کاهش خوش بینی به مذاکرات پیش رو

دیپلماسی ایرانی: دکتر عباس ملکی، از دیپلمات های برجسته جمهوری اسلامی در دهه 60 و ابتدای دهه 70 بوده است. او این روزها اتاق خود در دانشگاه شریف و ام آی تی را بر کارهای دیگر ترجیح داده است و مشغول کار آموزش و پژوهش است. یک روز پس از اجرای تحریم های نفتی و بانکی اروپا و چند روز پس از اعمال تحریم های آمریکا با با او در مورد این تحریم ها و تاثیر آن بر روند مذاکرات به گفتگو نشستیم. او معتقد است تحریم ها می تواند فشار مالی بر دولت ایران وارد کند. متن این مصاحبه را در زیر می خوانید:

 جمهوری اسلامی ایران در سی سال گذشته همواره تحت تحریم کشورهای غربی قرار داشته است. تا چه اندازه تحریم های اخیر آمریکا و اتحادیه اروپا متفاوت از تحریم های سابق هستند؟ این تفاوت از چه ناشی می شود؟

این تحریم ها به یک عبارت ادامه تحریم های سابق از بعد از انقلاب ایران است. در اردیبهشت 1359 ایران مشمول تحریم نفتی آمریکا شد و تاکنون این گونه تحریم ها گسترده تر، کاملتر و چند بعدی تر شده است. در برابر، ایران نیز تاکنون توانسته است از روش های سیاسی، تجاری و اداری بر تحریم ها فائق آید و یا آنها را دور بزند. از جهت دیگر، این تحریم ها، نوع جدیدی هستند به دلیل آنکه اولا چند قطعنامه شورای امنیت ملل متحد را در پشت خود دارند. هرچند که این قطعنامه ها هیچکدام چنین تحریم های فراگیری مانند عدم معامله با بانک مرکزی ایران و یا ممانعت از بیمه کشتیهای ایرانی را در خود ندارند، اما بهرحال برای خودداری کشورها و شرکت های تجاری می توانند مبنای اولیه تصمیم باشند. دوم این که بر خلاف 33 سال گذشته، این بار تنها آمریکا نیست که سیاست های تحریمی علیه ایران اعمال می کند، بلکه اتحادیه اروپا نیز در این بار بر سیاست های تحدید تجاری و اقتصادی ایران پافشاری می کند. اروپا در سه دهه گذشته مجموعا مهمترین شریک تجاری ایران بوده است و نفت و گاز ایران تا قبل از سالهای اخیر، بیشترین مشتری خود را در اروپا جستجو می کرده است. سوم این که این بار آمریکا در تلاش برای همسو نمودن کشورهای دیگر در اعمال تحریم علیه ایران تنها از سیاست های زورمدارانه و تحریم های فرامرزی استفاده نکرده، بلکه تا آنجا که توانسته، از طریق مذاکره، دادن زمان به دیگر کشورها و جلب رضایت آنها، بدنبال همکاری و همراهی کشورهای دیگر بوده است.  

تا چه اندازه می توان گفت این تحریم ها در قالب "تحریم های هوشمند" دسته بندی می شود؟ فشار اولیه این تحریم ها متوجه دولت ایران خواهد بود یا مردم ایران؟

به نظر من نام این تحریم ها، هرچه باشد، طراحان آن بدنبال سیاست هایی بوده اند که کامل و دارای پوشش حداکثری باشد. فشار اولیه آن بر دولت ایران خواهد بود و در عین حال مدتهاست که مردم ایران از خدمات مالی الکترونیک بین کشوری مانند استفاده از کارت اعتباری های متداول در جهان در نقل و انتقال پول خود محروم بوده اند. پیامد همراه با تاخیر این تحریم ها مجددا به مردم باز می گردد، که این بار می تواند بصورت کمتر شدن روابط ایران بادیگر کشورها، بالا رفتن قیمت اجناس وارداتی و مواد اولیه و نهایتا تورم باشد.
 

تاثیر این تحریم ها را بر بازار انرژی چگونه می دانید؟ با توجه به این که برخی با اشاره به احتمال افزایش قیمت نفت در صورت تحریم نفت ایران معتقد هستند که عملا تحریم ها نمی تواند فشار مالی بر ایران وارد کند به نظر شما آیا کمبود نفت ایران در بازار می تواند به افزایش قیمت نفت منجر شود؟

تحریم ها می تواند فشار مالی بر دولت ایران وارد کند و در حال حاضر نیز تا اندازه ای تولید و صادرات ایران در مقایسه با سالهای قبل کمتر شده است. بازار جهانی نفت از عوامل متعددی تاثیرپذیر است که یکی از آنها موازنه عرضه و تقاضاست. در حال حاضر با توجه به تضمین عربستان سعودی برای استفاده از ظرفیت اضافی خود جهت رفع تقاضای بازار برای نفت ایران، بیشتر شدن تولید عراق، افزایش تولید کویت و امارات عربی متحده و بازگشت تدریجی لیبی به بازار نفت، به نظر می رسد که در کوتاه مدت، کاهش صادرات ایران بتواند توسط این منابع جایگزین شود. واقعیت تا به امروز نشاند دهنده آن بوده است که قیمت ها افزایش نیافته، بلکه کاهش هم یافته اند. اما بازار نفت نسبت به تحولات سیاسی، حساس است و به نظر من هنوز زود است که نتیجه گیری شود که تحریم ایران بر بازار انرژی هیچ تاثیر مستقیم و یا غیر مستقیمی ندارد. به نظر من اگر اقتصاد جهانی بخواهد به دوباره به دوران رشد قبل از 2008 بازگردد و همچنین در کشورهای خاورمیانه، برنامه سازندگی بعد از تغییرات در حاکمیت در دستور کار قرار گیرد، نبودن نفت ایران در بازار منجر به یک شوک روانی خواهد شد که قیمت ها را می تواند افزایش دهد.   

آقای جلیلی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و مذاکره کننده ارشد ایران در نامه به خانم اشتون نسبت به «رویکرد غیرسازنده» از سوی کشورهای غربی هشدار داده و افزوده است که «مسئولیت هرگونه لطمه به روند سازنده گفت‌وگوها متوجه طرفی است که ابزارهای غیرمشروع را جایگزین منطق در گفت‌وگوها می‌کند.» تا چه اندازه اجرای تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا می تواند مخل روند گفتگوهایی باشد که در ماههای گذشته بین ایران و گروه 1+5 جاری بوده است؟ آیا با وجود اجرای این تحریم ها امید به مثبت بودن گفتگوهای پیش رو کاهش نیافته است؟

شاید یکی از اهداف ایران در نشان دادن انعطاف در مذاکرات استانبول، بغداد و مسکو، بر این مدار بود که بتواند تحریم های اعلامی آمریکا و اروپا در مورد نفت و مالیه ایران را برطرف و یا کمتر کند. با اعمال این تحریم ها در روزهای جاری مشخص است که مذاکرات مابین ایران و گروه پنج به علاوه یک تغییرخواهد کرد. منظور از امید به مثبت بودن گفتگوها، اگر از دریچه منافع ایران نگریسته شود، به نظر من با خوشبینی کمتری باید به آینده در پیش رو نگریست. به نظر می رسد که در طرف مقابل برای اعمال فشار به ایران تصمیم گیری شده است. این تصمیم از اجماع برخوردار است و ابزار آن در بخش نفت و بیمه و امور مالی فراهم است. به نظر من ایران باید در سیاست های خود برای ایستادگی در برابر زیاده خواهی های غرب تجدید نظر کند. به این معنا که یک بررسی جامع در زمینه ایستادگی در پای حقوق هسته ای و منافع و مضار آن در مقایسه با منافع ملی جمهوری اسلامی ایران و بقای آن ضروری است. دانش هسته ای در ایران بومی شده است. بنابراین ایران به هدف خود دست یافته است. آیا می توان با چنین دستاوردی به یک مصالحه با غرب دست یافت؟ پاسخ من به این پرسش مثبت است.