خروج نیروهای نظامی از سوریه؛ امتیاز روسیه به غرب

حسن بهشتی پور، تحلیلگر مسایل آسیای میانه و قفقاز

دیپلماسی ایرانی: پیش از پرداختن به چرایی خروج نیروهای روسیه از سوریه در ابتدا باید گفت، استفاده از واژه " عقب نشینی " نیروهای روسی، اشتباه است. برخلاف آنچه در برخی رسانه ها مطرح می شود اینگونه نیست که نیروهای روسیه عقب نشینی کرده باشند، بلکه مسکو بخشی از نیروهای خود را فراخوانده است. عقب نشینی کاربرد نظامی دارد و زمانی به کار می رود که در یک جنگ حمله ای صورت گرفته و سپس نیروها اقدام به عقب نشینی می کنند. اما در مورد سوریه که مورد خاص است نه پیشروی انجام شده و نه عقب نشینی صورت گرفته است. اقدام روسیه، فراخوانی بخشی از نیروهای خود به کشور است.

دیگر آنکه گفته می شود روسیه به دنبال احیای شوروی سابق در حوزه نفوذ خود است درحالی که چنین نبوده و روسیه کنونی در موقعیت شوروی سابق نیست. شوروی سابق امپراتوری با مشخصات کلاسیک خود بود که فروپاشید. اکنون روسیه میراث دار بخشی از بقایای به جا مانده از شوروی سابق است. روسیه هیچگاه از سال 1991 به بعد نتوانسته در اندازه یک امپراتوری ظاهر شود. روسیه علاقه مند بود با حضور نظامی خود بتواند:

1. پایگاه مهم طرطوس در شرق مدیترانه را نگه دارد. طرطوس پایگاه استراتژیک بوده که موقعیت روسیه را در مدیترانه شرقی تثبیت می کند.

2. روسیه بر این باور بود به جای مبارزه با نیروهای افراط گرای مذهبی در منطقه قفقاز یا کشورهای آسیای مرکزی، عمدتا در قفقاز شمالی یعنی داغستان و چچن، در سوریه مبارزه کند و جلوی حملات انتحاری و بمب گذاری در مناطق روسیه را بگیرد.

3. روسیه خواهان از دست دادن دولت دمشق به عنوان متحد مسکو نبوده و نمی خواهد دولت طرفدار غرب به قدرت برسد.

سه دلیل یاد شده عمده دلایل حضور نظامی روسیه در سوریه بود. بر همین اساس نیز مسکو بر حمایت خود از اسد در برابر نیروهای مخالف مسلح تاکید می کرد. گروه هایی که عمدتا غربگرا بوده و همچنین مقابله با گروه های تفکیری – تروریستی که روابط نزدیکی با عربستان دارند. اینک روسیه بر اساس راه حلی با طرف های آمریکایی به این نتیجه رسید که دستور خروج بخشی از نیروهای خود را از سوریه صادر کند. این نشان دهنده وارد شدن روسیه به معادله ای جدید با آمریکاست. معادله ای که طی یک دوره انتقالی، اسد در قدرت باقی بماند اما در دراز مدت، فضا برای برگزاری یک انتخابات فراگیر در سوریه فراهم و بر اساس آن هر کسی که بتواند آرای مردم را به دست آورد، بر مسند قدرت بشیند. گرچه این معادله چند ماه قبل میان روسیه و آمریکا به دست آمده بود، اما به دلیل برخی موانع عملیاتی نشد. یکی از مهمترین این موانع، مخالفت های ترکیه و عربستان بود. این دو کشور مخالف حضور اسد، حتی در کوتاه مدت بودند. اما به نظر می رسد با توجه به تحولات اخیر، ترکیه و عربستان متقاعد شدند در یک دوره انتقالی یک تا یک و نیم سال، اسد در قدرت باقی بماند. خروج نیروهای نظامی روسیه علامت مهمی به مخالفان غیرمسلح اسد است. اکنون مذاکرات ژنو شروع شده و روسیه خواهان دستیابی به راه حلی است برای آینده حکومت سوریه مبنی بر اینکه چگونه دوره انتقالی تعریف شود. شواهد گویای این است که روسیه آمادگی بحث فدرالیسم که مورد استقبال غرب نیز قرار گرفته را داشته باشد. از این رو خروج نیروهای نظامی روسیه نیز با استقبال غرب مواجه شد زیرا زمینه ساز اطمینانی به مخالفان اسد خواهد بود که روسیه آمادگی هرگونه مصالحه در سوریه را دارد.

باید توجه داشت پیامد خروج نیروهای نظامی روسیه، به منزله فشار بر دولت اسد برای پذیرش خروجی مذاکرات صلح نیست. درواقع هدف اصلی یافتن راه حلی است که مورد پذیرش همه طرف های _ اعم از دولت و نیروهای مخالف غیرمسلح _ باشد. یافتن چنین فرمولی نیازمند دادن امتیازها و هزینه هایی است. روسیه با خروج نیروهای خود این امتیاز را به نیروهای طرف مقابل می دهد. روسیه خواهان برگزاری انتخابات فراگیر در سوریه است. اما برگزاری چنین انتخاباتی مستلزم شرایط ایمن و با ثباتی است. در حال حاضر شرایط سوریه آمادگی برگزاری انتخابات فراگیر را ندارد. بخش هایی از این کشور همچنان درگیر جنگ با تروریست هاست. همچنین مسایلی مانند مهاجرت و جابه جایی شهروندان وجود دارد. از طرفی بخش هایی از کشور تحت حاکمیت دولت قرار ندارد. بنابراین روسیه تاکید می کند باید یک تا یک و نیم سال اسد در قدرت باقی بماند تا با حل این موانع شرایط برای برگزاری انتخابات فراهم شود. مساله دیگر چالش های درونی روسیه است. روسیه توان مقابله یک طرفه با داعش را ندارد. نه تنها روسیه، بلکه آمریکا نیز نمی تواند یک طرفه با داعش مبارزه کند. داعش معطوف به قدرت نظامی نیست. متاسفانه داعش توانسته در عراق و سوریه پایگاه های فرهنگی و اجتماعی ایجاد و نیروی انسانی تربیت کند. چالش دیگر روسیه، اقتصاد است. کاهش درآمدهای نفتی و هزینه های هنگفت حضور نظامی در سوریه، مسکو را تحت فشار قرار داده است. گرچه روسیه خواهان ریشه کن کردن داعش بوده زیرا در راستای امنیت ملی خود است و معتقد بود به جای مبارزه با نیروهای افراطی در قفقاز شمالی می توان با آنها در سوریه مبارزه کرد، اما  توان روسیه هم به لحاظ اقتصادی و هم سیاسی محدودیت هایی دارد. از طرفی روسیه با غرب در مسایل سیاسی و حتی سوریه اختلاف نظر دارد. مجموعه این عوامل روسیه را وادار به یک معامله بزرگ کرده و آن هم فراخوان بخشی از نیروهای خود از سوریه برای حل و فصل بحران است.

انتشار اولیه: چهارشنبه 26 اسفند 1394 / انتشار مجدد: شنبه 14 فروردین 1395