ماجرای خرید تسلیحاتی عراق از روسیه چیست؟

خریدهای تسلیحاتی عراق از امریکا و روسیه بسیاری از کارشناسان را به این فکر برده که آیا تعارض­هایی در سیاست­های دولت عراق به وجود آمده است. عده­ای حتی پا را فراتر نهاده و این گونه تحلیل کردند که در سایه تضعیف قدرت ایالات متحد در سایه بحران اقتصاد جهانی و تعیین خط قرمز برای عراق و تعیین زمان برای خروج نیروهای امریکایی از عراق، دولت مالکی قصد دارد جای خالی امریکا را با روسیه پر کند، تحلیلی سطحی که ناشی از دیدگاه­های سنتی پان­عربیستی در عراقی که دیگر رنگ و بوی پان عربیسم همانند سابق ندارد، می­شود.

 امنیت ملی

یکی از موضوع­های کنونی مطرح در عراق مسئله امنیت ملی این کشور است. عراق پس از سقوط رژیم بعثی در سال 2003 تا کنون با بحران­های شدید امنیتی مواجه بوده که به گفته آمار سازمان جهانی حقوق بشر جان نزدیک به 500 هزار عراقی را گرفته است.

در این جا مجبوریم مسئله امنیت در عراق را بیشتر مورد بررسی قرار دهیم. پرسشی که مطرح می­شود، این است که مسببان اصلی عدم ثبات در عراق چه کسانی هستند؟ اگر سطحی بخواهیم نگاه ­کنیم و بسیار ساده به اخبار بنگریم، این القاعده است که بیشترین ضربه امنیتی را به عراق وارد کرد و در حقیقت عامل اصلی انفجارها و خونریزی­ها در عراق بود. اما حقیقت چیز دیگری است. القاعده وجهی از یک پازل چند وجهی تاثیر گذار در ناامنی­های عراق بود که بدون وجوه دیگر هیچگاه امکان انجام این فعالیت­های خطرناک و گسترده را در عراق نداشت.

موفق الربیعی، مشاور عالی امنیت ملی عراق پس از واکاوی در لب تاب شخصی زرقاوی رهبر القاعده در عراق پس از مرگش، گفت: «القاعده برای هر خودروی بمب­گذاری شده از لحاظ تهیه خودرو تا لحظه انفجار آن نزدیک به 600 هزار دلار هزینه می­کند.»

طبیعی است چنین حجمی از منابع مالی را یک جریان به ظاهر راکدی که فعالیت­هایش در سطح عمومی ممنوع است، نمی­تواند تهیه کند. طبیعی است که قدرتی از این جریان حمایت می­کند.

وجه سوم این ماجرا به هم­پیمان­های بالقوه القاعده در عراق باز می­گردد. نگاهی به مکان­های فعالیت­های القاعده بیندازیم. عموم نقاطی که القاعده بر آن متمرکز بود، اماکن سنی نشین دور افتاده عراق بودند که شاید نام آنها را تا قبل از آن بسیاری از عراقی­ها هم نشنیده بودند. چه کسی این مکان­ها را به القاعده گفته بود، نقشه­ای در اختیارشان گذارده بود و در نهایت زمینه­ها و امکانات لازم برای حضور القاعده در آن نقاط را تهیه کرده بود؟ این اقدام را هیچ کسی انجام نمی­داد به غیر از حزب بعث که از لحاظ سبعیت دست کمی از القاعده ندارد. تمام نقشه­های کور عراق را بعثی­ها در اختیار القاعده قرار می­دادند. رابطه تنگاتنگ القاعده با بعثی­ها به اندازه­ای پررنگ بوده که در سال 2006 هنگامی که ناامنی در عراق به اوج خود رسید، مناطق سنی­نشین تحت نفوذ القاعده که عمدتا در شمال غرب عراق قرار دارند میان بعثی­ها و القاعده تقسیم شدند.

حال این پرسش مطرح می­شود که چه کسانی از بعثی­ها حمایت می­کرده است که این همه منابع کلان نظامی را در اختیار القاعده می­گذاشتند؟ اگر به نوع رابطه کشورهای عربی با دولت عراق حتی تا زمان حال نظری بیندازیم به راحتی جواب این پرسش را در می­یابیم. کشورهای عربی. سوریه علاوه بر این که خود از یک رژیم بعثی برخوردار است، شمار بسیاری از فرماندهان و مقام­های ارشد حزب بعث عراق را در خاک خود نگهداری می­کند که آنها بسیاری از عملیات ضد عراقی را از آن کشور هدایت می­­کنند. اردن تمام خانواده صدام حسین از رغد صدام گرفته تا همسرش ساجده و دیگر زنان صدام را در کاخ­های مجلل عمان تحت نظارت خاندان سلطنتی و با شدیدترین تدابیر امنیتی محافظت می­کند و در پاسخ به اظهارات دولت عراق که خواهان استرداد یا اخراج آنها از اردن است، می­گوید، خانواده صدام حسین آبروی اردن هستند و ما نمی­گذاریم خدشه­ای به حیثیت ما وارد شود. بگذاریم از این که چندین شبکه ماهواره­ای افراطی وابسته به بعث از اردن پخش می­شوند یا می­شدند. دولت عربستان سعودی از رژیم بعث حمایت بی­شائبه می­کند و حتی در همکاری­های امنیتی با دولت عراق از دادن اطلاعات کامل درباره بعثی­ها امتناع می­کرد و تنها به دادن اطلاعات ساده صرف مربوط به القاعده آن هم تحت فشار شدید ایالات متحد به رهبری جورج بوش، به دولت عراق بسنده می­کرد. نتیجه آن می­شد که دولت عراق هر کار می­کرد باز هم ضربات تروریستی شدیدی را شاهد بود. بگذریم از این که مصر و یمن و امارات متحد عربی و قطر و ... تا چه اندازه از سقوط رژیم بعث در عراق خود را متضرر می­دیدند و تا چه اندازه علیه دولت عراق فعالیت کردند. سرمایه­های برباد رفته ملت عراق توسط رهبران بعثی در امارات و قطر سرمایه­گذاری شده­اند. 

اما این نقش کشورهای عربی بود. در این میان کشورهای غیر عرب اروپایی نیز کم شیطنت نکردند. نگاهی به سلاح­های مورد استفاده القاعده در عراق بیندازیم، اغلب آنها سلاح­های روسی هستند که مقادیر متنابهی از آنها از تکنولوژی روز روسی بهره برده­اند. فلاح شنشل، فرمانده عملیات نظامی وزارت کشور عراق، یک مرتبه در گفت و گویی در ابتدای سال 2007، ابراز شگفتی کرده بود که سلاح­های روسی چرا باید در اختیار القاعده باشند در حالی که نیروهای عراق خود از وجود چنین سلاح­هایی در کشورشان بی­خبرند.

نوری مالکی نخست­وزیر عراق در سال 2007 از دولت روسیه خواست، سلاح­های سبک در اختیار کشور قرار دهد، اما دولت روسیه از این کار امتناع کرد. موضوعی که به شدت باعث ناراحتی دولت عراق شد به گونه­ای که جلال طالبانی رئیس جمهوری این کشور این ناراحتی را در گفت و گویی با شبکه العربیه در برنامه ویژه این شبکه با عنوان «بصراحه» گفت. مالکی حتی علنا گله کرد که دولت روسیه حاضر نشده نوری مالکی به عراق سفر کند چرا که خواهان در اختیار داشتن امتیازهای داده شده به دولت روسیه در زمان رژیم بعث بود. این چالش بدانجا رسید که هنگامی که نوری مالکی تقاضای مشابهی را از دولت چین کرد، این دولت رسما به اطلاع نخست وزیر عراق رساند، فشارهای خارجی به ویژه کشور روسیه به اندازه­ای گسترده است که امکان انجام چنین خواسته­ای را نداریم.

اما تمام این احوال تا نیمه­های سال 2007 جریان داشت. از ابتدای سال 2008 روند بمب­گذاری­ها در عراق به شدت سیر نزولی پیدا کرد که در کنار افزایش نیروهای امریکایی و استراتژی­های نظامی امریکا دلایل دیگری نیز داشت. دولت عراق در کنار حامی اصلی خود یعنی ایالات متحد تن به سازش با کشورهای عربی و متعاقب آن قدرت­هایی همانند روسیه داد. بسیار واضح است عراق همانند بسیاری از کشورهای دنیا به ویژه اعراب وجه المصالحه دیگر کشورها قرار گرفت و در نهایت تن به یک سری امتیازها به نفع آنان داد. این امتیاز از اروپا تا سوریه را شامل می­شد. در حقیقت این سازش­ها است که آرامش برای عراق به ارمغان آورده است. روسیه نیز با روی کار آمدن دولتی طرفدار آرامش با مسکو در واشنگتن خواستار امتیازهایی از عراق بود که با هموار شدن سفر مالکی به روسیه تا حدودی دریافت این امتیازها تضمین شد. از جمله احیای معاهده­های چند میلیارد دلاری دولت روسیه با دولت بعثی در قبال فروش سلاح­های سبک به عراق و عادی شدن روابط با این کشور.