دیپلماسی و فرصتی برای احقاق حقوق کودکان ایرانی

دیپلماسی ایرانی: تحریم‌های اقتصادی اعمال‌شده توسط ایالات متحده آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، به‌ویژه در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، تأثیرات گسترده‌ای بر جنبه‌های مختلف زندگی مردم ایران داشته است. یکی از مهم‌ترین این تأثیرات، نقض حقوق بنیادین و اساسی کودکان ایرانی است. 

روابط ایران و آمریکا پس از انقلاب شکوهمند ۱۳۵۷ به‌طور قابل‌توجهی تیره شد و از آن زمان تاکنون، این دو کشور روابط دیپلماتیک رسمی نداشته‌اند. با این حال، در دوره‌های مختلف، تلاش‌هایی جهت برقراری ارتباط و مذاکره انجام شده است. 

در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ (۲۰۱۷-۲۰۲۱)، تنش‌ها میان دو کشور افزایش یافت. ترامپ در سال ۲۰۱۸ میلادی از توافق هسته‌ای (برجام) خارج شد و تحریم‌های شدیدی را علیه ایران اعمال کرد. با این وجود، در سال ۲۰۲۴ میلادی، ترامپ در یک کنفرانس مطبوعاتی در نیویورک، تمایل خود را برای مذاکره با ایران ابراز کرد و اظهار داشت که به دنبال دستیابی به توافقی جدید است. این اظهارات در حالی بیان شد که ایران نیز اعلام کرده بود در صورت مشاهده تغییرات عملی در سیاست‌های خصمانه آمریکا، آماده مذاکره مستقیم است. 

تحریم‌های اقتصادی اعمال‌شده توسط آمریکا، به‌ویژه در حوزه‌های بانکی و مالی، تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر دسترسی ایران به کالاها و خدمات اساسی داشته است. این محدودیت‌ها به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر حقوق کودکان ایرانی تأثیر گذاشته و به نقض حقوق بنیادین آن‌ها منجر شده است به عنوان مثال؛

۱- حق بر سلامت: یکی از مهم‌ترین حقوق کودکان، حق بر سلامت است. تحریم‌ها منجر به کمبود داروها و تجهیزات پزشکی ضروری در ایران شده است. به‌عنوان مثال، کودکان مبتلا به بیماری‌های خاص همچون سرطان و تالاسمی با کمبود داروهای حیاتی مواجه شده‌اند که این امر سلامت و حیات آن‌ها را به خطر انداخته است.

2- حق بر آموزش: تحریم‌ها با ایجاد مشکلات اقتصادی برای خانواده‌ها، توانایی آن‌ها در تأمین هزینه‌های آموزشی کودکان را کاهش داده است و همچنین، محدودیت در واردات تجهیزات آموزشی و فناوری‌های نوین، کیفیت آموزش را تحت تأثیر قرار داده است.

3- حق بر تغذیه مناسب: تحریم‌ها با ایجاد اختلال در زنجیره تأمین مواد غذایی و افزایش قیمت‌ها، دسترسی کودکان به تغذیه سالم و کافی را محدود کرده است. این امر می‌تواند منجر به سوءتغذیه و مشکلات رشد در کودکان شود. باتوجه به تحولات سیاسی اخیر و امکان مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا در دوران ریاست‌جمهوری مسعود پزشکیان، می‌توان راهکارهای زیر را جهت کاهش تأثیرات منفی تحریم‌ها بر کودکان ایرانی پیشنهاد داد:

1- ایجاد کانال‌های بشردوستانه؛ توافق بر سر ایجاد کانال‌های مالی و تجاری ویژه برای واردات داروها، تجهیزات پزشکی و مواد غذایی ضروری، به‌منظور تضمین دسترسی کودکان به مراقبت‌های بهداشتی و تغذیه مناسب.

2- تعلیق موقت تحریم‌های مرتبط با حوزه سلامت و آموزش؛ در جریان مذاکرات، درخواست تعلیق موقت تحریم‌هایی که مستقیماً بر سلامت، تغذیه و آموزش کودکان تأثیر می‌گذارند، مطرح شود تا در کوتاه‌مدت از آسیب‌های بیشتر جلوگیری شود.

3- همکاری با سازمان‌های بین‌المللی؛ جلب حمایت و همکاری سازمان‌های بین‌المللی همچون یونیسف و سازمان بهداشت جهانی برای تأمین نیازهای بهداشتی، تغذیه‌ای و آموزشی کودکان و نظارت بر توزیع عادلانه منابع.

4- تضمین شفافیت و نظارت؛ ایجاد مکانیزم‌های شفافیت و نظارت مشترک میان ایران و آمریکا، با مشارکت سازمان‌های بین‌المللی، برای اطمینان از استفاده صحیح از منابع و کمک‌های بشردوستانه و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی.

5- تقویت دیپلماسی عمومی؛ استفاده از ابزارهای دیپلماسی عمومی برای افزایش آگاهی جامعه جهانی درباره تأثیرات منفی تحریم‌ها بر کودکان ایرانی و جلب حمایت افکار عمومی بین‌المللی برای کاهش یا رفع این تحریم‌ها.

تحریم‌های اقتصادی اعمال‌شده از سوی ایالات متحده آمریکا علیه ایران، به‌ویژه پس از خروج این کشور از توافق هسته‌ای (برجام) در سال ۲۰۱۸ میلادی، پیامدهای گسترده‌ای در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و انسانی داشته است. یکی از مهم‌ترین گروه‌هایی که متحمل بیشترین آسیب از این تحریم‌ها شده‌اند، کودکان ایرانی هستند. بر اساس مطالعات انجام‌شده در خلال سال های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴، تحریم‌ها از طریق ایجاد محدودیت در دسترسی به داروهای حیاتی، تجهیزات پزشکی، مواد غذایی اساسی و امکانات آموزشی، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم حقوق بنیادین کودکان را نقض کرده‌اند. این مسئله نه‌تنها به‌عنوان یک بحران انسانی قابل‌بررسی است، بلکه از منظر حقوق بین‌الملل نیز به‌عنوان نقض آشکار معاهدات بین‌المللی از جمله کنوانسیون حقوق کودک مطرح می‌شود که ایران از امضاکنندگان آن است. 

از منظر حقوق بین‌الملل، تحریم‌هایی که به‌طور غیرمستقیم بر گروه‌های آسیب‌پذیر، از جمله کودکان، تأثیر منفی دارند، می‌توانند مصداق مجازات جمعی محسوب شوند که با اصول بنیادین حقوق بشر مغایرت دارند. بسیاری از مطالعات علمی نشان داده‌اند که تحریم‌های اقتصادی، حتی در صورتی که به‌طور رسمی شامل اقلام بشردوستانه نشوند، از طریق ایجاد محدودیت در تعاملات مالی و تجاری، مانع از تأمین مایحتاج ضروری از جمله دارو، تجهیزات پزشکی، مواد غذایی و امکانات آموزشی می‌شوند. این امر در ایران نیز به‌وضوح مشاهده شده است، به‌گونه‌ای که کودکان مبتلا به بیماری‌های نادر، مانند تالاسمی و سرطان، به دلیل عدم دسترسی به داروهای خاص، با تهدید جدی سلامت و حتی خطر مرگ مواجه شده‌اند. افزون بر این، مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، مانند افزایش نرخ تورم، کاهش ارزش پول ملی و کاهش درآمدهای دولت، بر توانایی خانواده‌ها در تأمین نیازهای اساسی کودکان تأثیرگذار بوده است. 

افزایش هزینه‌های آموزش، کاهش کیفیت خدمات بهداشتی و کاهش سطح رفاه عمومی، همگی از عواملی هستند که موجب شده‌اند تا کودکان ایرانی، به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار، از سطح زندگی مطلوب فاصله بگیرند. در شرایطی که تحریم‌ها تداوم یابند، این روند می‌تواند تأثیرات بلندمدت‌تری داشته و منجر به افزایش نابرابری‌های اجتماعی و کاهش فرصت‌های رشد و پیشرفت کودکان شود. باتوجه به این شرایط، مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا می‌تواند به‌عنوان یک راهکار بالقوه برای کاهش آسیب‌های تحریم‌ها و بهبود وضعیت کودکان مورد بررسی قرار گیرد. بر اساس اصول دیپلماسی بین‌المللی، مذاکرات مستقیم می‌تواند از طریق کاهش سوءبرداشت‌ها، تسهیل توافق‌های بشردوستانه و ایجاد سازوکارهای مشخص برای دور زدن تحریم‌های مضر در حوزه سلامت و آموزش، به بهبود شرایط کمک کند. 

بررسی تجربیات سایر کشورهایی که ذیل تحریم‌های اقتصادی قرار گرفته‌اند نشان می‌دهد که ایجاد کانال‌های مالی ویژه، توافق بر سر استثنائات بشردوستانه و افزایش همکاری‌های بین‌المللی، از جمله راهکارهای مؤثری هستند که می‌توانند مانع از تداوم آسیب‌های تحریم بر گروه‌های آسیب‌پذیر، به‌ویژه کودکان، شوند. در نهایت، پیشنهاد می‌شود که ایران از راهکارهای دیپلماسی علمی و عمومی برای جلب حمایت سازمان‌های بین‌المللی، از جمله سازمان ملل متحد، یونیسف و سازمان بهداشت جهانی، بهره ببرد. 

استفاده از ابزارهای حقوقی برای پیگیری آثار تحریم‌ها بر کودکان در مجامع بین‌المللی، ایجاد ائتلاف‌های منطقه‌ای برای کاهش وابستگی به نظام مالی تحت کنترل آمریکا و گسترش روابط تجاری با دولت‌هایی که تحریم‌های آمریکا را به رسمیت نمی‌شناسند، از دیگر راهکارهایی هستند که می‌توانند به کاهش آسیب‌های ناشی از تحریم‌ها کمک نمایند. 

به‌طور کلی، تحریم‌های اقتصادی، اگرچه به‌عنوان ابزاری جهت فشار سیاسی مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما در عمل می‌توانند منجر به نقض گسترده حقوق بشر و افزایش بحران‌های انسانی شوند. مذاکرات مستقیم، در صورتی که با اتخاذ استراتژی‌های دقیق و علمی همراه باشد، می‌تواند نه‌تنها به کاهش این آسیب‌ها کمک کند، بلکه زمینه را جهت حل‌ و فصل تنش‌های دیپلماتیک و ایجاد روابط پایدارتر در آینده فراهم آورد.