بغداد در تنگنای فشار خارجی
مرز باریک رایزنی داخلی و مهندسی آمریکایی
مهدی بازرگان
دیپلماسی ایرانی: چهل روز از برگزاری انتخابات پارلمانی عراق در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۵(۲۰ آبان ۱۴۰۴)، گذشته است، اما روند تعیین نخستوزیر و تشکیل کابینه جدید همچنان در پیچوخم رایزنیها، وزنکشیهای سیاسی و مداخلات خارجی قرار دارد. با وجود انتشار گزارشها و گمانهزنیهای متعدد درباره نامزدهای احتمالی، شواهد میدانی و تحرکات سیاسی نشان میدهد که محمد شیاع السودانی همچنان جدیترین گزینه برای تصدی پست نخستوزیری عراق است؛ چهرهای که پیش از انتخابات نیز بهعنوان گزینهای میانهرو و قابلقبول برای طیفهایی از جریانهای شیعی، سنی و کردی مطرح بود.
با این حال، فرایند تشکیل دولت جدید عراق تنها به معادلات داخلی محدود نمانده و از ماهها پیش، فشارهای آشکار و پنهان آمریکا بر بغداد به یکی از متغیرهای اصلی این معادله تبدیل شده است. واشنگتن که همواره نسبت به نقش و نفوذ نیروها و گروههای نزدیک به ایران در ساختار سیاسی و امنیتی عراق حساس بوده، تلاش دارد ترکیب دولت آینده به گونهای شکل گیرد که فاصله بیشتری با این جریانها داشته باشد. این فشارها اکنون وارد مرحله تازهای شده و نشانههای آن در تحرکات اخیر مقامات آمریکایی بهوضوح قابل مشاهده است.
در تازهترین گزارش منتشرشده به نقل از العربی الجدید، مارک سافایا، فرستاده ویژه آمریکا به عراق، نشستی قابلتوجه با جو ویلسن، عضو کنگره آمریکا، برگزار کرده است؛ سیاستمداری که به مواضع تند و سختگیرانه علیه گروههای عراقی همپیمان با ایران شهرت دارد. این دیدار در شرایطی انجام شده که ویلسن ساعاتی پیش از آن، از چند چهره عراقی مخالف جریانهای نزدیک به ایران استقبال کرده بود؛ اقدامی که از نگاه ناظران، حامل پیامهای سیاسی روشنی برای فضای پس از انتخابات عراق است.
بر اساس گزارش منابع سیاسی نزدیک به ائتلاف «چارچوب هماهنگی»، ایالات متحده پیامهایی غیررسمی اما روشن به بغداد ارسال کرده که در آن معیارها و شروط مشخصی برای تعامل با نخستوزیر آینده عراق تعیین شده است. واشنگتن بدون معرفی گزینه مشخص، تأکید کرده است که نخستوزیر جدید نباید به محور نیروها و گروههای همپیمان با ایران وابستگی داشته باشد تا همکاری و حمایت آمریکا از دولت آینده ادامه یابد. یکی از رهبران ارشد چارچوب هماهنگی به «العربی الجدید» گفته است که این فشارها از ابتدای روند تشکیل دولت، موجب کنار گذاشته شدن چند نامزد بالقوه از چرخه رقابت شده است. با این حال، علیرغم این مداخلات، هنوز اجماع نهایی بر سر نام مشخصی برای نخستوزیری در داخل ائتلاف حاکم شکل نگرفته و رایزنیها همچنان ادامه دارد.
جو ویلسن، عضو کنگره آمریکا هم درباره دیدار خود با مارک سافایا، فرستاده ویژه ایالات متحده به عراق، اعلام کرد که محور این ملاقات «پرونده عراق» بوده است. وی با تأکید بر تمایل خود برای همکاری نزدیک با سافایا، ذیل ادبیاتی ضدایرانی گفت که «مشتاق همکاری با فرستاده ویژه آمریکا هستم تا عراق را دوباره بزرگ کنیم و آن را از نفوذ ایران آزاد سازیم.» ویلسن همچنین تصریح کرد که این موضوع در اولویت دولت آمریکا قرار دارد و سافایا را «مناسبترین فرد» برای پیگیری آن دانست.
در مقابل، سافایا نیز با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی «ایکس» از برگزاری «نشستی بسیار خوب» با ویلسن و تیم او خبر داد و نوشت: «عراق را دوباره بزرگ خواهیم کرد.» هر دو مقام آمریکایی پیامهای خود را همراه با تصویری مشترک از داخل دفتر ویلسن منتشر کردند که در آن، در حالی که پرچم عراق را در دست دارند، دیده میشوند. این دیدار در شرایطی انجام شد که ویلسن پیشتر با شماری از شخصیتهای سیاسی مخالف عراقی دیدار کرده و از آنها نامهای خطاب به دونالد ترامپ درباره وضعیت سیاسی عراق دریافت کرده بود؛ امری که نشاندهنده تشدید تلاشهای واشنگتن برای اثرگذاری بر روند تحولات سیاسی و تشکیل دولت جدید در بغداد است.
تحرکات فشرده واشنگتن در بغداد
در روزهای اخیر، جاشوا هریس، کاردار آمریکا در بغداد نیز تحرکات دیپلماتیک گستردهای را با محوریت دیدار با رهبران سیاسی شیعه عراق آغاز کرده است. به ادعای العربی الجدید و در این چارچوب، هریس با چهرههایی چون عمار حکیم، نوری المالکی، قاسم الاعرجی و مصطفی الکاظمی دیدار و گفتوگو کرده و همچنین با عبداللطیف رشید، رئیسجمهور در پایان دوره، و فؤاد حسین، وزیر امور خارجه عراق ملاقات داشته است. به گفته منابع آگاه در بغداد که با «العربی الجدید» گفتوگو کردهاند، محور اصلی این دیدارها رایزنی درباره تشکیل دولت جدید عراق بوده است. واشنگتن در این گفتوگوها بر ضرورت شکلگیری آنچه «دولت مستقل» مینامد تأکید دارد؛ دولتی که از نفوذ ایران دور باشد، در تصمیمگیریهای سیاسی و حوزه انرژی استقلال عمل داشته و موضوع حصر سلاح در دست دولت را در اولویت قرار دهد.
همزمان با این تحرکات، عقیل الردینی، سخنگوی ائتلاف «النصر» به رهبری حیدر العبادی و از اعضای ائتلاف حاکم «چارچوب هماهنگی»، اعلام کرد که تاکنون نام نخستوزیر آینده عراق نهایی نشده است. وی در گفتوگو با خبرنگاران گفت که نشست بعدی چارچوب هماهنگی روز دوشنبه برگزار میشود و احتمال دارد توافقی بر سر یک گزینه مشخص حاصل شود، هرچند هنوز تصمیم قطعی اتخاذ نشده است. به گفته او، شرایط کنونی عراق ایجاب میکند که نخستوزیر آینده شخصیتی با تجربه در عرصه روابط خارجی باشد تا بتواند تحولات جدید منطقهای و بینالمللی را بهطور مؤثر مدیریت کند.
معادله نخستوزیری عراق همچنان حل نشده است
همزمانی این ملاقات با تداوم رایزنیها برای انتخاب نخستوزیر جدید، بیانگر تلاش هماهنگ واشنگتن برای تأثیرگذاری مستقیم بر معادلات قدرت در بغداد است. آمریکا در این مقطع، نهتنها به دنبال جلوگیری از تداوم نفوذ گروههای مسلح در ساختار دولت عراق است، بلکه میکوشد با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک و سیاسی، گزینهای همسو با منافع خود را در رأس قوه مجریه عراق ببیند. این در حالی است که بسیاری از جریانهای عراقی، چنین مداخلاتی را نقض آشکار حاکمیت ملی این کشور تلقی میکنند.
هر چند برخی اعضا چارچوب هماهنگی از مشخص نشدن نامزدهای نهایی تصدی نخستوزیر میگویند. ولی در این میان، محمد شیاع السودانی تلاش دارد خود را بهعنوان گزینهای متوازن معرفی کند؛ چهرهای که بتواند از یک سو حمایت نسبی جریانهای داخلی را حفظ کند و از سوی دیگر، حساسیتهای بازیگران خارجی، بهویژه آمریکا، را کاهش دهد. با این حال، تجربه سالهای گذشته نشان داده است که تشکیل دولت در عراق همواره نتیجه نوعی مصالحه پیچیده میان بازیگران داخلی و خارجی بوده و فشارهای بیرونی، بهویژه از سوی واشنگتن، نقشی تعیینکننده در این روند ایفا کردهاند.
در مجموع، آنچه امروز در بغداد جریان دارد، صرفاً یک رقابت داخلی برای کسب قدرت نیست، بلکه بازتابی از کشمکشهای ژئوپلیتیکی گستردهتر در منطقه است؛ کشمکشی که در آن، آینده دولت عراق به میدان تقاطع منافع آمریکا، ایران و بازیگران داخلی این کشور تبدیل شده و تعیین نخستوزیر، بیش از هر زمان دیگری، به معیاری برای سنجش میزان نفوذ و مداخله خارجی بدل شده است.
فشار حداکثری آمریکا بر دولت آینده عراق
پیرو انچه گفته شد و در ادامه گزارش العربی الجدید، معادلات حال حاضر عراق نشان میدهد که ایالات متحده فشارهای خود بر روند تشکیل دولت جدید این کشور (عراق) را به سطحی بیسابقه رسانده است. بر اساس تأیید چند مقام و سیاستمدار عراقی، واشنگتن بهصراحت هشدار داده که با هیچ نخستوزیری که به نیروها و گروههای مسلح همپیمان با ایران منتسب باشد، همکاری نخواهد کرد. این هشدار تنها به شخص نخستوزیر محدود نیست، بلکه وزارتخانههای حاکمیتی مانند خارجه، دفاع و کشور و همچنین نهادهای امنیتی کلیدی عراق، از جمله ستاد کل ارتش، دستگاه مبارزه با تروریسم و سازمان اطلاعات را نیز در بر میگیرد؛ نهادهایی که ارتباط مستقیم با ائتلاف بینالمللی دارند.
به گفته منابع آگاه، آمریکا تهدید کرده در صورت استمرار نفوذ گروههای مسلح نزدیک به ایران در ساختار دولت آینده، تحریمهای اقتصادی و سیاسی علیه عراق اعمال خواهد کرد. همزمان، رایزنیها در ائتلاف حاکم «چارچوب هماهنگی» همچنان ادامه دارد و توافق اولیه بر انتخاب نخستوزیری است که به مصوبات ائتلاف پایبند باشد، وابستگی حزبی آشکار نداشته و بتواند حمایت اکثریت رهبران این چارچوب را جلب کند. یک دیپلمات ارشد وزارت خارجه عراق نیز تأکید کرده که پیامهای اخیر آمریکا بسیار صریح بوده و شامل عدم تعامل با هر مقام دولتی معرفیشده از سوی گروههای مسلح میشود. مجموع این تحولات نشان میدهد تشکیل دولت جدید عراق در فضایی آمیخته به فشار خارجی، تهدید تحریم و ملاحظات داخلی پیچیدهای قرار گرفته است که تصمیمگیری نهایی را دشوارتر کرده است.
گفتنی است که سه شنبه گذشته لطیف جمال رشید، رئیسجمهور عراق، فرمان ریاستجمهوری شماره (۵۴) را صادر کرد که بر اساس آن، از نمایندگان جدید مجلس برای برگزاری نخستین نشست خود دعوت شده است. بر اساس این فرمان ریاستجمهوری، قرار است روز دوشنبه ۲۹ دسامبر ۲۰۲۵، نخستین نشست دوره ششم مجلس نمایندگان عراق برگزار شود. در بخش دیگری از این فرمان آمده است که این نشست تا زمان انتخاب هیئت رئیسه پارلمان، به ریاست «مسنترین عضو» اداره خواهد شد. این تصمیم رئیسجمهور عراق پس از آن اتخاذ شد که دادگاه عالی فدرال، نتایج نهایی انتخابات پارلمانی را تأیید کرد و بر پایه مواد ۵۴ و ۷۳ قانون اساسی عراق، فرمان مذکور صادر شده است.
اکنون همه نگاهها به بازه زمانی باقیمانده تا ۲۹ دسامبر و برگزاری نخستین نشست ششمین پارلمان عراق دوخته شده است؛ مقطعی که میتواند مسیر آینده ساختار سیاسی این کشور را تا حد زیادی تعیین کند. طنابکشی میان جریانهای داخلی، در شرایطی ادامه دارد که فشارهای خارجی، بهویژه از سوی دولت ترامپ، بیش از هر زمان دیگری پررنگ شده است. ساختار سیاسی عراق که طی سالهای گذشته تلاش کرده با اتخاذ سیاست موازنه، از تبدیل شدن به میدان تقابل مستقیم تهران و واشنگتن پرهیز کند، اکنون با آزمونی دشوار مواجه است.
از یک سو، نیروهای سیاسی شیعه و ائتلافهای حاکم نمیخواهند وزن و نفوذ خود را در معادلات قدرت از دست بدهند و از سوی دیگر، آمریکا با ابزار فشار اقتصادی و سیاسی، در پی تحمیل خطوط قرمز مشخص برای دولت آینده است. نتیجه این معادله پیچیده میتواند یا به بازتولید همان الگوی موازنهگرایانه منجر شود یا عراق را به سمت قطببندی پرهزینهتری سوق دهد که ثبات سیاسی و امنیتی کشور را با چالشهای جدیتری روبهرو خواهد کرد./شرق
نظر شما :