همه آنچه در آنتالیا گذشت

دیپلماسی ایرانی: اجلاس غیررسمی وزرای أمور خارجه کشورهای عضو ناتو در روزهای 14 تا 16 می 2025 (24 تا 26 اردیبهشت 1404) در شهر آنتالیا، ترکیه، برگزار شد. این نشست در حالی برگزار شد که ایالات متحده تحت رهبری رئیس‌جمهور دونالد ترامپ، خواستار افزایش بودجه دفاعی کشورهای عضو ناتو به 5 درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) شده است، که بیش از دو برابر هدف کنونی 2 درصدی ناتو است. این درخواست بحث‌های گسترده‌ای را در میان اعضای ناتو به دنبال داشت و محور اصلی این اجلاس بود. علاوه بر این، موضوعاتی مانند جنگ اوکراین، تقویت ظرفیت‌های دفاعی ناتو، و آماده‌سازی برای اجلاس سران ناتو در لاهه (ژوئن 2025) نیز مورد بررسی قرار گرفتند. در ادامه، گزارش جامعی از اخبار و تحلیل‌های رسانه‌ای بین‌المللی ارائه می‌شود.

بر اساس گزارش‌های رسانه‌ای بین‌المللی، اجلاس آنتالیا به‌عنوان یک نشست غیررسمی، بستری برای آماده‌سازی اجلاس سران ناتو در لاهه بود. محورهای کلیدی این نشست عبارت بودند از:

درخواست آمریکا برای افزایش بودجه دفاعی به 5 درصد GDP

دونالد ترامپ در ژانویه 2025 پیشنهاد داد که کشورهای عضو ناتو بودجه دفاعی خود را به 5 درصد GDP افزایش دهند. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، در این اجلاس بر این درخواست تأکید کرد و خواستار تعهد همه اعضا شد. او در بدو ورود به ترکیه اظهار داشت: «وارد ترکیه شدم تا متحدان ناتو را به افزایش هزینه‌های دفاعی تا 5 درصد از تولید ناخالص داخلی‌شان تشویق کنم.»

این پیشنهاد با مقاومت و تردید بسیاری از اعضای ناتو مواجه شد. به گزارش واشینگتن پست، هدف 5 درصدی نیازمند سرمایه‌گذاری در مقیاسی بی‌سابقه است و برای بسیاری از کشورها، به‌ویژه آن‌هایی که هنوز به هدف 2 درصدی نرسیده‌اند (مانند بلژیک، کانادا، ایتالیا، و اسپانیا)، غیرقابل‌دسترس است.

مارک روته، دبیرکل ناتو، پیشنهاد متفاوتی ارائه کرد و خواستار افزایش تدریجی بودجه دفاعی به حدود 3.5 درصد GDP تا سال 2032 شد، به‌اضافه 1.5 درصد برای زیرساخت‌های مرتبط با دفاع (مانند جاده‌ها و پل‌ها). او در این اجلاس از تأیید صریح هدف 5 درصدی خودداری کرد و گفت که «بحث‌های داخلی در جریان است.»

برخی کشورها، مانند لیتوانی و استونی، که به دلیل نزدیکی به روسیه انگیزه بیشتری دارند، به افزایش بودجه به بیش از 5 درصد تعهد داده‌اند.

جنگ اوکراین و مذاکرات صلح:

جنگ روسیه و اوکراین یکی از موضوعات اصلی اجلاس بود. این نشست همزمان با تلاش‌های دیپلماتیک برای مذاکرات صلح بین ولادیمیر پوتین و ولودیمیر زلنسکی در ترکیه برگزار شد. مارکو روبیو بر حمایت از اوکراین تأکید کرد و حضور خود در ترکیه را فرصتی برای پیشبرد مذاکرات صلح دانست. 

ناتو همچنین درباره ادامه حمایت نظامی و مالی از اوکراین، از جمله نقش فرماندهی جدید ناتو در ویسبادن برای هماهنگی کمک‌ها، بحث کرد.

تقویت ظرفیت‌های دفاعی و صنعتی:

وزرای أمور خارجه درباره تقویت ظرفیت‌های صنعتی دفاعی و به‌روزرسانی طرح تولید دفاعی ناتو (Defence Production Action Plan)  گفت‌وگو کردند. این موضوع برای افزایش آمادگی ناتو در برابر تهدیدات، به‌ویژه از سوی روسیه، مطرح شد.

بحث‌هایی درباره همکاری ناتو و اتحادیه اروپا برای تقویت صنایع دفاعی اروپا و کاهش وابستگی به آمریکا نیز انجام شد. اتحادیه اروپا پیشنهاد ایجاد صندوق دفاعی 150 میلیارد یورویی و تسهیل قوانین بودجه‌ای را مطرح کرده است.

نقش ترکیه در ناتو:

ترکیه، به‌عنوان میزبان، نقش مهمی در این اجلاس ایفا کرد. این کشور با کنترل تنگه بسفر و داشتن دومین ارتش بزرگ ناتو، از اهمیت استراتژیک برخوردار است. با این حال، سیاست خارجی ترکیه در حفظ توازن بین روسیه و غرب گاهی باعث تنش با دیگر اعضا شده است. هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، بر تعهد کشورش به ناتو تأکید کرد و خواستار تقویت همکاری‌های دفاعی شد.

واکنش‌ها و تحلیل‌های رسانه‌ای بین‌المللی

رویترز گزارش داد که هدف 5 درصدی برای اکثر کشورها غیرواقع‌بینانه است، زیرا نیازمند صدها میلیارد دلار بودجه اضافی است. گیدو کروستو، وزیر دفاع ایتالیا، اظهار داشت: «هدف 5 درصد برای تقریباً همه کشورها غیرممکن است، اما احتمالاً هدف جدیدی بیش از 2 درصد تعیین خواهد شد.»

فارن پالیسی تحلیل کرد که این پیشنهاد ممکن است بیشتر یک ابزار سیاسی برای فشار بر اروپا باشد تا افزایش واقعی بودجه. تنها لهستان (4.12 درصد)، استونی (3.43 درصد)، و لیتوانی (تعهد به 5 درصد) به این سطح نزدیک هستند.
این نشریه پیشنهاد داد که افزایش تخصیص بودجه به تجهیزات نظامی (از 20 درصد به 30 درصد) می‌تواند تأثیر مشابهی با افزایش کلی بودجه به 2 درصد داشته باشد، بدون فشار مالی اضافی. با این حال، فارن پالیسی تحلیل کرد که تأکید آمریکا بر افزایش بودجه دیگر اعضا ممکن است به‌عنوان تلاشی برای کاهش مسئولیت‌های دفاعی آمریکا در اروپا دیده شود.

انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS) هشدار داد که افزایش بودجه به 5 درصد می‌تواند به کاهش بودجه در بخش‌های دیگر مانند بهداشت و آموزش منجر شود. 

شورای روابط خارجی (CFR) تأکید کرد که تمرکز باید بر تقویت قابلیت‌های دفاعی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی و امنیت سایبری باشد.

بی‌بی‌سی گزارش داد که کشورهای اروپایی با مشکلات اقتصادی مانند بدهی ملی بالا (فرانسه با 120 درصد GDP) و فشارهای سیاسی برای اولویت دادن به هزینه‌های اجتماعی مواجه‌اند.

واشینگتن پست اشاره کرد که کشورهایی مانند ایتالیا (1.5 درصد)، اسپانیا (1.26 درصد)، و کانادا هنوز به هدف 2 درصدی نرسیده‌اند و هدف 5 درصدی برای آن‌ها غیرقابل‌تصور است.

یورونیوز گزارش داد که یوهان واده‌فول، وزیر امور خارجه آلمان، از افزایش بودجه دفاعی حمایت کرد، اما جزئیات بیشتری ارائه نداد.

با این حال، کشورهای بزرگ مانند فرانسه و بریتانیا با احتیاط واکنش نشان دادند. بلومبرگ اشاره کرد که محدودیت‌های بودجه‌ای و اولویت‌های داخلی مانع حمایت گسترده است.

رادیو اروپای آزاد/رادیو لیبرتی گزارش داد که مارکو روبیو در این اجلاس بر تعهد آمریکا به ناتو تأکید کرد و نگرانی‌ها درباره کاهش حمایت در دوران دومین ریاست‌جمهوری ترامپ را کاهش داد.

وضعیت کنونی بودجه دفاعی ناتو

در سال 2024، 23 کشور از 32 عضو ناتو به هدف 2 درصدی GDP دست یافتند، که نسبت به سال 2014 (3 کشور) پیشرفت چشمگیری است.
کشورهای پیشرو در بودجه دفاعی 2024

لهستان: 4.12 درصد
استونی: 3.43 درصد
ایالات متحده: 3.38 درصد
لیتوانی: حدود 3 درصد

کل بودجه دفاعی ناتو در 2024 حدود 1.474 تریلیون دلار بود، که 968 میلیارد دلار آن توسط آمریکا تأمین شد.

اجلاس آنتالیا مقدمه‌ای برای اجلاس سران ناتو در لاهه (ژوئن 2025) است، جایی که انتظار می‌رود هدف جدیدی برای بودجه دفاعی تعیین شود. تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که هدف 5 درصدی پذیرفته نشود، اما توافقی بر سر 3 تا 3.7 درصد محتمل است.

نتیجه‌گیری

اجلاس وزرای أمور خارجه ناتو در آنتالیا نقطه عطفی در بحث‌های بودجه دفاعی و نقش ناتو در امنیت جهانی بود. پیشنهاد 5 درصدی آمریکا، اگرچه حمایت محدودی دریافت کرد، بحث‌های مهمی را درباره تقویت توان دفاعی ناتو برانگیخت. محدودیت‌های اقتصادی و سیاسی، دستیابی به این هدف را دشوار کرده است. اجلاس لاهه احتمالاً مسیر آینده ناتو را مشخص خواهد کرد. نقش ترکیه و تلاش‌های دیپلماتیک برای صلح در اوکراین، این اجلاس را به یکی از مهم‌ترین نشست‌های ناتو در سال 2025 تبدیل کرد./هوش مصنوعی و سیاست خارجی