در پس پرده‌ی گفتگو

زلمای خلیل‌زاد به کابل آمد، کمپین‌های انتخاباتی وی در ولایات پکتیکا، قندهار و شهر کابل نیز برگزار شد و حتی از تریبون‌های مذهبی هم تبلیغاتی موافق و مخالف وی انجام شد. اما سرانجام او برای ثبت‌نام درانتخابات ریاست‌جمهوری به کمیسیون مستقل انتخابات نرفت.

در سرک (خیابان) جلال‌آباد واقع در کابل و در دفتر کمیسیون مستقل انتخابات، خبرنگاران بی‌صبرانه در انتظار ورود چهره‌های شاخص در معادله سیاسی پیچیده افغانستان بودند. در این میان هرچند خبرها مبنی بر عدم ثبت‌نام آقای خلیل‌زاد به‌گوش می‌رسید، اما هوای بهاری سیاست در افغانستان آنقدر متغیر است که هیچ امری در آن محتمل ویا غیر محتمل نیست. ساعت که از 17 روز جمعه 8 می 2009 (18 اردیبهشت 1388) گذشت، لیست داوطلبان انتخابات دومین دوره ریاست‌جمهوری در افغانستان روی عدد 44 ایستاد،  42مرد و 2 زن خود را کاندید اعلام کردند. اما از سه پشتون تباری که می‌توانستند با حضورشان سرنوشت انتخابات را در افغانستان به سمت جبهه ملی افغانستان  و کاندیدای تاجیکشان (دکتر عبدالله عبدالله) تغییر دهند وآرای پشتون‌ها را پراکنده کرده و کرزای را از کرسی ریاست‌جمهوری دور کنند، خبری نشد.

انوارالحق احدی، وزیر پیشین مالیه(دارایی)، علی احمد جلالی، وزیر پیشین داخله (کشور)و زلمای خلیل‌زاد، سفیر پیشین آمریکا در افغانستان، عراق و سازمان ملل، که هر سه تابعیت آمریکا را داشتند وحضور هر کدام از اینها می‌توانست بخشی از آرای آقای کرزای را کاهش داده وسبب پراکندگی آراء در پشتون‌ها شود، به روی صحنه نیامدند.

شاید این تصویر به شدت قوم‌گرایانه برای کسانی که با افغانستان و سیاست‌های جاری در آن کمتر آشنا هستند کمی عجیب به‌نظر برسد، اما واقعیت تاریخ سیاسی در افغانستان این‌چنین شکل گرفته است. جيسون اليوت  نويسنده و سياح پر آوازه، نام کتاب خود را به درستی  "نور در افغانستان غیر‌منتظره سیر می‌کند" گذاشته ‌است. عوالم سیاسی در افغانستان با تعاریف بنیادین و اصولی سیاست متفاوت است.

قومیت و مذهب، تفکرات چپ باقی مانده از دوران کمونیستی وافراطی‌گرایی اسلامی، قدرت‌طلبی کشورهای همسایه، رقابتها کنونی روسیه و امریکا، اختلاف ریشه‌ای هند و پاکستان، چالش‌های میان تاجیکستان و ازبکستان، اختلاف میان مجاهدین افغان و ده‌ها موضوع دیگر در سیاست داخلی افغانستان تاثیر‌گذار است، اما هیچ نقشی پر‌رنگ‌تر از قومیت و مذهب در سر‌نوشت فعلی سیاسی افغانستان به چشم نمی‌خورد.

تاریخ افغانستان دو شکست عبرت‌انگیز برای متجاوزان را در صفحات پر فراز ونشیب خود ثبت کرده‌است. شکست کامل بریتانیا و به عقب رانده‌شدن اتحاد جماهیر شوروی که به عقیده برخی از تحلیل‌گران پایه‌های لرزان حکومت شورا‌ها را فرو پاشاند، از جمله این عبرت‌هاست. اکنون ایالات متحده امریکا نیز در لبه این تیغ حرکت می‌کند. پیروزی مجاهدین و جبهه ملی که عموماً تاجیک تبارند می‌تواند روند فعلی هژمونی آمریکا را در منطقه به خطر بی‌اندازد.

عدم کاندیداتوری انوارالحق احدی، علی احمد جلالی و زلمای خلیل‌زاد را که در گرایش شدید آنها به سیاست‌های آمریکا در افغانستان تردیدی وجود ندارد، می‌توان در راستای تقویت اردوی کرزای به‌شمار آورد. بر سر قدرت ماندن کرزای که به شدت اهل تسامح و تساهل با غرب است از یک سو و سیاست مدارا ومذاکره با طالبان که از جانب او با علاقمندی دنبال می‌شود، از سوی دیگر و توانمندی ستودنی کرزای در برقراری توازن قومیتی در سیاست اجرایی دولت، در حال حاظر می‌تواند تنها گزینه غرب در انتخابات افغانستان باشد.

سنگینی وزنه کرزای با فشردن دست مارشال فهیم بیشتر شد. وی که از فرماندهان بنام مجاهدین افغانستان و تاجیک تبار است با کناره‌گیری از صفوف جبهه ملی افغانستان، انشقاقی در صفوف مجاهدین به‌وجود آورده و نگرانی‌هایی را در طرفداران دکتر عبدالله عبدالله کاندیدای مورد حمایت جبهه ملی ایجاد کرده است.

در کنار آقای کرزای و مارشال فهیم، رهبر ثروتمند هزاره آقای کریم خلیلی در قامت معاون دوم ایستاده است، هر چند رهبران سیاسی اهل تشیع در افغانستان همواره به اشارت‌های ابروی جمهوری‌اسلامی ایران گوشه چشم دارند اما از پیچش‌های موی سیاست و توازن قدرت نیز غافل نیستند. در این بین دیگر رهبر سیاسی اهل تشیع آقای محقق نیز تا‌کنون اظهار‌نظر قاطعی در مورد حمایت از کاندیداهای فعال در صحنه را نکرده و به همراه ژنرال دوستم  که رهبری ازبکان در افغانستان را برعهده دارد سکوت اختیار کرده است و تنها انتخاب دکتر عبدالله عبدالله، توسط جبهه ملی را زیر سوال برده است.

در بین داوطلبان این انتخابات علاوه بر آقای کرزای و دکتر عبدالله عبدالله، آقای لطیف پدرام، کاندیدای نوگرا و از طرفداران نظام فدرالیته در افغانستان به چشم می‌خورد. وی نامزد کنگره ملی افغانستان برای انتخابات رياست جمهوری است، چهل و پنج سال سن دارد و از قوم تاجيک و متولد ولايت بدخشان است. او تحصيلات خود را در رشته ادبيات و فلسفه در تهران و پاريس به پايان رسانده است. هم چنین آقای رمضان بشر‌دوست که نماینده پارلمان نیز هست و اشرف غنی احمد‌زی در این لیست حضور دارند.

از نکات قابل توجه دیگر می توان به حضور نماینده غیر رسمی طالبان در این انتخابات اشاره کرد. ملا‌سلام راکتی را شاید بتوان کاندیدای مشترک طالبان و حزب اسلامی آقای گلبدین حکمتیار به شمار آورد. وی مدتی نیز در گوانتاناما زندانی بود و پس از آزادی از گوانتاناما از ولایت زابل برای راهیابی به پارلمان کاندید و با کسب بیشترین رای به پارلمان افغانستان راه پیدا کرد. طبق آمار وشواهد موجود غیر از ملا راکتی بالغ بر چهل تن دیگر از اعضای سابق طالبان وحزب اسلامی آقای حکمتیار هم اکنون در پارلمان افغانستان حضور دارند .

صحنه سیاست افغانستان صد روز دیگر شاهد رقابتی خواهد بود که نتیجه آن می‌تواند معادلات جدیدی را در عرصه سیاست بین‌الملل رقم بزند. در این بین همسایه غربی افغانستان، ایران، که خود درگیر انتخاباتی مشابهه است از سهم غیر قابل انکاری برخوردار و روند این انتخابات می‌تواند در آینده این کشور نیز تاثیر گذار باشد.

همومن دولتی کارشناس و محقق مسائل افغانستان