چشم‌انداز بحران در عربستان

سیدمحمد صدر*

آرمان: در عربستان حکومت سلطنت مطلقه حکمفرماست که تمام اختیارات آن در دست شاه است. یعنی به غیر از شاه کسی قدرت ندارد. موضوعی مثل تفکیک قوا در آنجا معنا ندارد. همه مقامات اصلی را شاه تعیین می کند و بقیه در این زمینه فرمانبردار هستند. یعنی هیچگونه آثار مدنیت مدرن در حکومت سلطنت مطلقه عربستان سعودی وجود ندارد. حتی زمانی که تغییراتی محقق شد و مجلسی مشورتی تشکیل دادند، این مجلس حق قانونگذاری نداشت و همانطوری که از اسمش پیداست تنها مشورتی بود. در واقع اختیاراتی که پارلمان ها دارند، نداشت. این نوع حکومت هیچ نسبتی با سلطنت مشروطه نیز ندارد. همه چیز در این نظام از قوه قضائیه گرفته تا نیروهای مسلح زیر نظر پادشاه است. در این فضا مطالبات مردمی در سطح پایینی مطرح است و به هیچ وجه جنبه عمومی و فراگیر ندارد. البته وضعیت شیعیان که در اقلیت هستند با وضعیت مسلمانان سنی متفاوت است. شیعیان از حداقل حقوق شهروندی برخوردارند و طبیعی است که به دنبال حقوق حقه خود باشند. عربستان بخش شیعه نشینی دارد که عمدتا در شرق عربستان است. شیعیان این منطقه مطالباتی دارند که پیگیر آن هستند و این مسئله ریشه بخشی از نارضایتی ها در عربستان است. بعد از انقلاب اسلامی، عربستان شروع کرد به پاسخ دادن به مطالبات شیعیان. به ویژه سعی کرد در زمینه اقتصادی اقداماتی انجام دهد. این واکنش عربستان به انقلاب اسلامی بود، چون احساس خطر می کرد از اینکه انقلاب ایران به آنجا نفوذ کند. شیعیان آنجا از قِبَل انقلاب ایران امتیازاتی از حکومت گرفتند، از جمله اینکه انتخابات شورای شهر در آن منطقه نیز برگزار شد. در مقطعی هم سفیر عربستان در ایران یک شیعه بود. امتیازی که قبل از آن به هیچ وجه به شیعیان داده نمی شد اما همچنان محدودیت هایی وجود دارد و می بینیم که بعضی از علمای شیعه در آنجا تحت فشارند، مثل شیخ باقر النمر که دستگیر شده است. نکته مهم این است که تظاهرات و خواسته های مردم شیعه را نباید به کل عربستان تعمیم داد. یعنی این طور نیست که کل عربستان چنین اعتراضاتی دارد و علیه آل سعود شعار می دهند. در عربستان کنونی مطالبات دموکراسی خواهی محدود است و در مقابل این موج، سلفی ها هستند که پایگاه های بسیار قوی دارند. بی شک علمای سلفی از حاکمیت پشتیبانی می کنند و در بین بخشی از مردم نیز پایگاه دارند. پس بر این اساس بحرانِ نزدیکی، حکومت عربستان را تهدید نمی کند. الان که در کشورهای دیگر عربی اتفاقاتی رخ داده و مسلمان ها در حال مبارزه با دیکتاتوری اند، طبیعی است که مردم عربستان در پی آنها خواسته هایی داشته باشند اما این خواسته ها نه عمق آن کشورهای دیگر را دارد و نه گستردگی آن را. از این لحاظ عربستان به آن معنا در بحران دست و پا نمی زند، اما از سوی دیگر وضعیت مطلوبی نیز ندارد. دولت عربستان اگر عقل سیاسی خود را به کار گیرد باید اصلاحاتی انجام دهد تا در سال های آینده وضعیت کنونی بحرانی بعضی کشورهای عربی را پیدا نکند. اگر حاکمان سعودی عاقل باشند طبیعی است که به سرنوشت قذافی، مبارک، بن علی و دیگران مبتلا نمی شوند اما اگر کاهلی کنند، قطعا سرنوشت آنها درباره آل سعود نیز تکرار می شود.

* معاون عربی و آفریقایی وزارت خارجه دولت اصلاحات