریا به طول 3 کیلومتر، خط لوله زیردریایی 32 اینچ به طول 105 کیلومتر جهت انتقال گاز و معیانات گازی در دو مرحله به پالایشگاه ساحلی است. تاسیسات ساحلی شامل واحدهای دریافت و جداسازی گاز و میعانات گازی، تثبیت میعانات گازی، شیرین سازی نم زدایی، تنظیم نقطه شبنم و تراکم گازهای جهت انتقال و بازیافت و انجماد گوگرد می باشد.

فازهای 2و3: اجرای مراحل دوم و سوم طرح توسعه میدان جهت استحصال2000 میلیون فوت مکعب و 80،000  بشکه میعانات گازی و400 تن گوگرد در روز بصورت بیع متقابل درتاریخ 25/5/77 به کنسرسیوم شرکت های توتال ، گاز پروم و پتروناس واگذارگردیده است. نحوه انتقال گاز و میعانات گازی به پالایشگاه بصورت سه فازی می باشد . تاسیسات دریائی شامل 2 سکوی حفاری برای حفر2 حلقه چاه توصیفی و 20 حلقه چاه توسعه ای، 2 رشته خط لوله زیردریائی 32 و 45 اینچ هریک به طول 105 کیلومتر میباشد. یک پالایشگاه گاز درساحل به ظرفیت 2000 میلیون فوت مکعب ساخته شده است که شامل واحدهای دریافت و جداسازی گاز و میعانات گازی، تثبیت میعانات گازی، شیرین سازی، نم زدائی، تنظیم نقطه شبنم و مرکاپتان زدائی وتراکم گاز جهت انتقال، بازیافت و انجماد گوگرد و واحد احیائی مونواتیلن گلیکول جهت تزریق می باشد . محصول گاز پالایشگاه بااستفاده از خط لوله 56 اینچ مرحله اول به خط لوله سراسری سوم انتقال گاز درمنطقه کنگان ارسال خواهدشد. این فازها در مارس 2003 به بهره برداری رسید.

فازهای 4 و 5: فازهای 4و5 این طرح به منظور تولید روزانه 57 میلیون متر مکعب گاز طبیعی جهت مصارف داخلی و صادرات، تولید روزانه حدود 3000 تن گاز مایع (LPG)، تولید روزانه 80 هزار شبکه میعانات گازی و 400 تن گوگرد جهت صادرات و تولید سالانه 1 میلیون تن اتان به عنوان خوراک واحدهای پتروشیمی طراحی گردید. عملیات اجرایی این دو فاز توسط مشارکت شرکت آنی ایتالیا و پتروپارس در سال 80 آغاز شد و اولین مرحله بهره برداری آن در اواسط 1383 انجام گردید.

فازهای 6،7 و 8 : این فازها بوسیله شرکت های پتروپارس و استات اویل برای تولید روزانه حدود 80 میلیون متر مکعب گاز ترش جهت تزریق به حوزه نفتی آغاجری و تولید روزانه 4500 تن گاز مایع (LPG) در سال جهت صادرات و 120هزار بشکه میعانات گازی در روز جهت صادرات توسعه یافتند. شرکت پتروپارس مسئول ساخت تاسیسات خشکی و شرکت استات اویل مسئول ساخت تاسیسات دریایی این فازها بود. از هر یک از این تاسیسات دریایی یک خط لوله 31 اینچی به تاسیسات خشکی کشیده شده است. این فازها در سال 1387 به بهره برداری رسید.

فازهای 9 و 10: این فازها بوسیله شرکت ال جی کره جنوبی برای تولید روزانه 57 میلیون متر مکعب گاز طبیعی جهت مصارف داخلی و صادرات، 80 هزار شبکه میعانات گازی و 400 تن گوگرد جهت صادرات، تولید سالانه 1 میلیون تن اتان جهت مصرف در مجتمع های پتروشیمی و تولید روزانه 3000 تن گاز مایع (LPG) درنظر گرفته شده است. این فازها توسط دولت آقای احمدی نژاد در مارس 2009 افتتاح شدند.

فاز 11: این فاز برای تولید گاز طبیعی مورد نیاز پروژه « پارس ال ان جی» طراحی شده بود که قرارداد اولیه آن در دولت اصلاحات با شرکت توتال منعقد شد. در سال 2010، با کنار کشیدن این شرکت، این پروژه به شرکت ملی نفت چین(CNPC) واگذار شد، اما ایران از وضعیت پیشرفت این پروژه توسط شرکت چینی رضایت نداشت. به گفته موسی سوری- مدیرعامل شرکت ملی پارس- در اسفند 1390، در باره آخرین وضعیت توسعه فاز 11 پارس جنوبی که با مشارکت چینی ها در حال اجراست، مذاکره های مختلفی در سفر اخیر وزیر نفت به چین برای زمان بندی و اجرای به موقع این پروژه انجام شد و این مذاکره ها نیز هم اکنون در ایران در حال انجام است. بر اساس برنامه زمان بندی اولیه این پروژه در مدت 60 ماه باید انجام شود و قرارداد آن سه سال پیش با طرف چینی به امضا رسید و ایران خواستار اجرای آن در زمان تعیین شده می باشد. طبق اظهارات مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس،ارزش قرارداد توسعه این فاز پنج میلیارد دلار است.^xiii در ٤دی ماه ١٣٩١ شرکت چینی با توافق با ایران از قرارداد توسعه این فاز کنار رفت.

فاز 12: طبق طراحی اولیه، فاز 12 از سوی شرکت پتروپارس به عنوان یک پروژه تولید ال ان جی معرفی شده است. در صورت تکمیل، این پروژه دارای تولید روزانه 71میلیون مترمکعب گاز غنی، 1/2میلیون مترمکعب اتان، 80هزار بشکه میعانات گازی، 300هزار تن ال پی جی و 400تن گوگرد می باشد. شرکت نفت دولتی ونزوئلا(PDVSA) 10درصد تامین مالی این پروژه 8/7میلیارد دلاری را به عهده دارد. « گروه سوناگول» (کشور آنگولا) نیز 20درصد سهام توسعه این فاز را دارا می باشد.

فازهای 13 و 14: توسعه این فازها برای تامین گاز مورد نیاز در پروژه «پرشین ال ام جی» طراحی شده بود که قرادادهای اولیه توسعه آنها با شرکت های شل(بریتانیا) و ریپسول(اسپانیا) منعقد شد. اما با کنار کشیدن این دو شرکت از این پروژه در سال 2010، قرار بود که توسعه این فازها با ارزش 5میلیارد دلار با کنسرسیوم «خاتم الاوصیاء» منعقد شود. این کنسرسیوم از جمع چند شرکت بزرگ چون قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء، شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت (OIEC)، صدرا، ایدرو، شرکت مجتمع کشتی سازی و صنایع فراساحل ایران(ISOICO) و شرکت ملی حفاری ایران(NIDC) تشکیل شده است. با این حال سرانجام طرح توسعه فاز 13 پارس جنوبی به مشارکت شرکت های پترو پایدار ایرانیان، مپنا و صدرا (شرکت صنعتی دریایی ایران) و توسعه فاز 14 به مشارکت «سازمان گسترش ونوسازی صنایع ایران» (ایدرو)، «شرکت ملی حفاری ایران» و «شرکت مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی ایران» سپرده شد.

فاز 15 و 16: توسعه این دو فاز به قرارگاه سازندگی « خاتم الانبیاء» واگذار شده است. با تکمیل این فازها انتظار می رود که روزانه 57میلیون مترمکعب گاز طبیعی، 2/1میلیون مترمکعب اتان، 80هزار بشکه میعانات گازی، 3000تن ال پی جی و 400 تن گوگرد تولید شود. در جولای 2010، توسعه این پروژه به «شرکت مجتمع کشتی سازی و صنایع فراساحل ایران» منتقل گردید. از آن زمان تاکنون، این پروژه 2میلیارد دلاری حدود 50درصد پیشرفت داشته است.

فازهای 17و 18: قرارداد توسعه این فازها با کنسرسیومی متشکل از « شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت »(OIEC)، « شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی » (IOEC) و پتروپارس منعقد شده است. با تکمیل این فازها، روزانه 57میلیون مترمکعب گاز طبیعی، 1/2میلیون اتان، 80هزار بشکه میعانات گازی، 3000 تن ال پی جی و 400 تن گوگرد تولید خواهد شد.

فاز 19: توسعه این فاز به شرکت های پتروپارس و « شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی » (IOEC) واگذار شد و برنامه ریزی تولید همانند فاز اول می باشد.

فازهای 20و 21: توسعه این فازها برای تولید روزانه 57میلیون مترمکعب گاز طبیعی، 1/2میلیون اتان، 80هزار بشکه میعانات گازی، 3000 تن ال پی جی و 400 تن گوگرد به شرکت « شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت »(OIEC) واگذار شد. لازم به ذکر است که در می 2008 شرکت های ریپسول و شل پذیرفته بودند که توسعه فاز 13 را با توسعه فازهای 20 و یا 21 جایگزین نمایند که با خروج آنها از ایران، این موضوع منتفی گردید.

فازهای 22،23 و 24: توسعه این فازها به شرکتهای خاتم الانبیاء، پتروسینا آریان و صدرا واگذار شد. این فاز در مرز شمال شرقی این حوزه قرار دارد که هدفگذاری توسعه آن تولید روزانه 5/42میلیون مترمکعب گاز طبیعی، 57هزار بشکه میعانات گازی و 300تن گوگرد می باشد. هدف دیگر این سه فاز تولید 800هزار تن ال ان جی و 750هزار تن اتان در سال نیز می باشد.

فازهای 25 و 26: در مرحله مذاکره می باشد.

فازهای 27و28: توسعه این فازها با شرکت های پتروپار و یک شرکت EPC منعقد شده است که انتظار می رود با توسعه آن روزانه 57میلیون مترمکعب گاز طبیعی، 57هزار بشکه میعانات گازی، 3000تن ال پی جی و 400 تن گوگرد تولید نماید.

روند افزایش تحریم های غربی و خروج شرکت های خارجی از بخش انرژی ایران

در این بخش به مهم ترین روندهای تحریمی غربی(ایالات متحده و اتحادیه اروپا) علیه ایران که بر بخش انرژی ایران تاثیرگذارند، می پردازیم. لازم به ذکر است که تحریم های سازمان ملل مستقیماَ به بخش انرژی ایران اشاره و محدودیتی نداشته است.

الف: سابقه تحریم های ایالات متحده

• دستور اجرایی ١٢١٧٠(سال ١٩٧٩): بلوکه کردن تمام دارایی های بانک مرکزی و دولت ایران در حوزه قضایی ایالات متحده‎؛

• دستور اجرایی١٢٢٠٥(١٩٨٠): تحریم صادراتی ایران؛

• دستور اجرایی ١٢٢١١(١٩٨٠): ممنوعیت همه اقلام وارداتی از ایران و منع شهروندان آمریکایی از سفر و نیز انجام تبادلات مالی به ایران؛

• قانون کنترل صادرت نظامی ایالات متحده(١٩٨٦): منع صادرات نظامی ایالات متحده به ایران؛

• دستور اجرایی١٩٨٧(١٩٨٧) ممنوعیت تمام واردات ایالات متحده از ایران؛

• قانون منع گسترش تسلیحات ایران و عراق(١٩٩٢): اعمال تحریم بر هر موجودیت سیاسی که یه توسعه و یا کسب سلاح های کشتار جمعی و یا کسب «مقادیر بی ثبات ساز» سلاح های متعارف از سوی ایران کمک رساند؛

• دستور اجرایی ١٢٩٥٧(١٩٩٥): ممنوعیت افراد و شرکتهای آمریکایی از سرمایه گذاری و توسعه تولیدات نفتی ایران. این دستور اجرایی شامل بخش گاز طبیعی نمی شود؛

• دستور اجرایی ١٢٩٥٩(١٩٩٥) ممنوعیت همه انواع تجارت و سرمایه گذاری آمریکایی در ایران؛

• قانون تحریم های ایران و لیبیILSA(١٩٩٦): تحریم شرکتهای خارجی دارای روابط تجاری با ایران؛

• دستور اجرایی١٣٣٨٢(٢٠٠٥): انسداد دارایی های اشاعه دهندگان سلاح های کشتار جمعی و حامیان آنها و منزوی کردن انها از نظر مالی. هشت شرکت ایرانی و سازمانهای خارجی بر اساس این دستور مورد تحریم قرار گرفتند؛

• قانون عدم گسترش سوریه، ایران و کره شمالی(٢٠٠٦): جریمه شرکت ها و افرادی که از اول ژانویه ١٩٩٩ در انتقال و کسب تجهیزات و تکنولوژیهای تحت کنترل «فهرست کنترل چندجانبه» مشارکت دارند؛

• قانون جامع تحریم های ایران، پاسخگویی و سلب منافعCISADA(٢٠١٠): هر فردی که بیش از ٢٠ میلیون دلار و یا بیشتر در صنعت نفت ایران سرمایه گذاری می کنند، هر فردی که کالا‏، خدمات‏ تکنولوژی یا اطلاعاتی به ارزش بیش از ١میلیون دلار برای حغاظت یا توسعه تولید فرآورده های پالایش شده نفتی و یا هر فردی که بیش از میلیون دلار به ایران بنزین صادر کرده و یا کالا و خدماتی به ارزش بیش از ١میلیون دلار برای توسعه صادرات بنزین ایران ارائه کند، مشمول تحریم قرار می دهد؛

• قانون « مجوز دفاع ملی برای سال مالی ٢٠١٢»(٢٠١١): این قانون در ژانویه ٢٠١٢ توسط رئیس جمهور ایالات متحده امضاؤ و اجرایی شد که به موجب آن همه بانکها و موسسات بین المللی که دارای رابطه تجاری با بانک مرکزی ایران از جمله خرید نفت ایران می باشند، مورد تحریم قرار می دهد؛

• قانون «کاهش تهدید ایران و حقوق بشر سوریه»(٢٠١٢): این قانون همه شرکتهای آمریکایی را پاسخگو و مسئول فعالیت های شرکتهای زیرمجموعه خود در خصوص درگیری در فعالیت های تحریم شده می داند و حوزه تحریم های CISADAرا به حوزه های دیگر چون توسعه منابع نفتی، صدور خدمات متعهد شده جاری، صدور بیمه کشتی های انتقال دهنده نفت ایران و یا خرید و ارائه تسهیلات اوراق قرضه حکومت ایران توسعه می دهد.^xiv

ب: سابقه تحریم های اتحادیه اروپا

• مصوبه شورای اروپا 2010/413/CFSP (ژوئیه ٢٠١٠): ممنوعیت تقریباَ تمام کالاهای با کاربرد دوگانه، تسلیحات نظامی و اقلام هسته ای‎؛ ممنوعیت صادرات تجهیزات و تکنولوژی برای تولید، استخراج و پالایش نفت و گاز‎؛ ممنوعیت کمک های فنی، آموزش و تامین مالی بخش انرژی ایران؛ ممنوعیت دسترسی به فرودگاهی اروپایی برای پروزهای باری ایران؛ ممنوعیت تامین خدمات کشتی و بانکرینگ برای کشتی ها و هواپیماهای ایرانی و یا تحت قرارداد ایران در صورتی که مرتکب نقض تحریم شوند؛ الزام اینکه تمام محموله های ارسالی از سوی ایران بازرسی شوند؛ انتقال پول بیش از ٤٠ هزار یورو نیازمند مجوز بوده و انتقال بیش از ١٠ ٠زار یورو نیازمند اطلاع رسانی و گزارش می باشد؛ ممنووعیت حضور بانکهای ایرانی در اتحادیه اروپا و هرگونه تعاملی با بانکهای اتحادیه اروپا؛ ممنوعیت خرید‏ فروش و یا تسهیل اوراق بهادار به و یا از دولت ایران یا بانکهای ایرانی؛ ممنوعیت تامین بیمه و بیمه های اتکایی به دولت ایران و یا هر موجودیت ایرانی دیگر.

• مصوبه شورای اروپا 2011/235/CFSP (آوریل ٢٠١١): انسداد درایی ها و ممنوعیت ورود افراد ناقض حقوق بشر به اتحادیه ارویا

• مصوبه شورای اروپا 2012/35/CFSP (ژانویه ٢٠١٢): این تصمیم اصلاحیه مصوبه ٤١٣ سال ٢٠١٠ می باشد که بر این اساس، واردات، خرید و انتقال تمام تولیدات نفتی ایران و تامین مالی‏ ارائه تسهلات و یا مشارکت در صنعت پتروشمی ایران ممنوع شده است. هرگونه فروش، انتقال و یا تامین طلا، فلزات گرانبها و الماس به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم به دولت ایران و یا شرکتهای همکار آن ممنوع می شود. این مصوبه اقلام و تکنولوژیهای مشمول «کاربرد دوگانه» را توسعه می دهد.

• مصوبه شورای اروپا 2012/168/CFSP (مارس ٢٠١٢): تحریم تکنولوژیهای مانیتور مخاربراتی، تجهیزات شنود و دیگر تجهیزات مرتبط با سرکوب داخلی.

• مصوبه شورای اروپا 2012/152/CFSP (مارس ٢٠١٢): توسعه ممنوعیت های انتقال مالی برای هر نهاد مالی مورد تحریم اتحادیه اروپا

• مصوبه شورای اروپا 2012/413/CFSP (اکتبر ٢٠١٢): ممنوعیت تراکنشهای مالی بین بانکهای اروپایی و ایرانی بجر در موارد مجاز؛ ممنوعیت صادرات گرافیت، آلومنیم، فولاد و نرم افزارهای کنترل کاخانجات صنعتی و کمک های فنی و مالی مرتبط؛ ممنوعیت واردات نفت و گاز از ایران؛ ممنوعیت ارائه اعتبارات، تضمین ها و بیم های کوتاه مدت؛ ممنوعیت فراهم آوردن خدمات استفاده از پرچم کشورهای اروپایی برای کشتی ها و تانکرهای ایرانی؛ ممنوعیت ارائه وسایل تحت مالکیت افراد و شرکتهای اروپایی برای انتقال و ذخیره سازی نفت ایران؛ ممنوعیت شرکتهای اروپایی از ارائه تکنولوژیهای کشتی سازی و تجهیزات دریانوری به ایران، گسترده کردن ممنوعیت های تجهیزات صادرات نفت و گاز و صنایع پتروشیمی ایران.

تاثیر تحریم ها بر خروج شرکتهای حوزه انرژی

طبق آخرین گزارشات، به دلیل تاثیرگذاری تحریم های غربی شرکت های متعددی از بازار انرژی ایران خارج شده اند که آنها خروج شرکت CNPC از قرارداد توسعه فاز١١ پارس جنوبی می باشد. در زیر مهم ترین شرکتهایی که از بخش انرژی ایران خارج شده اند، ذکر می گردند:

• شرکت توتال(فرانسه) به همه فعالیت های خود را در ایران پایان داده است؛

• شرکت لینده (آلمان)به همه فعالیت های خود در ایران پایان داده است؛

• شرکت اشلومبرگر(آلمان) در سال ٢٠١٣ از ایران خارج خواهد شد؛

• شرکت رلیانس (هند) به فروش فراورده های نفتی(بنزین) به ایران پایان داده است و نفتی نیز از ایران وارد نمی کند.

• شرکت انی(ایتالیا) به سرمایه گذاریهای خود با یاران پایان داده است و با توجه به معافیت اتحادیه اروپا، طلب ١میلیارد دلاری خود از ایران را با واردات محدود نفت وصول می کند.

• شرکت اینپکس(ژاپن) از قرارداد توسعه میدان آزادگان کنار رفته است.

• شرکت نفت مستقل(کویت) به عملیات فروش فرآورده های نفتی خود به ایران پایان داده است.

• شرکت پتروناس(مالزی) به عملیات فروش فرآورده های نفتی خود به ایران پایان داده است.

• شرکت رویال داچ شل(هلند)به همه فعالیت ها یخود در ایران پایان داده است.

• شرکت استات اویل(نروژ) به همه فعالیت های خود در ایران پایان داده است.

• شرکت مهندسی و ساخت جی اس(کره جنوبی) لغو قرارداد ٢/١ میلیارد دلاری ساخت واحد فرآوری گاز در ایران

• شرکت ریپسول(اسپانیا) خاتمه بخشیدن به مذاکرات مربوط به توسعه فازهای ١٣ و ١٤ پارس جنوبی

• شرکت ویتول(سوئیس)متعهد به عدم فروش فرآورده های نفتی به ایران

• شرکت گلنکور(سوئیس)متعهد به عدم فروش فرآورده های نفتی به ایران

• شرکت ترافیگورا(سوئیس)متعهد به عدم فروش فرآورده های نفتی به ایران

• شرکت توپراس(ترکیه)متعهد به عدم فروش بنزین نفتی به ایران

• شرکت بی پی(بریتانیا) به همه فعالیت های خود در ایران پایان داده است.

تاثیر تحریم ها بر پروژه های صادرات گاز طبیعی ایران

ایران از طریق خط لوله به ترکیه و ارمنستان صادرات گاز داشته و همچنین به سوآپ گاز آذربایجان به نخجوان می پردازد. صاردات گاز ایران به ترکیه از سال 2001 با روزانه 34میلیون فوت مکعب شروع و به تدریج به روزانه 762میلیون فوت مکعب در سال 2010 افزایش یافت. ظرفیت خط لوله صادراتی ایران به ترکیه 10-7 میلیارد مترمکعب در سال می باشد. طرح صادرات گاز به ارمنستان به « تهاتر گاز و برق ایران و ارمنستان» شهرت دارد. طبق این قرارداد، گاز صادراتی ایران به مصرف نیروگاههای تولید برق ارمنستان رسیده و در مقابل ایران، وارد کننده برق می باشد. ایران همچنین با صادرات گاز به ارمنستان به عنوان جایگزین مهمی برای واردات گاز ارمنستان از روسیه تبدیل می شود. برای انتقال گاز ایران به ارمنستان، خط لوله ای حد فاصل تبریز تا مرز ارمنستان احداث و به بهره­ برداری رسیده است. از سال 1388 صادرات گاز ایران به ارمنستان از تبریز آغاز و به طور میانگین به روزانه 9/0 میلیون مترمکعب رسیده است.

علاوه بر این، ایران برنامه ریزی های متعددی برای توسعه مقاصد صادراتی خود از طریق خط لوله در حال انجام دارد. خطوط لوله ایران- امارات متحده عربی، ایران – پاکستان- هند و ایران- اروپا از این جمله اند. در سال 2011، ایران با دولت سوریه یادداشت تفاهم احداث خط لوله ایران- عراق- سوریه را منعقد ساخت که با توجه به تحولات داخلی 2012-2011 سوریه موضوع مسکوت مانده است.

طرح اولیه خط لوله ایران- پاکستان- هند با کنار کشیدن هند از آن به خط لوله ایران- پاکستان تبدیل شده است. در طرح اولیه، طول این خط لوله 1700مایل و با ظرفیت انتقالی روزانه 4/5میلیارد فوت مکعب به این شبه قاره بود. ایران و پاکستان مذاکرات صادرات گاز ایران را نهایی کرده اند و طبق قرارداد از سال 2014 مبادلات گازی این دو کشور شروع خواهد شد. خط لوله هفتم سراسری ایران از پارس جنوبی تا ایرانشهر – در ایران این خط تکمیل شده است- تامین کننده گاز این خط لوله می باشد.

پروژه های صادرات گاز طبیعی به امارات متحده عربی، عمان، اروپا و کویت نیز به دلیل فشارهای تحریمی غرب در حال حاضر مسکوت مانده است

منابع: