نگاهى به مطبوعات جهان-۲۰ آگوست ۲۰۰۸

سیاست خارجی ایالات متحده در خاورمیانه باعث سردرگمی شدید این کشور شده است. آمریکا می ‏خواهد بر ایران سلطه داشته باشد، اما برای نائل شدن به اهداف خود نیازمند حمایت جامعۀ جهانی ‏است. تحریم ها و دیپلماسی تنها نیازمند کمی حمایت اند. از سوی دیگر، آمریکا برای آغاز حمله ‏نظامی به ایران و یا دادن چراغ سبز به اسراییل به حمایتی به مراتب بیشتر نیاز دارد.‏بنظر نمی رسد این حمایت وجود داشته باشد و در عین حال، اقدامات اخیر آمریکا در حوزۀ سیاست ‏خارجی حتی باعث کاهش این حمایت شده است. روزنامه اسرائیلی هاآرتص در تاریخ 13 اوت گزارش ‏داد، در مذاکرات انجام شده میان رابرت گیتس وزیر دفاع آمریکا و ایهود باراک وزیر دفاع اسرائیل، ‏ایالات متحده از دادن اجازۀ شروع حملات اسرائیل به تأسیسات هسته ای ایران خودداری کرد. آیا ‏علت این امر می تواند این باشد که دولت بوش می داند چه زمان پیروز است؟‏مقامات اسرائیلی اذعان دارند که آغاز چنین حمله ای بدون تأیید روسیه، هند و چین دشوار است، امری ‏که آمریکا ناگزیر خواهد بود برای عملی کردن آن، این کشورها را تحت فشار قرار دهد. اما در حال ‏حاضر شانس اینکه هر یک از این سه کشور به خواستۀ آمریکا تن در دهند، بسیار اندک است.‏محکوم کردن اقدام نظامی روسیه به منظور دفاع از منطقۀ جدایی طلب اوستیای جنوبی توسط آمریکا ‏در کنار عزم دولت بوش برای استقرار سامانۀ موشکی در لهستان و جمهوری چک عملا ً تضمین می ‏کنند که روسیه هیچ اقدامی برای کمک به آمریکا به منظور برپایی خشونت های بیشتر در همسایگی ‏خود نخواهد کرد. ‏چین نیز همچنان یکی از بزرگترین شرکای تجاری تهران است و نمی خواهد واشنگتن برای آن تعیین ‏تکلیف کند. هند نیز با وارد شدن در قرارداد خط لولۀ گاز ایران، به آمریکا پشت کرده است و مذاکرات ‏جامع سه ساله میان هند و ایالات متحده در خصوص انعقاد پیمان هسته ای کاملا ً متوقف شده است. در ‏صورتی که این معاهده در ماه سپتامبر به کنگرۀ آمریکا ارائه نشود، مسکوت تلقی خواهد شد.‏روسیه و چین بارها اعلام کرده اند که هیچگونه خطری را از ناحیۀ سلاح های اتمی ایران پیش بینی ‏نمی کنند. به علاوه، از آنجا که هند بر خلاف ایران عضو معاهدۀ ان پی تی نیست، حرف چندانی برای ‏گفتن ندارد. شک و تردید این سه کشور دلیل دیگری است که چرا حمایت از حمله به ایران در حال از ‏بین رفتن است.

‏بنابراین، دولت بوش در چاهی که خود کنده، افتاده است. اهالی جنگ طلب تر واشنگتن هر چه که می ‏خواهند با ایران بکنند به کنار، اما نمی توانند حمایت بین المللی را که لازمۀ خواستۀ آنهاست، جلب ‏کنند.‏مشخص ترین گزینۀ آمریکا این است که از طریق دیپلماتیک به ایران نزدیک شود. این امر به ویژه ‏برای دولت بوش به خاطر اتخاذ رویکرد "محور شرارت" در قبال ایران دشوار است. وقتی ویلیام ‏برنز معاون وزیر خارجۀ آمریکا در امور سیاسی صرفا ً در مذاکرۀ اعضای اتحادیۀ اروپا با ایران ‏برای اولین بار شرکت کرد، عکس العمل رسانه های وابسته به جناح راست آمریکا سریع و خصمانه ‏بود. منتقدان راستی با چاپ دو سرمقاله در روزنامۀ محافظه کار وال استریت ژورنال در یک هفته ‏دولت بوش را به "تسلیم" در برابر ایران متهم کردند. با این وجود، این احتمال وجود دارد که موقعیت ‏بین المللی روسیه، هند و چین، صرفنظر از عکس العمل جناح راست آمریکا، باعث گسترش این ‏رویکرد دیپلماتیک شود.‏مذاکره با ایران می تواند راحت باشد به شرط اینکه دولت بوش فقط آرام باشد. خواستۀ ایرانیان دربارۀ ‏شروع مذاکرات واقعی این است که دو طرف در شرایطی یکسان و بدون هیچ پیش شرط پشت میز ‏مذاکره بنشینند. این خواستۀ روسیه، هند و چین – نه تنها برای ایران بلکه برای خودشان نیز – هست.‏

وقتی موضوع ایران به میان می آید، هر سه کشور نشان داده اند که از تهدید و قلدری واشنگتن به ‏ستوه آمده اند. اما اگر آمریکا تصمیم بگیرد پشت میز مذاکره با احترام متقابل با ایران رفتار کند، ‏احتمالا ً نه تنها راه خروجی از بن بست خاورمیانه، بلکه راهی برای بهبود روابط با سایر کشورهای ‏کلیدی جهان پیدا خواهد کرد.‏

 

تحریم های آمریکائی-اروپائی نتوانسته جلوی حسن صفدری را در صادرات قطعات ‏الکترونیک از کشور کوچک هم پیمان آمریکا به سرزمین مادری اش در آنسوی خلیج فارس ‏بگیرد. اما تجار ایرانی را وادار به تغییر شیوه تجارت کرده است. اغلب بانک های امارات از حمایت مالی صادرات وی و یا انتقال پول به ایران، که به فاصله ‏یک پرواز کوتاه فاصله دارد، خودداری می کنند. به همین دلیل، صفدری به دلال های پول یا ‏صرافی های پرهزینه متوسل شده است.

 او گفت: راه دور زدن را پیدا کرده ام اما هنوز باید کارم را از طریق نفر سوم انجام بدهم.» ‏این هزینه تجارت را بالا می برد.‏صفدری گفت: «محدودیت های بانکی به طور مشخص به تجارت ما ضربه زده است، اما آنها ‏هرگز جلوی تجارت خارجی با ایران را نگرفته اند. می خواهم بدانم چگونه می توان کشوری ‏را که با 15 کشور دیگر مرز خاکی و آبی دارد، به طور یکجانبه تحریم کرد؟»‏اتحادیه اروپا در ماه ژوئن تحریم های جدیدی را علیه ایران منظور کرد و محدودیت های ‏مالی را علیه برخی شرکت های ایرانی به کار گرفت که به گفته آنها، با برنامه هسته ای کشور ‏مرتبط هستند. این اتحادیه در قدرتمندترین اقدام خود، دارائی های بانک ملی را به عنوان ‏بزرگترین بانک ایران مسدود کرده و انجام معاملات با آن را ممنوع اعلام کرد.

 بااینحال، به نظر نمی رسد تحریم های اتحادیه اروپائی و آمریکا که از سال گذشته در حال ‏اجرا هستند به نقش امارات متحده عربی- خصوصاً شهر دوبی با رونق مالی خاص خود- به ‏عنوان دروازه کلیدی تجارت با ایران پایان ببخشد. پیوندهای تجاری میان امارات و ایران عمیق است. امارات سالانه 8 میلیارد دلار کالا را به ‏ایران صادرات مجدد می کند که این خود درسال گذشته، نزدیک به یک پنجم کل واردات ‏ایران بود. حدود نیم میلیون ایرانی در امارات زندگی می کنند و دارائی آنها 300 میلیارد دلار تخمین زده ‏می شود. 300 پرواز هفتگی نیز این دو کشور را به هم متصل می کند. ناصر هاشم پور، ‏نائب رئیس شورای تجارت ایران در دوبی گفت در امارات 9500 شرکت وجود دارد که ‏دارای یک شریک ایرانی با سهم 49 درصد است.‏این روابط اقتصادی نزدیک امارات را مجبور می کند که با احتیاط گام بردارد. ‏عبدالله عبدل خالق- کارشناس برجسته سیاسی در دانشگاه امارات- می گوید: «ما نمی خواهیم ‏با همسایه مان ایران مخالفت کنیم و یا دوستمان آمریکا را ناراحت کنیم. نمی خواهیم به آمریکا ‏خیلی نزدیک شویم و در عین حال از ایران فاصله بگیریم.»

‏او گفت:«تحریم های جامع سازمان ملل همه کشورها را پایبند می کند و امارات هم در اجرای ‏آنها مسؤولیتی دارد. اما تحریم های آمریکا و اروپا الزام آور نیستند. ما عضو آنها نیستیم و ‏توجهی هم به (آن تحریم ها) نمی کنیم.»تحریم های درنظر گرفته شده علیه بانکهای ایرانی درصورتیکه فراتر از محدوده آمریکا ‏بروند، قابلیت وارد آوردن صدمات گسترده تر تجاری را دارند.تعداد بیشتری از بانک های بین المللی مشغول به کار در امارات به دلیل ترس از واکنش ‏واشنگتن، از معامله با ایرانی ها دچار نگرانی شده اند. استوارت لوی معاون تروریسم و ‏اطلاعات مالی وزارت خزانه داری آمریکا سال گذشته به دوبی سفر کرد و به بانکداران ‏اماراتی هشدار داد که از معامله با ایران دست بردارند یا آماده رویاروئی با تحریم های آمریکا ‏شوند. اغلب بانک های محلی و بین المللی در امارات تعداد کمتری اعتبار برای شرکت های تحت ‏مالکیت ایرانی ها صادر می کنند. چنین اوراقی در تجارت بین المللی برای ابراز اطمینان از ‏اینکه خریدار موجود در یک کشور دیگردیون خود را به فروشنده پرداخت خواهد داد، دارای ‏اهمیت حیاتی هستند.

‏انتقال پول بین بانک ها هم مشکل شده است. بانک ها از دلیل این انتقال و ماهیت کاربرد ‏محموله انتقالی سؤالاتی می پرسند. ‏چاره ای که پیش روی بسیاری از شرکت های کوچک ایرانی در امارات باقیمانده ، روی ‏آوردن به دلالان پول محلی و صرافی هاست. اینها مراکز قانونی هستند و به خاطر نداشتن ‏دارائی در آمریکا، نمی توانند آسیبی از تنبیهات آن کشور ببینند. ‏‏ ماشاء الله بمانعلی قریبی- یکی از تجار ایرانی- گفت اگر امارات به اعمال تحریم های آمریکا ‏و اتحادیه اروپا دست بزند، «سرمایه های ایرانی از امارات خارج خواهند شد.» او گفت ممکن ‏است چین، ترکیه و آسیای مرکزی مقصد بعدی این شرکت ها باشد.قریبی با اشاره به منطقه بستکیا که در آن پنجره های بلند به سبک ایرانی، خانه های با سنگ ‏مرمر و درهای چوبی کنده کاری شده نشان از ارتباط محکمی با ایرانی ها دارد، گفت: «دوبی ‏حدود 40 سال پیش یک روستا بود. ایرانی ها اولین کسانی بودند که در اینجا ساکن شدند.»او گفت: «مسؤولان اماراتی نه می توانند این ارتباط را فراموش کنند، و نه می توانند از پس ‏عواقب خروج ایرانی ها برآیند.»‏

 

ویلیام برنز، معاون امور سیاسی وزیر امور خارجه آمریکا چند هفته پیش در نشستی بین خاویر سولانا، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سعید جلیلی، مذاکره کننده ارشد هسته ای و دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران شرکت کرد. تصمیم آمریکا برای فرستادن وی به این مذاکرات اولین ارتباط مستقیم و رسمی بین ایران و آمریکا را پس از حدود سه دهه روابط ناآرام رقم زد.

 این تصمیم، تصمیمی عاقلانه و هوشمندانه بود، گرچه نقش وی تنها به عنوان یک ناظر عنوان شد. این امر چه تاثیری بر روابط ایران و آمریکا داشت؟ واشنگتن با این تصمیم ساده اولین گام را برای تغییر مسیر خود در قبال ایران برداشت و چرخه تشدید تنش‌ها را شکست. برنز یک مقام عالی رتبه آمریکایی است و سومین نفر در وزارت امور خارجه آمریکا است. وی به طور روزانه مدیریت مسایل سیاسی دو جانبه و منطقه‌یی را بر عهده داشته و بر دفاتر مختلف نظارت دارد در نتیجه تصمیم دولت آمریکا برای شرکت دادن وی در این نشست و فرستادن چنین مقام عالی رتبه‌ای پیامی جدی و آشکارا را در بر داشت. و ایران نیز واکنش مثبتی نشان داد. منوچهر متکی، وزیر امور خارجه ایران به طور تلویحی گفت که آن‌ها باید با یکدیگر بیش‌تر آشنا شوند تا به درک بهتری از منشا اختلافات دست یابند. وی علاوه بر آن درخواست پرواز مستقیم‌تر بین تهران و آمریکا را تکرار کرد.

فرستادن برنز به میز مذاکرات حرکت خوبی بود، اما این حرکت به نوبه خود کافی نیست. آمریکا باید گام‌های بیش‌تری را اتخاذ کند تا نشان دهد متعهد به یک تعامل دیپلماتیک با ایران است. تداوم چنین مسیری مانع گام گذاشتن آمریکا در یک درگیری احتمالا مهلک با ایران و متحدان آن در خاورمیانه خواهد شد. این کار به محفوظ ماندن جان سربازان آمریکایی و نیز تضمین امنیت منافع آمریکا در منطقه کمک می‌کند. چنین کاری علاوه بر آن به ایران کمک می‌کند به هدف خود برای دستیابی به ثبات پذیرفته شدن برسد.

ایران برای پیشبرد منافع سیاسی‌اش باید در یک میز با مقامات آمریکایی نشسته و توسط آن‌ها به عنوان یک دوست شناخته شود. آدمیرال مایکل مولن، رییس ستاد مشترک نیروهای نظامی آمریکا اندکی پس از دیدار با مقامات سیاسی و عالی رتبه اسراییل علیه یک اقدام نظامی علیه ایران هشدار داد. وی گفت که مساله هسته ای ایران باید تنها از طریق کانال‌های دیپلماتیک حل شود و جنگ با ایران به نفع آمریکا نیست. مولن افزود که یک حمله هوایی به تاسیسات هسته ای ایران "شدید پر تنش" خواهد بود که این کلمه از نظر نظامی معادل "فاجعه‌آمیز" است.

پس از شرکت برنز در نشست ژنو بذر دیپلماسی کاشته شد واکنون باید پرورش یابد. آمریکا می‌تواند بر روی کمک جامعه غیرنظامی خود برای بهبود روابط مثبت با جامعه غیرنظامی ایران حساب کند. برای مثال جان بریسون چین، اسقف اعظم واشنگتن اخیرا دو بار به دعوت محمد خاتمی، رییس‌جمهور پیشین ایران به ایران سفر کرده و با مقامات مذهبی تهران و قم تبادل نظر داشت. علاوه بر آن دانشگاه کاتولیک آمریکا در واشنگتن سال‌ها با برگزاری کنفرانس‌هایی با عنوان "گفت‌وگوی تمدن‌ها" با مقامات ایرانی سعی کرده است پلی را بین آمریکا و ایران برقرار کند. چنین اقداماتی باید ادامه یابد. طرح آمریکا برای ایجاد یک دفتر حافظ منافع در تهران می‌تواند برای هر دو طرف سازنده باشد. این اقدام می‌تواند برای آمریکا پنجره‌ای برای درک هرچه بهتر دولت ایران که واشنگتن آشنایی کمی با آن دارد ایجاد کند و علاوه بر آن از طریق فرهنگ‌، ‌آموزش و سایر منافع مشترک دو کشور می‌تواند به بهبود دیپلماسی عمومی کمک کند. این اقدام نقطه آغاز خوبی است که می‌تواند به درک گسترده‌تر و به وجود آمدن ارتباطات دیپلماتیک منجر شود.