تلاش برای انحراف مردم سالاری به طایفه گری

در صورتی که بخواهیم با نگاه عمیق‌تری به تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا و استراتژی عربستان سعودی در سطح منطقه نگاه کنیم، این کشور در پی ایجاد دو نوع تغییر در سطح منطقه است:

1. تغییر نظم منطقه‌ای

2. تغییر گفتمان‌های منطقه‌ای و تاثیر گذاری بر منازعات گفتمانی در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا

عربستان و تلاش برای تغییر نظم منطقه ای

در بحث تغییر نظم منطقه‌ای، واقعیت آن است که عربستان سعودی نظم منطقه‌ای موجود را قبول ندارد و این توازن قدرت منطقه‌ای را به زیان خود می‌داند. به همین دلیل سعودی‌ها در پی آن هستند تا با بهره‌گیری از بحران ها و فرصت های موجود نظم و توازن قدرت موجود منطقه ای را به نفع خود تغییر دهند. اما این تغییر از طریق تغییرات کلی یا ملایم تر در برخی از نظام‌های سیاسی منطقه صورت می گیرد که از منظر سعودی ها توازن قدرت را به زیان این کشور دگرگون کرده اند. از این منظر مهم‌ترین نظام سیاسی که باید دچار تغییر رژیکم کلی شود سوریه است و بر این اساس بیشترین پتانسیل‌ها برای تغییر در این کشور متمرکز شده است. پس از آن تغییرات در لبنان و عراق مد نظر سعودی ها قرار دارد. بنابراین عربستان سعودی برای تغییر در سه نظام سیاسی سرمایه‌گذاری و طراحی می‌کند و هدف از این تغییرات در سه کشور مذکور نیز دگرگونی در نظم منطقه‌ای است.

عربستان سعودی در گذشته تلاش کرده تا به نوعی کشور سوریه را از حوزه مقاومت خارج کرده و از ایران نیز دور کند، اما در این راه موفق نشد. اما در یک سال اخیر با توجه به سرایت تحولات عربی به سوریه، سعودی ها سعی کردند از فرصت های موجود در جهت تغییر رژیم در سوریه استفاده کنند. در لبنان نیز عربستان سعودی تلاش زیادی کرد تا با حمایت از سعد حریری و جریان المستقبل ترتیبات سیاسی درون لبنان را به نفع خودش تغییر دهد. اما تا به امروز نتوانسته است در این راستا موفق شود و دولتی که در این کشور سرکار است، دولتی است که مورد پذیرش سعودی‌ها نیست. بنابراین در لبنان نیز عربستان در صدد تغییر در توازن قدرت داخلی است. عراق هم یکی از کشورهایی است که عربستان سعودی مخالف نظام سیاسی و ساختار قدرت موجود آن است که پس از سال 2003 با روی کار آمدن یک دولت دموکراتیک که در آن شیعیان و کردها نیز نقش اساسی دارندشکل گرفت. تحولات اخیر نیز نشان دهنده آن است که سعودی‌ها واقعیت‌های سیاسی جدید عراق را هنوز نپذیرفته اند و به عنوان مثال در اجلاس اتحادیه عرب حضور موثری نداشتند. بنابراین سعودی‌ها در صدد این هستند که در عراق هم تغییراتی ایجاد کنند.

عربستان و دگرگونی در گفتمان های منطقه ای

اما جدای از بحث تغییر نظم منطقه‌ای، عربستان سعودی در تلاش است تا گفتمان‌های منطقه‌ای را نیز تغییر دهد و بر منازعات گفتمانی تاثیرگذار باشد. بحث گفتمان‌های منطقه‌ای ناشی از ظهور یک سری گفتمان‌های جدید پس از تحولات عربی و ظهور جنبش‌های مردمی است. منازعه گفتمانی عمده در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ظهور گفتمان مردم‌سالاری است در مقابل گفتمان اقتدارگرایی به صورت جدی و فراگیر برای نخستین بار در تاریخ جهان عرب است. ظهور و فراگیر شدن گفتمان مردم سالاری ی که بر حقوق مردم در مقابل حکومت ها تاکید دارد به شدت برای سعودی‌ها چالش ایجاد می‌کند و بقای نظام سیاسی سعودی را مورد چالش قرار می‌دهد. بر این اساس است سعودی ها از یک سو در صدد تضعیف گفتمان مردم سالاری هستند و از سوی دیگر منازعات گفتمانی دیگر را برای تحت الشعاع قرار دادن این گفتمان برجسته و پررنگ می کنند.

دومین منازعه گفتمانی مهم بین گفتمان اسلام‌گرایی معتدل و اسلام گرایی افراطی است. اسلام گرایی معتدل با نوعی تساهل مذهبی همراه است و در تحولات اخیر عربی در قالب جریان های اخوانی بسیار برجسته و تقویت شده است. به عبارت دیگر گروه‌های اسلام‌گرایی که اخیرا در منطقه ظهور جدی دارند، عمدتا گروه‌های اسلام‌گرای معتدل هستند. در مقابل گفتمان اسلام‌گرایی افراطی قرار دارد که پیش از تحولات اخیر در منطقه در قالب گروه های افراط گرایی مانند القاعده بسیار برجسته‌تر بود. در مقطع اخیر سلفی ها به نوعی حامل گفتمان اسلام گرایی افراطی هستند که البته نسبت به القاعده ملایم تر محسوب می شوند. عربستان سعودی حامی اصلی گفتمان اسلام‌گرایی افراطی و جریان های سلفی است که بسترساز ایجاد نوعی تنش مذهبی هم خواهد بود.

عربستان سعودی و تنش شیعه و سنی

با توجه به اینکه سعودی‌ها قصد دارند تا به نوعی گفتمان مردم‌سالاری در منطقه کمرنگ شود تلاش می کنند تا با تشدید افراط‌گرایی مذهبی در منطقه و افزایش تنش میان شیعه و سنی، این مساله یعنی منازعه گفتمانی اسلام گرایی معتدل و افراطی را پررنگ‌تر و برجسته‌تر کنند، تا گفتمان مردم سالاری تحت اشعاع قرار گرفته و در سطح منطقه کمرنگ شود. البته از سال‌های گذشته عربستان سعودی تمایل داشته است تا بحث تنش شیعه و سنی در منطقه در جهت تحت اشعاع قرار دادن سایر تحولات و مسایل، برجسته تر شدن نقش این کشور به عنوان حامی جهان اهل سنت و محدود ساختن نقش ایران و شیعیان تشدید شود. عربستان سعودی تلاش می‌کند تا سلفی‌گری افراطی را توسعه دهد که عامل مهمی برای جلوگیری از افزایش نفوذ استراتژیک جمهوری اسلامی ایران و تثبیت گروه‌های شیعی در سطح منطقه خواهد شد.

به طور خلاصه عربستان قصد دارد تا گفتمان مردم‌سالاری در منطقه تحت‌الشعاع افراط گرایی اسلامی و تنش شیعی- سنی قرار بگیرد، چرا که این موضوع موجب می‌شود تا کل موضوعات خاورمیانه از بحث‌های نوع حکومت و تغییر نظام‌های سیاسی در اثر ظهور جنبش های مردمی به سمت تنش‌ها و نگرانی‌های مذهبی سیر کند. این روند مبتنی بر نوعی استراتژی برای حفظ بقای نظام سیاسی اقتدارگرا و سنتی سعودی و ارتقای جایگاه و نفوذ و نقش‌آفرینی منطقه ای عربستان محسوب می شود آنهاست./14