دو اجلاس، یک حضور

 وزيران امور خارجه‌ آذربايجان، قزاقستان، ترکمنستان، روسيه و ايران در نشستى پنج‌جانبه در عشق آباد درباره‌ رژيم حقوقى درياى خزر مذاکره خواهند کرد.

ائلخان پولوخوف مسوول مطبوعاتى وزارت امور خارجه‌ آذربايجان به خبرگزارى "ترندنيوز" گفت: طرف ترکمنستانى از آذربايجان و ديگر کشورهاى حوزه‌ درياى خزر دعوت به عمل آورده و اين مساله در حال حاضر در دست بررسى است.

موضوع مذاکره اصلى در اين ديدار تعيين جزييات خط ميانه بستر درياى خزر خواهد بود. بر اساس اين خط خزر به بخشهاى ملى در ميان کشورهاى حوزه‌ خزر تقسيم خواهد شد. گفت‌وگوهاى مربوط به اين موضوع در سال 2008 در باکو انجام گرفته است.

بنا به گزارش دفتر مطبوعاتى نهاد رياست جمهورى قزاقستان، اين نشست قبل از ملاقات روساى جمهور دولت‌هاى حوزه‌ درياى خزر(به غير از ايران) در 13 سپتامبر (22 شهريور) و در شهر آکتاوا برگزار خواهد شد.

مدتى قبل الخان حسين اف، سفير آذربايجان در ترکمنستان به خبرگزارى ترندنيوز گفته بود که نشست معاونان وزيران امور خارجه‌ کشورهاى حوزه درياى خزر در 8-9 سپتامبر در عشق آباد برگزار خواهد شد.

براى شرکت در گفت‌وگوها خلف خلف اف، نماينده رسمى رئيس جمهور آذربايجان در مسايل حقوقى درياى خزر و معاون وزير امور خارجه اين کشور به عشق آباد پايتخت ترکمنستان سفر خواهد کرد.

در مورد تقسيم بستر درياى خزر کشورهاى آذربايجان، قزاقستان و روسيه توافقنامه‌هاى دو و سه جانبه موجود است. اين طرف‌ها همچنين درباره تقسيم جزييات خطوط ميانه نيز به توافق رسيده اند.

وزیران امور خارجه هر 5 کشور حاشیه دریای خزر در اجلاس عشق‌آباد شرکت خواهند کرد اما ایران در نشست شهر آکتاوا که با حضور روسای جمهور کشورهای حاشیه دریا برگزار می‌شود حضور ندارد. با توجه به اینکه کشورهای همسایه در دریای خزر اختلافاتی در ارتباط چگونه تعیین رژیم حقوقی این دریا داشتند این شائبه اکنون وجود دارد که آذربایجان، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان در این نشست درصدد هستند تا به توافقاتی برسند و ایران را در مقابل عمل انجام شده قرار دهند.

از سوی دیگر شاهد آن بودیم که پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران به نوعی سیاست خارجی ایران بیش از گذشته روندی منفعل را در پیش گرفته است، به طوری یا در اجلاس‌های مرتبط منطقه‌ای شرکت نکردیم و یا دعوت نداشتیم.

در بحث دریای خزر تصور غالب در داخل ایران بر این نکته استوار است که هر تصمیمی در مورد خزر گرفته می‌شود ما باید در قبال آن عکس‌العمل نشان دهیم. یادآوری این نکته ضروری است که سهم ما از دریای خزر پیش از این نیز همین سهم امروز بود. شوروی همین مرزها را داشت و در این سال‌ها تغییری در جغرافیای سیاسی منطقه به وجود نیامده است. بنابراین آنچه امروز مطرح است این است که ایران باید بتواند تا آنجاکه امکان دارد از بیشترین سهم ممکن بهره‌مند شود. برای رسیدن به این هدف باید در ارتباط با دریای خزر انتزاعی فکر نکنیم. باید کمی هم عملی فکر کنیم و این واقعیت را بپذیریم که مرزهای بین‌المللی ما تغییری نکرده است.

در این ارتباط آنچه اهمیت دارد این است که در تقسیم زیر بستر و دریای سرزمینی ممکن است که در سهم ایران تغییری ایجاد نشود اما دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه کره خاکی مسائل دیگری را نیز شامل می‌شود که کشورهای دیگر می‌توانند با استفاده از دیپلماسی منفعل ایران قدرت چانه‌زنی کشور را در ارتباط با مسائل حاشیه‌ای کم کنند. به عنوان مثال می‌توان به مباحث نظامی این دریا اشاره کرد.

در حال حاضر خروج کشتی‌ها و ناوگان‌هایی در دریای خزر وجود دارند از این دریا غیر ممکن است، چراکه محال است که روسیه ناوگان تاتارساتن و داغستان خود را از این دریا خارج کند. از سوی دیگر با وجود آنکه گفته می‌شود تمام شناورهای موجود در دریای خزر با 5 پرچم کشورهای ساحلی حضور دارند، و با توجه به تکذیب رئیس‌جمهور آذربایجان دو فروند از ناوچه‌های امریکایی نیز در آذربایجان مستقر هستند. چنین تحرکاتی می‌تواند در آینده مشکلاتی را برای ایران به وجود آورد.

بحث دریای خزر تنها از یک دیدگاه سیاسی است و آن این است که روسیه به عنوان رقیب کوچک امریکا می‌خواهد خزر را به عنوان یکی از حلقه‌های داخلی شانگهای به دست بیاورد و بدین ترتیب به بهانه دریای خزر یک تقسیم بندی جدیدی را شکل دهد که خود در آن نفوذ سیاسی داشته باشد و چین هیچ نقشی نداشته باشد.  

اکنون شانگهای قدرت گرفته است و عضویت ایران به عنوان عضو ناظر در آن تصمیم ساده و آسانی نبود. این اقدام از نظز ژئوپلیتیک به معنی اعلام هماوردی با غرب است. 

طبیعتا شکل گرفتن یک توافق جدید مبتنی بر اجمال بین کشورهای ساحلی تحت تأثیر عوامل متعدد داخلی وخارجی قرار می گیرد.در چنین شرایطی ایران باید در نظر داشته باشد که کشورهای حاشیه دریای خزر می‌توانند تحت تاثیر این عوامل قرار بگیرند و از دعوت ایران به اجلاسی که دریای خزر در دستور کار آن قرار دارد سرباز بزنند.

هرچند این یک اجلاس غیررسمی به شمار برود اما باید این نکته را در نظر داشت که این دیپلماسی کشور ماست که باید بتواند برای رسیدن به حقوق بیشتر حتی از اجلاس‌های غیر رسمی نیز بهره‌مند شود.