لزوم تاثیر توانایی هسته‌ای بر رفع کمبودها و اقتصاد کشور

نویسنده: محمد مونسان، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شاهرود

دیپلماسی ایرانی:

جناب آقای اسلامی، معاون محترم رییس جمهور و رییس سازمان انرژی اتمی 

با سلام و تحیات

امروزه هیچ انسان فرهیخته و باهوشی نیست که به ضرورت و نیاز دانش و فناوری هسته ای برای توسعه کشور واقف نباشد. عامه مردم ایران هم بر این ضرورت واقف هستند ولی آیا سازمان انرژی اتمی توانسته است به درستی جواب این اعتماد و سختی مردم را بدهد؟ هزینه فعالیت سازمان انرژی اتمی فقط بودجه سالیانه آن نیست بلکه هزینه آن، 20 سال تحمل تحریم توسط مردم است. لذا احساس مسئولیت مدیران این سازمان باید چند برابر سازمان‌های دولتی دیگر باشد که متأسفانه اینطور نیست. همان‌طور که می‌دانید امروزه همه استان¬های کشور با کمبود برق و قطعی برق مواجه هستند. حال سؤال اینست که سهم برق اتمی از کل تولید برق کشور چند درصد است؟ کل ظرفیت تولید برق ایران 90 هزار مگاوات یا 90 گیگاوات است. نیاز برق کشور هم 120 گیگاوات بیان می شود. حال، کل ظرفیت تولید برق نیروگاه اتمی بوشهر تنها 1 گیگاوات (1000 کیلووات) است که حدود 1 درصد ظرفیت تولید برق ایران است! حال سؤال مهم و به حق نخبگان، دانشجویان و حتی دانش آموزان کشور این است که ما به ازای 20 سال تحمل تحریم ایران و این همه شعار استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای همین 1 درصد تولید برق بود؟! اگر سازمان انرژی اتمی از همان 20 سال پیش تعدادی دانش آموز نخبه را برای طراحی و ساخت نیروگاه برق اتمی پرورش می‌داد، امروز ایران باید جزو طراحان نیروگاه¬های برق اتمی بود و سهم برق اتمی آن حداقل به 50 درصد کل برق کشور می‌رسید نه 1 درصد. برای درک بی عملی و ناکارآمدی سازمان تحت امر شما همین یک مثال کافی است: نیروگاه اتمی «براکه» امارات که 15 سال بعد از نیروگاه بوشهر کار ساخت آن شروع شد، دارای ظرفیت 5600 مگاوات است یعنی 6/5 برابر نیروگاه اتمی بوشهر. 

چه زیبا و افتخار آفرین بود اگر در چنین روزهایی که کشور درگیر کمبود برق است، سازمان انرژی اتمی نیز اعلام می کرد که حداقل 25 درصد برق کشور را تولید می کند. در آن‌صورت همه مردم جامعه به داشتن دانش و فناوری هسته ای و تحمل فشار تحریم ها افتخار می کردند نه شرایط فعلی که هیچ توجیه عقلی و منطقی برای آن وجود ندارد. همچنین ساخت نیروگاه های اتمی مقیاس کوچک 500 مگاواتی در امتداد سواحل می توانست علاوه بر افزایش سهم تولید برق، آبادانی و امنیت و افزایش جمعیت در طول سواحل جنوبی را به دنبال داشته باشد و قدم موثری در راستای توسعه دریامحور باشد که متأسفانه چنین نشد. 

اوضاع فعلی به گونه ای است که کشور به‌جای انتظار بی نتیجه برای برق اتمی به سمت نیروگاه های خورشیدی و تضمین خرید برق 20 ساله رفته است که می‌دانیم در سال‌های آتی، بخش عظیمی از بودجه کشور را برای خرید برق خورشیدی خواهد بلعید. بیش از 30 سال سرمایه گذاری و انتظار برای برق اتمی، در نهایت با برق خورشیدی جایگزین شد! حال جناب آقای اسلامی شما به‌جای مصاحبه های مکرر باید پاسخ دهید که چه نقشی در حل بحران کنونی دارید؟ چرا این همه سال زمان را از دست داده اید؟ آن «استفاده صلح آمیز هسته ای» دقیقا قرار است کجا خود را نشان دهد؟

آب شیرین کن های هسته ای؛ آن‌هم تقریبا هیچ!      

جناب آقای اسلامی! یکی از معضلات مهم و حاد کشور به‌خصوص در دو دهه اخیر که گریبانگیر همه استان¬های کشور شده، معضل کم آبی و تامین آب شیرین به‌خصوص آب شرب است. تخمین زده می¬شود که کل مصرف آب شیرین کشور در حدود 100 میلیارد مترمکعب باشد که 3 درصد آن یعنی 3 میلیارد مترمکعب مربوط به بخش خانگی و شرب است. جناب آقای دکتر صالحی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی 15 سال پیش قول آب شیرین کن های هسته ای در سواحل را داده بودند. قرار بود نیروگاه اتمی بوشهر 200 هزار متر مکعب تولید آب شیرین در روز داشته باشد که طبق اطلاعات موجود فقط فاز اول آن با ظرفیت 10 هزار مترمکعب (یک صد هزارم میلیارد مترمکعب!) افتتاح شده است که سهمی «تقریبا هیچ» از تولید آب شیرین و شرب کشور را دارد. این در حالیست که به گفته کارشناسان متخصص در سواحل ایران ظرفیت راه‌اندازی ۲۰ راکتور هسته‌ای برای شیرین‌سازی آب دریا وجود داشته است. لذا بی عملی سازمان انرژی اتمی در این معضل فراگیر ملی نیز مشهود است.

تحقیقات بنیادین علمی

جناب آقای دکتر اسلامی! شاید یکی از بهترین عملکردهای سازمان انرژی اتمی در حوزه های پژوهشی و دانشگاهی برای کاربری در حوزه های پزشکی، گیاهی و غیره بوده ولی آنچه برای عامه مردم محسوس و قابل لمس است، تحقیقات دانشگاهی نیست بلکه تاثیر فراگیری است که در زندگی روزمره همه مردم ایران دارد چراکه 85 میلیون ایرانی فشار تحریم ها را تحمل کرده اند. 

آقای دکتر اسلامی! متأسفانه سازمان انرژی اتمی و مدیران ارشد آن، آن‌طور که باید و شاید کارایی و تکاپو ندارند. شاید برایشان اصلا مهم نیست که دستاوردی مهم به جوانان و نوجوانان کشور ارائه کنند تا نسل فعلی و آینده ایران به ضرورت و نیاز فناوری هسته ای قلبا ایمان داشته باشند. اگر عملکرد سازمان تحت امر شما روزی به جایی برسد که تامین بخش مهمی از دو نیاز اصلی زندگی مردم یعنی آب و برق توسط انرژی هسته ای تولید شود، دیگر دلیلی برای عصبانیت دانشجویان و جوانان از این سازمان وجود ندارد و هیچ ابرقدرتی نخواهد توانست به مردم بقبولاند که «شما برای چیزی گرفتار تحریم شده اید که هیچ اثری بر زندگی شما ندارد». بلکه ایرانیان خواهند فهمید که بقای نسل آینده آنها در این سرزمین می تواند وابسته به انرژی هسته ای (آن هم در مجاورت سواحل و بر مبنای توسعه دریامحور) باشد. 

شاید همواره یکی از آرزوهای مردم و جوانان غیرتمند این سرزمین، دستیابی به «بازدارندگی هسته ای» بوده است که آن هم گرفتار «موش و گربه بازی های بی نتیجه و بی پایان» با آژانس انرژی اتمی بوده است. این‌که بخش عمده ای از تمرکز این سازمان بر سانتریفیوژها (نوع، تعداد و درصد غنی سازی آنها و مکان و محل استقرار آنها در عمق چند ده متری زیرزمین) باشد ولی در نهایت «بازدارندگی هسته ای» هم حاصل نشود چه فایده ای دارد؟ چالش برای هیچ؟! البته بدیهی است که تصمیم گیری در این حوزه خاص، خارج از حوزه مسئولیت شماست. 

جناب برادر اسلامی! امیدوارم جناب‌عالی که سابقه ای درخشان در خدمت به نظام و کشور دارید، در پی «مقدس سازی» سازمان انرژی اتمی برای ایمن بودن از هر نقد و انتقادی نباشید بلکه کاستی¬های بزرگ و غیرقابل توجیه فعلی را (که البته بخش عمده آن خارج از زمان مسئولیت شما بوده) با جان و دل پذیرفته و درصدد اصلاح آنها و ایجاد یک تحول ساختاری بزرگ و دگرگونی در این سازمان باشید. 

به‌طور خلاصه وضعیت فعلی را می‌توان نتیجه عوامل زیر دانست: 1) تمرکز بیش از حد بر چالش‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی و غفلت از آورده اقتصادی این سازمان بر موارد حیاتی مانند تولید برق و آب شیرین. 2) وابستگی بیش از حد به روس‌ها برای احداث نیروگاه های برق اتمی و تحمل بی دلیل بدعهدی های مکرر آنها در انجام تعهدات و غفلت از سایر قدرت‌های اتمی مانند چین برای مشارکت در احداث نیروگاه‌های جدید در امتداد سواحل به‌خصوص سواحل مکران. 3) عدم توجه کافی به زمان برای انجام فعالیت‌ها به گونه ای که در هر موردی، پس از گذشت یک یا دو دهه باید شاهد اثراتی ناملموس و اندک باشیم. 4) عدم اعتماد کافی به جوانان نخبه این سرزمین، نه صرفا برای انجام تحقیقات علمی بلکه در سطوح عالی مدیریت این سازمان که به تلاش شبانه¬روزی، تهور و شجاعت، نبوغ و دانش کافی نیازمند است. 

جناب آقای دکتر اسلامی، شما را در انتهای این نوشتار به مطلبی که خودتان در «همایش ملی بسیج مردم و منابع ملی در دفاع مقدس» در ششم اسفند امسال بیان کردید ارجاع می‌دهم: "ما در بحث مشارکت و بسیج مردم، به باور مردم باید توجه کنیم و وضعیتی پیش نیاید که به باور مردم آسیب برسد. آسیب زدن به باور مردم، همان چیزی است که دشمن می‌خواهد". هم اکنون نحوه عملکرد سازمان انرژی اتمی در سال‌های گذشته، شبهه اصلی در ذهن دانشجویان و حتی دانش آموزان را باعث شده که «کجاست ماحصل استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی؟ کجاست تاثیرات آن بر زندگی مردم؟ آیا دستاوردهای ناچیز فعلی در تامین برق و آب شرب، ارزش این همه سال تحمل تحریم توسط مردم ایران را داشته است؟» اینها و سوالات مشابه دقیقا سوالاتی است که جناب‌عالی و معاونین و مدیران شما باید هر روز صبح از خود بپرسند و جوابی برای آن بیابند و اگر نیافتند، تلاش خود را صد چندان کنند.