روابط ایران و هند و سفر اوباما

باراک اوباما، رئیس جمهور امریکا، در ماه نوامبر سفر سه روزه‌ای به هندوستان خواهد داشت که اهداف متفاوتی برای این سفر درنظر گرفته شده است. ادامه مذاکرات استراتژیک بین این دو کشور و بحث تحریم ایران از جمله مسائلی است که در حاشیه این سفر مطرح شده است. میر محمود موسوی، سفیر سابق ایران در هندوپاکستان، اهداف و پیامدهای این سفر را مورد بررسی اولیه واجمالی قرار داده است.

گفتاری از میر محمود موسوی، سفیر سابق ایران در هند و پاکستان، برای دیپلماسی ایرانی.

سابقه روابط هند و امریکا ایجاب می‌کند که هراز چند گاهی در سطح سران با یکدیگر تبادل نظر داشته باشند. پس از دهه 90 میلادی و سقوط شوروی و از بین رفتن جهان دو قطبی، دولت هند تجدید نظری در سطح کلان سیاستهای خود داشت و منجربه این  شد که به رابطه نزدیکتری با امریکا اقدام کند و در همین راستا رابطه خودش را با اسرائیل نیز گسترش داد.

هراز گاهی مقامات عالی دو کشور دیدار می‌کنند و سفرهایی به پایتخت کشورمقابل صورت می‌گیرد و در سطوح پایین تر در رده‌های مختلف سیاسی و اقتصادی با یکدیگر تبادل دارند. با توجه به ظرفیت‌هایی که هم امریکا و هم هند دارا هستند، زمینه‌های همکاری که با یکدیگردارند، بسیار متنوع است. در برخی مسایل  دیدگاههای متفاوتی دارند ولی منافع مشترکی را در بعضی حوزه‌های مهم واساسی برای خود تعریف کرده‌اند که قابل تامل است.

بعد از سفر کلینتون در سال2000می‌توان به یکی از مهمترین این سفرها که در سال 2005 توسط بوش رئیس جمهور وقت امریکا صورت گرفت، اشاره کرد. این سفر آثار قابل تاملی چه در منطقه و چه در روابط بین این دو کشور داشت.زمینه امضای توافق نامه ای برای رفع تحریمهای هسته‌ای یا غیر هسته‌ای برای هند را در این سفر فراهم کردند و روابط دو کشور نیز واردمرحله جدیدی شد. به دنبال آن بود که رای هند علیه ایران در قطعنامه‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی‌در مورد پرونده هسته ای ایران نیز اتفاق افتاد که روابط دو کشور ایران و هندرا متاثر کرد.خودداری هند ازپیگیری و مشارکت در طرح خط لوله گاز نیز در همین چارچوب ارزیابی می‌شود.

سفرقریب الوقوع اوباما به منطقه، به مدت ده روز به کشورهای هند، اندونزی، کره جنوبی، و ژاپن خواهد بود. قرار است اوباما روزهای پنجم تا نهم ماه نوامبر ( 14 تا 18 آبان) از هند دیدار کند. آنچه که در اخبار مطرح می‌شود، حوزه‌های مربوط به تجارت، مسائل دفاعی، آموزشی و روابط مالی و اقتصادی خدمات برای این سفر در نظر گرفته‌ شده است وتوافقات حاصله در چارچوب اسناد مربوطه به امضای طرفین خواهد رسید.

از جمله عوامل سازنده اصلی روابط بین دو کشورنگاهی است که دو طرف به یکدیگر دارند. هند با توجه به اهمیت روزافزون جایگاهش و ظرفیتهاو پیشرفتهای اقتصادی که در این دو دهه داشته، به شدت مورد توجه امریکاست. و در مقابل امریکا نیز به عنوان اولین قدرت سیاسی، اقتصادی و نظامی ‌جهان، مورد توجه هند است. مسلما هر دو کشور می‌خواهند، با همکاری با یکدیگر در جهت اهداف و  منافع خودشان حرکت کنند. لازمه این حرکتها مشاوره، مذاکره و گفتگو است. گفتگوهای مهم، اصلی و کلان در عالیترین سطح صورت می‌گیرد و درپی آن ودر دیدارهای سطوح پایین‌تر نیز مسائل پیگیری می‌شود. همانطور که در مورد سفر 2005 جورج بوش که پیش از این اشاره شد، مذاکرات و تفاهم‌های کلان  در این سفر پایه ریزی شد و در سالهای بعد آثار خود را نشان داده است.

با توجه به اهمیت آسیا و اینکه بسیاری از تحلیل‌گران بر این باورند که قرن جدید، قرن آسیاست. هم اروپاییان و هم امریکاییها نسبت به گذشته توجه بیشتری به آسیا دارند و سعی می‌کنند روابط نزدیکتری با قدرتهای اصلی داشته باشند و هند به همراه چین و ژاپن قدرتهای مطرح این قاره هستند.

درباره روابط هند و ایران باید اشاره کرد که هند در چارچوب تعهدات خود نسبت به سازمان ملل، تحریم‌ها را دنبال می‌کند. اگرچه جدای از سازمال ملل و شورای امنیت، کشورهایی مثل امریکا، استرالیا وهمچنین اتحادیه اروپا نیز تحریم‌های یک جانبه ای را نیز در مورد ایران اعمال کرده اند، هند این رویه را دنبال نکرده است.  بدین معنا که اضافه براجرای مصوبات شورای امنیت،دولت هند تحریمی‌را برای  ایران به طور رسمی ‌تصویب نکرده است. هرچند که درعمل نگرانی از تنبیهات اقتصادی امریکا در بخش خصوصی هند دیده می‌شود.

در این مورد باید گفت آنچه که به عنوان مصوبه شورای امنیت وجود دارد برای دوستان نزدیک دولت ایران هم لازم الاجراست. به عنوان مثال کشور ترکیه که روابط دوستانه‌ای با ایران دارد و در شورای امنیت هم رای منفی به قطعنامه تحریم داد؛ ناچار از اجرای تحریم‌هاست. البته این امر در مقام اجرا کمی‌جای بازی دارد و با توجه به سیاستهای هردولت می‌تواند خود را  تاحدی ضعیف و قوی نشان دهد. اما در مجموع می‌توانیم بگوییم آنچه که در شورای امنیت مطرح می‌شود برای کلیه اعضای سازمان ملل تعهدآور می‌باشد و هند هم از این قاعده مستثنی نیست.

تاثیر آمریکا بر روابط ایران و هند

 در مورد این سوال که آیا روابط ایران و هند می‌تواند تحت تاثیر روابط امریکا و هند قرارگیرد، باید گفت که بله بالقوه اینطور است. درروابط ما با هند اهداف، برنامه‌ها وسوابقی است وچارچوبهایی وجود دارد که حتما در بعضی موارد با روابط هند و امریکا همخوانی نداشته و متفاوت است. به هر دلیل آنچه که ما در سیاستهای جاری امریکا می‌بینیم این است که می‌خواهند ایران را تحت فشار قرار دهند. طبیعتا ما با هر کشوری که رابطه داشته باشیم امریکا سعی می‌کند که از ابزار خود استفاده و روابط ما را محدودتر کند و هند هم در این چارچوب قرار می‌گیرد.ما باهند در یک منطقه هستیم و دلایل زیادی برای دوستی و همکاری دوکشور موجود است.برای خنثی سازی ویاکاهش این تاثیر منفی نیاز به برنامه مناسب ،کارشناسی و دیپلماسی فعال است.

 تا به امروز از جمله موضوعاتی که مطرح شده، درحوزه اقتصادی وتجاری مورد معاملات سوخت می‌باشد. از آنجاییکه هند از ایران نفت و گاز می‌خرید و به ایران هم بنزین می‌فروخت، طبق اخبارمنتشره، یکی از فروشنده‌های بنزین به ایران که هندی است،یعنی شرکت ریلایانس تحت فشارهای آمریکا و تحریم‌های اعلام شده توسط سازمان ملل و آمریکا اعلام کرده که قرارداد خود را تمدید نخواهد کرد.البته در چندین پروژه مهم نفت وگاز نیز که شرکت‌های هندی پیش ازاین تمایل به مشارکت داشته اند ازجمله بزرگترین فاز طرح فارس جنوبی در انتظار پاسخ طرف هندی است.

البته بررسی این سفر محدود به این مطالب نمی‌شود و حتی موضوعات کلان‌تری هم مانند افزایش حضور نظامی - سیاسی امریکا در آسیا و استفاده از تسهیلات پشتیبانی و تدارکاتی هند برای امریکا از مسایل جدی و مهمی‌است که تاثیرات آن در چارچوب مسایل منطقه‌ای قابل بررسی وارزیابی است و در فرصت‌های بعدی به آن پرداخته خواهد شد. به ویژه آنکه درباره مطلب مهم اخیر مدتهاست که به نحو مشکوکی سکوت برقراراست.